ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ*
Η ΝΕΡΑΪΔΟΓΕΝΝΗΤΗ
ΘΥΓΑΤΕΡΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ ΚΑΙ
ΧΡΥΣΗΙΔΟΣ ΠΑΓΩΝΗ ΗΤΑΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΜΟΡΦΟΤΕΡΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ
*Το παρακάτω μελέτημα αποτελεί το 5ο μιας σειράς
από παρόμοια τα οποία έχουν σχέση με την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων,
προγόνων και απογόνων του Πέτρου Μαυρομιχάλη (Πετρόμπεη).
Η ιστορία τις περισσότερες φορές υπήρξε άδικη με τις
γυναίκες, ιδιαίτερα αυτές του 19ου αιώνα της Ελληνικής Επαναστάσεως
και του Απελευθερωτικού Αγώνα 1821, που δεν έκαναν πολεμικά κατορθώματα ούτε
παντρεύτηκαν γνωστούς αγωνιστές ή πολιτικούς. Κάποιες όμως εκ των αγνώστων στο
ευρύ κοινό είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο σε σημαντικές στιγμές της ιστορίας και με
την στάση τους απέδειξαν το πόσο καλά ήταν προετοιμασμένες για να ανταποκριθούν
στους ρόλους για τους οποίους επελέγησαν αλλά και πώς η οικογενειακή τους
ιστορία τις βοήθησε να διακριθούν και να πάρουν τις ορθές αποφάσεις, όταν
χρειάστηκε.
Η Φωτεινή Μαυρομιχάλη γεννήθηκε το 1826 και
πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου 1872 σε ηλικία 46 ετών.
Φωτεινή Αναστασίου Μαυρομιχάλη (1826-1872). Έργο : Σπυρίδων Προσαλέντης (1830-1895), Η Φωτεινή Μαυρομιχάλη με εθνική ενδυμασία, μέσα 19ου αι., λάδι σε καμβά, 32x25,5 εκ. Μουσείο Μπενάκη 9076, δωρεά Χρίστου Δαραλέξη
Γονείς της
ήταν ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης (1803-1870), τριτότοκος γιός του Πετρόμπεη,
Ο Αναστάσιος
Π. Μαυρομιχάλης το 1842. Απεικόνιση του Βέλγου διπλωμάτη Benjamin Mary. Από την έκδοση «Η ιστορία έχει
πρόσωπο», έκδοση του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου και του Εθνικού Ιστορικού
Μουσείου. Αθήνα 2020.
και η
Χρυσηίδα Παγώνη (1808-1882) από την Μεγάλη Μαντίνεια, χωριό της Μάνης έξω από
την Καλαμάτα, θυγατέρα του αγωνιστή Σπυρίδωνα Παγώνη και αδελφή του Γεράσιμου
Παγώνη, αγωνιστή του ’21 και μετέπειτα Μητροπολίτη Αργολίδος.
Η
Χρυσηίς Αναστ. Μαυρομιχάλη, το 1842, το γένος Παγώνη από την Μεγάλη Μαντίνεια
Αβίας. Απεικόνιση του Βέλγου διπλωμάτη Benjamin Mary.
Από την έκδοση «Νεοελληνικές απαρχές. Προσωπογραφίες από την Ελλάδα του Όθωνα».
Εκδόσεις Λούσυ Μπρατζιώτη 1992. .
Τα αδέλφια τής Φωτεινής ήταν ο Πέτρος
(1828-1892), ο Αντώνιος (1829-1903), ο Γεώργιος (1835-1927), ο Κωνσταντίνος
(1839-1918), ο Κυριακούλης (1840-1930), η Ελένη (1841-1920), και ο Ιωάννης
(Γιαννούκος 1847-1875).
Η Φωτεινή και τα αδέλφια της (εκτός του
Κυριακούλη) σε απεικόνιση του Benjamin Mary to 1842. Από την έκδοση «Νεοελληνικές
απαρχές, Προσωπογραφίες από την Ελλάδα του Όθωνα». Εκδόσεις Λούσυ Μπρατζιώτη
1992.
Όλα σχεδόν τα χρόνια της ζωής της τα πέρασε η Φωτεινή στο Άργος, στο Ναύπλιο, στην
Αθήνα και στην Γερμανία. Στην Αθήνα μετακόμισαν οι γονείς της όταν μεταφέρθηκε
η πρωτεύουσα του νεοσύστατου τότε βασιλείου. Αρχικά, στην Αθήνα ζούσαν όλοι οι Μαυρομιχαλαίοι
στο σπίτι του Αρκάδα πολιτικού Ρήγα Παλαμήδη, το οποίο κτίστηκε όταν κτίζονταν
και τα ανάκτορα, δηλ. το κτήριο της σημερινής Βουλής των Ελλήνων. Το σπίτι
αυτό βρισκόταν δίπλα από το μετέπειτα
αρχικό κτίσμα του ξενοδοχείου της σημερινής Μεγ. Βρετανίας.
Άποψη των Αθηνών του
1857, από τα προπύλαια των Ανακτόρων.
Αριστερά το Μέγαρο Α. Δημητρίου
(μετέπειτα ξενοδοχείο Μεγ. Βρετανία) και δεξιά του η οικία του Ρήγα Παλαμήδη στην οποία
έζησε ο Πετρόμπεης μέχρι τον θάνατό του, μαζί με όλη την οικογένειά του. Στη
γωνία μονοπάτια διασχίζουν την οδόν Πανεπιστημίου, ενώ μια ομάδα σπιτιών μεταξύ των οδών Βουκουρεστίου και Αμερικής, επισημαίνουν την θέση τής απέναντι πλευράς της. Στο βάθος το Πανεπιστήμιο με την «προσθίαν πτέρυγαν μόνον".
Παρακάτω από το Πανεπιστήμιο διακρίνεται αμυδρά το σπίτι του Αναστασίου
Μαυρομιχάλη, στο οποίο μεγάλωσε η κόρη του Φωτεινή, καθώς εκεί έζησε ό ήρωας
Ηλίας Σαλαφατίνος (1775-1858) στα τελευταία χρόνια της ζωής του.. Όταν πέθανε ο Πετρόμπεης τα επιζώντα
παιδιά του έφτιαξαν δικά τους σπίτια. Ο πατέρας τής Φωτεινής, ο Αναστάσιος,
έφτιαξε το σπίτι του περί το 1848 στην σημερινή γωνία των οδών Πανεπιστημίου
και Χαρ. Τρικούπη, περίπου εκεί που είναι σήμερα η Στοά Αρσακείου. Τότε οι
δρόμοι αυτοί ονομάζονταν Βουλεβάρτου και Πινακωτών αντίστοιχα. Όπως αναφέρεται
«… ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης διέμενεν επί
της λεωφόρου Πανεπιστημίου εις έν περίεργον σπίτι εκεί που η σημερινή στοά του
Αρσακείου, περικυκλούμενον υπό ωραίου κήπου, εντός του οποίου υπήρχον και τα
ιπποστάσια όπου διετρέφοντο ίπποι δια τους υιούς και τις θυγατέρες του Βεηζαντέ. Η οικία αύτη αγορασθείσα υπό της Φιλεκπαιδευτικής
Εταιρίας κατεδαφίσθη και εις τον χώρον αυτής εκτίσθη η σημερινή στοά του Αρσακείου». Άλλη μία περιγραφή του σπιτιού διέσωσε η γραφίδα
του σπουδαίου λογοτέχνη Θεόδωρου Βελλιανίτη : «Εκεί όπου εγείρεται
σήμερον επί της λεωφόρου Πανεπιστημίου το νεώτερον κτίριον της στοάς Αρσακείου,
υπήρχεν άλλοτε ένα τετράγωνο σπίτι χρωματισμένο κόκκινο, με κήπο και με
σταύλον. Εκεί εκατοικούσαν οι δύο υιοί του Πετρόμπεη, ο Αναστάσιος και ο
Δημήτριος. Ο πρώτος ήτο έγγαμος, είχε δε δύο θυγατέρες, την Φωτεινήν και την
Ελένην, η οποία υπανδρεύθη τον πλοίαρχον του πολεμικού ναυτικού και υπασπιστή
του βασιλέως Όθωνος Κωνσταντίον Μουρούζην, απόγονον του ηγεμόνος της
Μολδαβίας….».
Η Φωτεινή Αναστ. Μαυρομιχάλη σε
ηλικία 16 ετών. Λεπτομέρεια. Εικόνα του Benjamin Mary από την έκδοση «Νεοελληνικές απαρχές,
Προσωπογραφίες από την Ελλάδα του Όθωνα». Εκδόσεις Λούσυ Μπρατζιώτη 1992.
Η Φωτεινή ήταν πρώτη ξαδέλφη με την Δαρεία Παγώνη
(η μητέρα της Χρυσηίδα και ο πατέρας της Δαρείας ήταν αδέλφια). Για την ομορφιά
και τις χάρες των ξαδελφισσών, της Μανιάτισσας
Φωτεινής και της Καλαματιανής Δαρείας έχουν γραφεί επαινετικοί ύμνοι και
μερικούς από αυτούς που αφορούν την Φωτεινή καταθέτω στο παρόν μελέτημα : α) …. Το τοιούτον αριστοκρατικόν περιβάλλον των
πρώτων βασιλέων κατηύγαζον κατά την εποχήν εκείνην, δύο αστέρες απεριγράπτου
λαμπηδόνος, καλλονής και χάριτος. Ήσαν αι δύο εξαδέλφαι αγαπημέναι και
αχώρισται, κόραι μεγάλων οίκων του Μωριά, δυο αδελφών θυγατέρες, χάρματα και
πανήγυρις των οφθαλμών. Δι’ αυτάς εψάλλοντο οι στίχοι. Δι’ αυτάς, ίνα τας
αποδώσωσιν επί του πίνακος οι χρωστήρες του ζωγράφου, εζήτουν τας υγράς ανταυγείας της Ηούς. Δι’ αυτάς οι
ευαίσθητοι διανοούμενοι των χρόνων εκείνων της αναπλάσεως, ησθάνοντο
υπερηφάνειαν ότι εις τας φλέβας και τους
ιστούς τού περισωθέντος γένους των συμπεριεσώθη και η πλαστουργική δύναμις της
αναπαραγωγής του κλασσικού ωραίου η πλουτίσασα και δοξάσασα την εν ανθρωπότητι
απάση προνομιούχον ελληνικήν ημών αρχαιότητα. Εθαυμούντο δ’ εκ των ουρανίων δύο
τούτων μορφών οι εν Ελλάδι τη εποχή εκείνη, πολλοί φιλέλληνες, και αι εικόνες
της μιας ή της άλλης των δύο Ελληνίδων ωραίων, παραμένουσιν έτι και σήμερον
κοσμούσαι ιδιωτικάς πινακοθήκας ευγενών Ευρωπαίων. Την ελληνικήν καλλονήν των
εξήρε περί πλέον η ελληνική ιδιόρρυθμος και πλήρης χάριτος ενδυμασία, την
οποίαν εφόρει και η Αμαλία. Η μία εκ των δύο ελληνίδων θεοτήτων της αριστοκρατικής εκείνης περιόδου ήτο
άϋλον τι πλάσμα, προελθόν ωσεί εκ συνθέσεως απολλωνείου φωτός και εκλάμψεων των
πολυτίμων λίθων. Ήτο η ξανθή Φωτεινή,
δορκάς των δροσερών άλσεων του Ευρώτα, η αμαζών δαμάστρια των ευγενών ίππων και
των υψηλοφρόνων ανθρώπων, η ιστορική θυγάτηρ του Αναστασίου Μαυρομιχάλη,
πρωτογεννήτου υιού του Πετρόμπεη, κόρη αγνή και σοφή ως η Παρθένος Υπατεία, η
του Θέωνος….
β) …Ήτο η Φωτεινή η Μεγάλη Κυρία της Βασιλίσσης, πασίγνωστος
και θαυμαστή καθ’ όλην την Ευρώπην ως ανυπέρβλητος τύπος ελληνίδος θεάς
κατελθούσης του Ολύμπου. Δύο έξοχοι γυναίκες είχον αναθρέψει την εκλεκτήν
αυτήν. Η μήτηρ της Χρυσηίς, δέσποινα μεγαλοπρεπής εκ του γένους των Παγώνηδων,
ενός των ιστορουμένων «Δεκαέξ Μεγάλων Σπητιών» του Μωριά. Και, μετά της μητρός
Χρυσηίδος, είχεν αναθρέψη την μάγον Φωτεινήν η τότε εν Ελλάδι φιλογενώς δρώσα
Δούκισσα της Πλακεντίας….
γ)
… Η Φωτεινή ήτο η Άρτεμις. Η Δαρεία
ήτο η Αφροδίτη της Κνίδου…
δ)
….Το κάλλος περιγράφων χθες της ιστορικής δυάδος των εξαδέλφων Φωτεινής και Δαρείας, της μανιάτισσας και καλαματιανής, ενεθυμήθην
χαρίεσσαν σκηνήν…
ε) Η Φωτεινή κατήρχετο εκ των ουρανών.
Η Δαρεία σε ανεβίβαζεν εις αυτούς. Η Δαρεία ανεδύετο εκ των κυμάτων. Η Φωτεινή σε κατεπόντιζεν εις αυτά.
στ)
….Η Φωτεινή λ.χ. ήτο μορφή του
Βοτιτσέλλι, του Ανδρέα Δελ Σάρτο, ήτο η ωραία του Κορρεγίου, θεά του Έγγρ
και του Φραγκονάρ, του Νατιώ ή του Δαβίδ και η αγαλματώδης αυτής όψις είχεν επί
μαρμάρου της Πάρου εξέλθεν της σμίλης του Λυσίππου, άρχοντος των ανθρωπίνων
λογισμών….
ζ) ...Η
Δαρεία και η Φωτεινή θα παραμείνωσιν αναμφιλέκτως οι ωραιότεροι, οι
κλασσικότεροι τύποι γυναικείου ελληνικού κάλλους κατά τον 19ο
αιώνα…..
Η πρώτη είδηση για αυτήν προέρχεται από μια
αθηναϊκή εφημερίδα, η οποία δημοσιοποιεί ένα
προσωπικό πρόβλημα της Φωτεινής : «Η
πρώτη των χαριτοβρύτων θυγατέρων του σεβασμίου αντιπροέδρου του συμβουλίου της
Επικρατείας κ. Μαυρομιχάλη, προ καιρού έπασχεν από ανίατον κατά τον πόδα πάθος
δια την ίασιν του οποίου την απέλπισαν άπαντες οι μετά ζήλου επισκεφθέντες
αυτήν ιατροί, και ουδέ τα Λουτρά της Κύθνου ούδ’ άλλα μέσα ηδυνήθησαν να
κατορθώσωσι την τόσον επιθυμητήν ίασίν της. Αλλ’ ότι η τέχνη δεν ηδυνήθη να
κατορθώση κατόρθωσε προ ημερών απλούστατον θεραπευτικόν μέσον το οποίον την
υπαγόρευσε η πλήρης χαρίτων και φιλανθρωπίας σύζυγος του κ. Κωνς. Ρίζου, και
ήδη, εναντίον πάσης προσδοκίας, η Κυρία Μαυρομιχάλη ευρίσκεται εις ανάρρωσιν.
Πολλοί πάσχοντες από τοιούτον πάθος προσέτρεξαν εις την Κυρίαν Ρίζου, και
ελπίζομεν ότι φιλανθρώπως και ενεργητικώς φερομένη δεν θέλει αρνηθεί την
βοήθειάν της εις ουδένα αφ’ όσους εις αυτήν προστρέχουσιν».
Η σχέση του θείου της Ηλία Κατσάκου Μαυρομιχάλη με την δούκισσα
της Πλακεντίας, έγινε η αφορμή να «προσληφθεί» 14χρονη τότε η Φωτεινή στην
υπηρεσία της δούκισσας και εκεί να εκπαιδευτεί στα ευρωπαϊκά πρότυπα, με ελληνική παιδεία, ξένες γλώσσες,
ιππασία, το τυπικό της Αυλής και στην ευρωπαϊκή κουλτούρα. Στην υπηρεσία
της δούκισσας διδάχτηκε όλα όσα την βοήθησαν 5 χρόνια αργότερα να διακριθεί
στην Αυλή της βασίλισσας Αμαλίας, να εντυπωσιάζει τους βασιλείς, τις ξένες
Κυρίες, τους Διπλωμάτες και βέβαια να είναι το καμάρι των γονιών της και όλων
των Μαυρομιχαλαίων.
Η Φωτεινή παρέμεινε για επτά χρόνια
στην υπηρεσία της βασίλισσας Αμαλίας (1844-1850)
Ο
Γάλλος συγγραφέας Γκρενιέ βρισκόταν στην Αθήνα του 1847 ως τρόφιμος της
Γαλλικής αρχαιολογικής Σχολής. Βρέθηκε σε έναν χορό που δόθηκε στο Παλάτι τον
Απρίλιο του ίδιου χρόνου και εκεί είδε την Φωτεινή. Στο βιβλίο του «Ελλάς» την
περιγράφει: «…αι ωραίαι κυρίαι είνε ολίγαι. Δια να
εύρη κανείς τον γνήσιον ελληνικόν τύπον πρέπει να μεταβή εις επαρχίας. Η
πρωτεύουσα, και ιδίως η συχνάζουσα εις τα ανάκτορα κοινωνία, δεν αριθμεί
γυναίκας ξεχωριστής ωραιότητος. Έτσι δεν θα επιχειρήσω να δώσω τας εικόνας
αυτών. Αλλά θα ήμουν άδικος εάν παρέλειπα να αναφέρω τας τέσσαρας δεσποινίδας
επί των τιμών της βασιλίσσης Αμαλίας. Την δεσποινίδα Μαυρομιχάλη, διάσημον καθ’
όλην την Ευρώπην, εγγονή του Πετρόμπεη, υψηλήν, ευλύγιστον, με
κατατομήν ελληνικήν, μελαχροινήν, με απαστράπτοντα γαλανά μάτια. Ένας παλαιός
θρύλος αναφέρει ότι ο διάβολος έχει το μέρος του εις την εξαισίαν αυτήν
ευμορφίαν. Το όνομα το οποίον φέρει, ευρέθη καταλλήλως δια την αστράπτουσαν
αυτήν νέαν. Ονομάζεται Φωτεινή και ποτέ όνομα δεν ήταν τόσο ταιριασμένον με
εκείνην η οποία το φέρει. Η δεσποινίς Βότσαρη, κόρη του νέου Λεωνίδα, δροσερή
και λευκή, μειδιώσα και χαριτωμένη, έχει ανθρωπίνην καλλονήν ενώ η δεσποινίς
Μαυρομιχάλη νομίζει κανείς ότι είναι θεά κατελθούσα από τον Όλυμπον…».
Ένα τραγικό περιστατικό όμως
ήρθε να ταράξει την ευημερία της και την ηρεμία στον Μαυρομιχαλαίικο οίκο. Η
δολοφονία του Νικολάου Κορφιωτάκη, υπουργού Εκκλησιαστικών και Παιδείας της
κυβερνήσεως Κριεζή, η οποία έγινε στις 20 Αυγούστου 1850 στην Αθήνα, είχε
αφορμή την έχθρα μεταξύ των δύο οικογενειών. Το παραπεμπτικό βούλευμα έγραφε
πως : «…Μεταξύ των Μαυρομιχαλαίων και των αδελφών Κορφιωτάκη υπήρχε
προ πολλού έχθρα και έρις, οι μεν Μαυρομιχαλαίοι επέμενον να εκτείνωσι την
πολιτικήν επιρροήν των εις την Λακεδαίμονα και άλλας της Πελοποννήσου επαρχίας,
οι δε Κορφιωτάκαι, ιδίως δε ο Νικόλαος διά της ενεργείας του εματαίωνεν, ως
φαίνεται, τα σχέδια αυτών…». Απεδείχθη πως ο δολοφόνος Ζυγούρης
ήταν σε συνεννόηση με τους Λεωνίδα και Πέτρο Μαυρομιχάλη, παιδιά του Κυριακούλη.
Στα πλαίσια των ερευνών κλήθηκαν για ανάκριση και οι γονείς της Φωτεινής,
Αναστάσιος και Χρυσηίδα. Το βούλευμα που εκδόθηκε το 1851, μετά από πολύμηνες
ανακρίσεις, «αναφέρει» επίσης πως : «…η
Χρυσηίς Μαυρομιχάλη ιδούσα ότι ο
Κορφιωτάκης έγινε υπουργός δυστηρεστήθη πολύ δια τούτο και εξέφρασε την περί
τούτου δυσαρέσκειάν της επί παρουσία άλλων, προσθέσασα ότι και σε υψηλότερα
πρόσωπα εξέφρασε την δυσαρέσκειάν της» (εννοείται προς την βασίλισσα).
Βέβαια το ότι αμέσως μετά την
δολοφονία ο Αναστάσιος και η Χρυσηίς πήγαν στον Πειραιά με σκοπό να φύγουν για
το Γύθειο, ήταν επιβαρυντικό στοιχείο, παρόλο που επίσημα τούς επετράπη να
αναχωρήσουν μετά από ολιγόωρη καθυστέρηση. Το χειρότερο όμως ήταν πως όλος ο
αθηναϊκός τύπος καταφερόταν κατά της οικογένειας Μαυρομιχάλη και είχε
δημιουργηθεί κλίμα αντιπάθειας. Το 1850 στην βασιλική Αυλή υπηρετούσαν
Δημήτριος Πετρόμπεη Μαυρομιχάλης ως υπασπιστής του βασιλιά Όθωνα, η Χρυσηίδα
και η κόρη της Φωτεινή ως Επίτιμη και Κυρία της Τιμής αντίστοιχα της
Αμαλίας. Η διατήρησή τους στις θέσεις
τους σήμαινε πως οι Βασιλείς δεν ενοχλήθηκαν από την στυγερή δολοφονία. Έτσι οι
δύο Κυρίες «αναγκάστηκαν» σε παραίτηση. Το ίδιο έπραξε και ο Δημήτριος όταν
επέστρεψε από το Μόναχο, «κατά δικαστική
πρόσκλησιν», στο οποίο παρέμενε ως συνοδός του Όθωνα. Μάλιστα επειδή είχε
τεθεί σε αργία, η δικαιολογία της παραιτήσεώς του ήταν πως «…δεν επιθυμεί να πληρώνεται χωρίς να εργάζεται…». Η Χρυσηίδα πήρε την κόρη της
Φωτεινή, που ήταν σε άσχημη κατάσταση (έκλαιγε συνεχώς, όπως θα διαβάσει παρακάτω
ο αναγνώστης στο απόσπασμα των απομνημονευμάτων της μαντάμ Πλούσκωφ) και πήγαν
στην Τήνο. Δυστυχώς η Φωτεινή «θυσιάστηκε» στο βωμό των πολιτικών συμφερόντων
της οικογενείας της αλλά και της εκρηκτικότητος του χαρακτήρα των περισσοτέρων
μελών της, χωρίς να παραγνωρίζεται ο ρόλος του σκληρού πυρήνα του αντιβασιλικού
Τύπου (βλέπε εφημ. ΑΙΩΝ), ούτε πως οι γονείς της δεν υπολόγισαν, όταν έπρατταν
κρυφά και φανερά συναινούντες στο διαχεόμενο μίσος κατά της αντίπαλης
οικογένειας, το μέλλον της άφταιγης περικαλλούς θυγατέρας τους.
Βέβαια σε μελλοντικό μελέτημα
του γράφοντος θα φανεί πως η οικογένεια Κορφιωτάκη ξεκίνησε πρώτη τις
προκλήσεις και οδήγησε, ίσως εσκεμμένα, τους Μαυρομιχαλαίους στο φονικό, στο
οποίο είναι σίγουρο πως αν ζούσε ο Πετρόμπεης δεν θα έφθαναν.
Τον Γενάρη του 1851 παραιτήθηκε
η Φωτεινή από την Αυλή και αποχώρησε. Το ίδιο και ο θείος της Δημήτριος. Ο
«Αιών» ως αντιΜαυρομιχαλική εφημερίδα πανηγύριζε και έγραφε : «… ετελείωσεν ούτως η Μαυρομιχαλική
οικογένεια από την Αυλήν…». Λείπουν οι πληροφορίες για την μετέπειτα ζωή της. Κάποιες
πληροφορίες την ήθελαν να έχει σχέσεις με την βασιλική οικογένεια και την Αυλή
της. Έζησε όμως πιθανότατα τα υπόλοιπα 22 χρόνια της κλεισμένη στο σπίτι. Σε
σημείωμα του ιστοριοδίφη Τάκη Λάππα (παρακάτω θα το διαβάσει ο υπομονετικός
αναγνώστης) αναφέρεται πως κάποια στιγμή παντρεύτηκε για λίγο διάστημα. Ίσως
και ο λόγος της σοβαρής καρδιακής παθήσεως που απέκτησε να ήταν η στενοχώρια
της για την ακούσια απομάκρυνσή της από το Παλάτι, την οποίαν επέτεινε και η
θλίψη της από τον θάνατο του πατέρα της δυο χρόνια πριν τον δικό της.
Αυτό που πρέπει να σημειωθεί
είναι πως από τότε η οικογένεια Μαυρομιχάλη περιήλθε στο αντιβασιλικό-αντιΟθωνικό
στρατόπεδο και πως ο αδελφός της Φωτεινής, Πέτρος Μαυρομιχάλης, μαζί με τον
ξάδελφό τους Ιωάννη Παγώνη που σκοτώθηκε, πήραν μέρος το 1862, με το Λακωνικό
Λόχο, στα «Ναυπλιακά», την επανάσταση δηλαδή κατά του Όθωνος που ήταν και το
κύκνειο άσμα του πρίν την έξωσή του λίγους μήνες αργότερα.
Παραθέτω παρακάτω όλα όσα
δημοσιεύματα έγινε εφικτό να συγκεντρωθούν για την Φωτεινή Μαυρομιχάλη, της
οποίας η ομορφιά και η συνέπεια στις οικογενειακές της παραδόσεις έμειναν
παροιμιώδης.
-Από το
βιβλίο της Σωτηρίας Αλιμπέρτη
Σωτηρία Αλιμπέρτη (1847-1929)
Γράφει στην
σελ. 53 του βιβλίου:
«Ωραίαν εαρινήν ημέραν διαδέχεται ομοία
ευδία και παρά κάλυκα ρόδου φύεται έτερος, και κάλλος εικόνος Ραφαηλείου
παρατίθεται προς κάλλος πλαστικόν Φειδίου. Ούτω και εν τη Αυλή της βασιλίσσης
Αμαλίας η μία καλλονή διεδέξατο την άλλην : την περικαλλή Ρόζαν Μπότσαρη η θελκτηρία
Φωτεινή Μαυρομιχάλη.
«Η μοίρα θελήσασα», λέγει φίλη της ωραίας Φωτεινής, «να φαιδρύνη τον σκυθρωπόν
οίκον των Μαυρομιχαλαίων, τον πενθούντα τόσα θύματα υπέρ της Πατρίδος, εχάρισεν
εις αυτόν ΕΝ ΑΝΘΟΣ εκ των σπανιωτέρων : την Φωτεινήν».
«Ποία ωραία μορφή, ποία χρυσίζουσα κόμη, ποίοι βαθυκύανοι, ήρεμοι και
πλουμιστοί οφθαλμοί, ποία χάρις και μεγαλοπρεπής στάσις! Οποίον αγγελικόν
μειδίαμα, ευγένεια ήθους, αγχίνοια και πνεύμα ακτινοβόλον!».
Η Κυρία Φωτεινή Μαυρομιχάλη, εκπαιδευθείσα εν τω Παρθεναγωγείο Χίλλ, προώρως ανέπτυξεν απάσας
τας χάριτας του πνεύματος και τα αισθήματα της καρδίας αυτής. Νεωτάτη
προσείλκυσε την στοργήν και την αγάπην της δουκίσσης της Πλακεντίας,
εγκαταστάσης τότε εν Αθήναις, ήτις παρεκάλεσε τους γονείς της να επιτρέψωσιν
όπως έχη αυτήν πλησίον της ως σύντροφον, ως είχε προσλάβει και την δεσποινίδα
Ελένην Καψάλην, είτα δέσποιναν Σκουζέ.
Sophie de Marbois-Lebrun – Δούκισσα της Πλακεντίας
Η δούκισσα ήτο γυνή εξόχου παιδεύσεως
και μαθήσεως και κατείχε τας λεπτότητας εκείνας των γυναικών της Γαλλίας του 18ου
αιώνος, των διαπρεψασών δια των συγγραμμάτων και αιθουσών αυτών. Παρ’ αυτή η
Φωτεινή εξέμαθε την γαλλικήν, ήν ωμίλει ως αληθής παρισινή, ως και πάσας τας
εθιμοτυπίας του μεγάλου κόσμου. Αλλ’ η δούκισσα ένεκα πολλών και μεγάλων
δοκιμασιών, ας υπέστη εν των οικογενειακώ αυτής βίω, εγένετο ιδιότροπος, και η
Κυρία Φωτεινή ηναγκάσθη ν’ αποχωρήση.
Δεκαοκταέτις μόλις, ευφάνταστος, ηγεμονικωτάτη τους τρόπους εισήρχετο εν τη
Αυλή, κληθείσα τω 1844. Ταχέως συνήρπασε τον θαυμασμόν ημετέρων και ξένων,
οίτινες καταπεπληγμένοι ωμολόγουν ότι τοιούτον ιδανικόν κάλλος, τοιαύτη
τελειότης, υπήρχεν εν τη Αυλή του νεοσυστάτου Βασιλείου και ότι σπανίως εν τοις
ιστορικοίς τής παρ’ αυτών αριστοκρατίας οίκοις εχαρίσθη υπό της φύσεως τοιούτον
πλάσμα. Κατά την επταετή αυτής διαμονήν εν τη Αυλή η φήμη του κάλλους της διέτρεξε εκτάσεις. Η ευβόστρυχος
Άρτεμις, η Νηρηίς του Ευρώτα, η έγγονος του Πετρόμπεη, η ωραία Φωτεινή
περίδοξος και ονομαστή εγένετο.
Η βασίλισσα Αμαλία ηγάπησε θερμώς την Φωτεινήν, την δε προς αυτήν προτίμησιν
και εύνοιαν κατεδείκνυε και εν τοις ελαχίστοις.
Προς τας άλλας νεωτέρας Κυρίας πάντοτε
έλεγεν : «Ακολουθείτε καθ’ όλα την Φωτεινήν». Ενώ δια πάσαν άλλην Κυρίαν της
Τιμής ετήρει την εθιμοτυπίαν εν τη προσωνυμία, μόνον την δεσποινίδα Μαυρομιχάλη
απεκάλει οικείως Φωτεινήν. Πολλάκις δε και πολύ ύστερον μετά την αποχώρησιν της
Κυρίας Φωτεινής εκ της Αυλής, η Βασίλισσα εν τη ρύμη της ομιλίας της προς τας
άλλας Κυρίας τας ονόμαζεν : Φωτεινήν. Άμα δε εννοούσα το λάθος τούτο εζήτει
παρ’ αυτών συγνώμην, λεπτόν νέφος λύπης διήρχετο προ του γενναιόφρονος αυτής
μετώπου. Και ότε μετά παρέλευσιν χρόνου τα άγρια κύματα της πολιτικής εκόπασαν,
η Βασίλισσα προσεκάλεσε την ωραίαν Φωτεινήν να παραστή εν τω ανακτορικό χορώ, η
εμφάνισης αυτής υπήρξεν αληθής θρίαμβος. Το παράστημά της νέον ενέφαινε
μεγαλείον. Η μορφή της νέαν έκφρασιν θελτικωτάτην υπό την πλουσίαν αμφίεσιν
Ιωνίδος, υπό την χαρίεσσαν κόμμωσιν του Σμυρναϊκού, όπερ πάντοτε έφερε και πριν
εν τη Αυλή. Δι’ αυτήν ήσαν εν τω μεγάλω εκείνω ανακτορικώ χορώ ο θαυμασμός των
προσκεκλημένων και αι ενδείξεις των τιμών της χαράς. Έκτοτε ανελλιπώς εφοίτα εν
τη Αυλή της βασιλίσσης Αμαλίας.
Κυρίες επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας.
Αθήνα, γύρω στα 1847 Philibert Perraud. Διακρίνονται, από αριστερά, η Κυρία
Μοναρχίδη [Ψαριανή], Ελένη Μπόταση [Σπετσιώτισα], Δις Reinen Kampf [Βαυαρίς],
Κυρία Αντ. Μαυρομιχάλη [καθισμένη στη μέση], Δις Φ. Μαυρομιχάλη, Κυρία Κριεζή
το γένος Βούλγαρη και η Κυρία Γενναίου Κολοκοτρώνη το γένος Τζαβέλα. Στην μέση
της φωτογραφίας no 4 η
Μεγάλη Κυρία των Τιμών βαρώνη Βιλελμίνη n Pluskow.Η καλλονή αυτής και μετά την πάροδον της νεαράς ηλικίας
διετηρήθη αμείωτος, μη υποκύψασα εις την επίδρασιν των ετών, ως των ωραίων
ελληνικών αγαλμάτων διασώζεται δια μέσου των αιώνων άθικτον το κάλλος αυτών.
Μέχρι της υστάτης αυτής πνοής διετήρησε την αξίαν όντως θαυμασμού γαλήνην και
ηρεμίαν της ευγενούς αυτής ψυχής, την αξιοπρέπειαν, ήν έθετεν ανωτέραν παντός
λόγου πολιτικού, πάση κλίσεως και συμπαθείας της καρδίας αυτής, την
μεγαλοφροσύνην, ήτις καθίστα αυτήν ανωτέραν μικρολόγων ιδεών και φιλοδοξιών.
Αγάπη αληθής ήτο το συμβόλαιον της ψυχής της. Αύτη εξέπεμπε αείποτε την
ακτινοβολίαν της και διεσκέδαζε τα νέφη πάσης ψυχρότητος ή αντικειμενικού
εγωισμού.
Ουδείς εν τη ελληνική κοινωνία όστις δεν εθαύμασεν και δεν εξετίμησε την ευγενή
Φωτεινήν. Ήτο ο μαργαρίτης της εποχής της μία αληθώς εξέχουσα προσωπικότης.
Αι ενδείξεις της στοργής, αγάπης και εκτιμήσεως εξεδηλώθησαν υπέρ αυτής κατά
τον θάνατόν της επισυμβάντα τη 21 Δεκεμβρίου 1872. Σπανίως άλλοτε εν Αθήναις
εξεδηλώθη τοιούτον πένθος οίον εν τη κηδεία της, ήτις εγένετο μεγαλοπρεπής και
επιβάλουσα ως υπήρξε και ο βίος της Φωτεινής».
-Ένας ακόμα λογοτέχνης και ιστορικός ασχολήθηκε με την
Φωτεινή Μαυρομιχάλη. Πρόκειται για τον Τάκη Λάππα (1904-1995), τον Λιβαδειώτη
συγγραφέα με το τεράστιο συγγραφικό έργο, την πλειοψηφία του οποίου έχει
δωρίσει στην βιβλιοθήκη της γενέθλιας πόλεως και οι εκεί ακούραστοι εργάτες του
πνεύματος έχουν ψηφιοποιήσει. Στο βιβλίο του «Παλιές Αρχόντισσες», ανάτυπο από
το περιοδικό τα «Αθηναϊκά» τεύχη 66,67,68 έτους 1978, αναφέρεται στην Φωτεινή
Μαυρομιχάλη στις σελίδες 46-49.
Λάππας Τάκης (1904-1995)
«Είναι γνωστός ο θρύλος για τους
«νεραϊδογέννητους» Μαυρομιχαλαίους που κατεβαίνει από κάποιον της γενιάς τους,
πως τάχα παντρεύτηκε μια νεράιδα. Για τούτο κι όλοι οι Μαυρομιχαλαίοι στη
νεράιδα εκείνη χρωστούσαν την ξεχωριστή ομορφιά τους. Αυτή όμως που δεν επιβεβαίωνε μόνο το θρύλο της
μανιάτικης οικογένειας μα και τον ξεπερνούσε, ήταν η Φωτεινή Μαυρομιχάλη. Η
εγγονή του Πετρόμπεη. Αληθινή νεράιδα. Δικαιολογημένα ο Γάλλος Γκρενιέ που τη
γνώρισε θα γράψη στο βιβλίο του : «Μεγαλόσωμη,
ψηλόλιγνη, ελληνική κατατομή, μάτια φλογερά, ρουθούνια ανήσυχα, μελαχροινή με
μάτια γαλανά. Ένας παλιός θρύλος σε κάνει να πιστέψεις πως ο πειρασμός έχει την
ουρά του μέσα σ’ αυτή την ομορφιά της. Η καλλονή της συνηνωμένη με πλείστα
ηθικά και επίκτητα προτερήματα, έδιδεν την εντύπωση εις με το πρόσωπόν της του
κάλλους της Αφροδίτης, εις την φρόνησιν της Αθηνάς και την παρθενικήν αιδώ της
Αρτέμιδος».
Κι ο μισέλληνας Αμπού θα συμπληρώσει : «Η Φωτεινή μιλεί τα γαλλικά σα να έζησε χρόνια στο προάστιο του
Αγίου Γερμανού. Είναι τόσο μορφωμένη, όσο κι όμορφη, τόσο ενάρετη όσο και
έξυπνη».
Η Φωτεινή ήταν κόρη του
Αναστάση και της Χρυσούλας Μαυρομιχάλη. Γεννήθηκε στη Σπάρτη το 1826, ενώ ακόμα
αντηχούσε το επαναστατικό καριοφύλι.
Όταν λευτερώθηκε πια η χώρα, η
οικογένεια της Φωτεινής εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Τότε την πρωτογνώρισε
η δούκισσα της Πλακεντίας Σοφία Μαρμπουά. Τόσο γοητεύτηκε από την
Μαυρομιχαλοπούλα, που το 1838 μαζί με μερικά άλλα κορίτσια, την πήρε κοντά της
να της μάθη γαλλικά κι ιταλικά. Και σε λίγο έγινε μια από τις τέσσερεις «μικρές
φίλες της», όπως τις έλεγε η παράξενη εκείνη δούκισσα. Κοντά της όμως η Φωτεινή
δεν έμαθε μονάχα ξένες γλώσσες, αλλά πήρε και μόρφωση ευρωπαϊκή. Στο μεταξύ είχε
σχηματιστεί σε πανώρια κόρη. Ας αφήσουμε κάποια Ελληνίδα να μας την περιγράψη. «Κατάπληξιν ενεποίει η θελκτική μορφή της.
Ωραιοτάτη κόμη έστεφε το υψηλόν και νοήμον μέτωπό της. Ουράνιον μειδίαμα
επλανάτο επί των κοραλίνων χειλέων της, ό απεκάλυπτε σειρά μαργαριτών. Μαγείαν
και λάμψιν εξέπεμπον οι πλουμιστοί οθφαλμοί της. Ήτο προικισμένη με ευγενή
ιδιοφυίαν, έξοχον διάνοιαν, θαυμαστόν κάλλος. Πόσον αρμονικώς συνεδυάζετο εν
αυτή το ωραίον μετά του ζωηρού, το λεπτοφυές μετά του μεγαλοπρεπούς, το
ευλύγιστον μετά του ηρέμου, το εύθυμον μετά του σοβαρού. Η έκφρασίς της ενέπνεε
ουράνιαν ποίησιν, ιδανικήν οπτασίαν».
Γι’ αυτά τα τόσα της
προτερήματα η βασίλισσα Αμαλία την διάλεξε μέσα στις τόσες κόρες της αθηναϊκής
κοινωνίας και τον Απρίλιο του 1844, ενώ ακόμα δεν ήταν είκοσι χρόνων, την πήρε
στο παλάτι για κυρία της Τιμής. Όπως αναφέρει ο διορισμός της «…με ετήσιον μισθόν 2.100 δραχμών πληρωτέον
κατά μήνα…προς τούτοις δε χορηγούμεν εις αυτήν την τράπεζαν, κατοικίαν,
θέρμανσιν, τον φωτισμόν, τα τυχόν αναγκαία ιατρικά εκ του Ημετέρου
φαρμακοποιείου και τη επιτρέπομεν την χρήσιν του αυλικού οχήματος. Συγχρόνως
εγκρίνομεν δια μίαν υπηρέτριαν δρχ. 35 κατά μήνα».
Λίγο καιρό πριν η Αμαλία είχε
ονομάσει και την μητέρα της Χρυσούλα «επίτιμο Κυρία» για να τιμήσει το Μαυρομιχαλαίικο.
Από την
ιστοσελίδα «Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ» όπου αναφέρεται πως πηγή της πιο πάνω εικόνας
είναι το περιοδικό "Παναθήναια" του 1901, σελ. 324.
Στη θέση της παλατιανής η
Μανιατοπούλα αποδείχθηκε εξαίρετη. Από την πρώτη στιγμή έγινε αγαπητή, όχι
μονάχα στο βασιλικό ζευγάρι μα σ’ όλους τους παλατιανούς. Με περισσή χάρη αλλά
και ακρίβεια εκτελούσε όλους τους τύπους της εθιμοτυπίας. Με την γιαννιώτικη κι
άλλοτε μοραΐτικη στολή της, που τόσο ταίριαζαν στην όμορφη κορμοστασιά της,
ήταν το στόλισμα στις παλατιανές δεξιώσεις και χορούς. Δεν την θαύμαζαν μόνο οι
Έλληνες μα και αυτοί οι Ευρωπαίοι. Να τι γράφει γι’ αυτή κάποια Ελβετίδα που
έτυχε να τη δη σε μια παλατιανή δεξίωση το 1849 : «Είναι εκτάκτου και όλως ιδιορρύθμου καλλονής. Κάτι τι όλως αδύνατον να
περιγραφή και όλως αντίθετον εις τους παραδεδεγμένους κανόνας της ωραιότητος.
Φαντάσθητι, αν δύνασαι, μέτριον ανάστημα και μακρύτατον λαιμόν ως του κύκνου
και εν τούτοις αυτό δίδει αέρα αυτοκρατείρας. Κυανούς οφθαλμούς πλήρεις γοήτρου
και επιδερμίδα μελάχρουν. Οδόντας μικρούς, στιλπνούς, χείλη παχέα εξέχοντα,
στόμα λαμπρόν, ρίνα τελείαν, μέτωπον ευρύ και στεφανωμένον από τρίχας ούτε
ξανθάς, ούτε καστανάς. Ενώπιόν μου έχω έν πλάσμα τέλειον. Αν το εσωτερικόν
ανταποκρίνεται θα συμπεράνω ότι η Εύα κατέβη πάλιν εις τον κόσμον της
αμαρτίας».
Κι όταν η Ελβετίδα είπε τις
πιο πάνω εντυπώσεις της για την Μαυρομιχάλη στην βασίλισσα, εκείνη
ικανοποιημένη της απάντησε : «Πράγματι,
της Δεσποινίδος Μαυρομιχάλη ανταποκρίνεται εις την μόρφωσίν της και η ψυχή. Είναι το παράδειγμα και ο
τύπος της αρετής. Έχει πολύ πνεύμα και μάθησιν και θα ευχαριστηθήτε πολύ όταν
την γνωρίσετε περισσότερον».
Αλλά τα τόσα της προτερήματα κι η
ομορφιά της στάθηκαν αφορμή να φύγη σύντομα απ’ το παλάτι. Φαίνεται πως ο Όθωνας τη Φωτεινή συμπαθούσε κι ξεχώριζε απ’ τις άλλες
παλατιανές. Την προτίμησή του αυτή, η ζηλιάρα Αμαλία παραξήγησε. Το 1850
αντικαταστήσανε ξαφνικά τη Φωτεινή με τη Μήνα Ράινεκ, την κόρη του φιλέλληνα
συνταγματάρχη.
Ο Αμπού γράφει πως στην Αμαλία
«της παρουσίασαν ένα μικρό τετράδιο που
είχαν κλέψει απ’ τη φτωχή Φωτεινή, καθημερινό της ζωής της, όπου έρριχνε τους
πιο κρυφούς της στοχασμούς. Της διαστρέψαν άδικα κάποια λόγια της Φωτεινής, που
κολάκευαν εκεί μέσα το βασιλιά».
Το διώξιμο της Μαυρομιχάλη
απ’ το παλάτι έκανε μεγάλη εντύπωση τότε. Η εφημερίδα «Ελπίς» έγραφε : «Η Κυρία της Αυλής Φωτεινή Μαυρομιχάλη,
εζήτησε και έλαβε την παραίτησή της. Είχε λάβει εσχάτως δείγματα ικανά ότι η
παρουσία της εν τη Αυλή δεν ήτο αρεστή. Επειδή τα Ανάκτορα ως ιδιαιτέρα του
βασιλέως οικία, δεν είναι προσιτά εις την δημοσιογραφίαν, δεν είναι έργο ημών
να εξετάσωμεν τους λόγους της τοιαύτης παραδόξου και αιφνιδίας καταδρομής».
Ότι κάτι ανάγκασε την
Φωτεινή να φύγει αναπάντεχα από παλατιανή, είναι αλήθεια. Τι ήταν όμως αυτό το
κάτι; Ούτε τότε, ούτε το πέρασμα του χρόνου φανέρωσε.
Ο Όθωνας όμως δεν έπαψε να εκτιμάει
τη Μαυρομιχάλη. Όταν ύστερα από χρόνια συναντήθηκε στη Βαμβέργη με την
παλατιανή Λιδωρίκη, σε κάποια στιγμή που η Αμαλία είχε ξεμακρύνει κι ήταν μόνοι
τους, τη ρώτησε μ’ ενδιαφέρον ο εξόριστος βασιλιάς :
-Τι γίνεται η Φωτεινή;
Να είχε τάχα δίκιο η Αμαλία; Ο Όθωνας στ’ αλήθεια έκρυβε μέσα του για τη
Φωτεινή κάτι περισσότερο από εκτίμηση;. Ποιος ξέρει…
Η Φωτεινή εξακολούθησε να κατέχει μια
εξαίρετη και τιμητική θέση στην αθηναϊκή κοινωνία. Απλή στους τρόπους, αγαθή,
φιλάνθρωπη, πονόψυχη, έγινε φίλη των φτωχών.
Η πανώρια αυτή κόρη παντρεύτηκε
τον εφέτη Κασιμάτη. Έζησε πολύ λίγο καιρό μαζί του και χώρισε. Πάνω σ’ αυτό,
κάποιος γράφει τούτα τα παράξενα: «Υπερήφανος
το φρόνημα και πιστή εις την παράδοσιν του γένους της, απεδείχθη ότι υπήρξεν εκ
των γυναικών, αίτινες δεν θεωρούσιν εαυτάς ζώσας σάρκας, προωρισμένας να γίνωσι
το κτήμα ενός ανδρός, αλλ’ ότι εισί και αυταί ισότιμοι προς τους άνδρας,
οφείλουσαι να έχωσι, και μάλιστα αι φέρουσαι επιφανή ονόματα οικογενειακά, και
εθνικόν αίσθημα και παράδοσιν θρησκευτικήν και ιδίαν προσωπικότητα. Ούτω εν τη
ισχύι των αισθημάτων τούτων, εύρεν αρκούσαν δύναμιν όπως αποκρούση, νέα έτι και
πολιορκούμενη υπό του θαυμασμού πάντων, δεξιάν, σχεδόν εστεμένην, ενώπιον της
σκιάς της οποίας άλλαι θα ήθελον προθύμως θυσιάσει και προσωπικότητα και
παράδοσιν και πατρίδα και παν ό,τι ευγενές απολαύει η ανθρωπότης».
Τα όσα γράφει πιο πάνω ο
Τιμ. Φιλήμων φαίνεται πως δεν είναι σωστά. Η ωραία Μαυρομιχάλη, νέα έπαθε από
την καρδιά της. Αυτό την έκανε να χωρίσει και ν’ αποτραβηχτεί από κάθε
κοινωνική εκδήλωση. Για πολύ καιρό έμεινε κατάκοιτη «υπό δεινού και αλγεινοτάτου νοσήματος, καθ’ ου εις ουδένα ίσχυεν η εκ
της ιατρικής επιστήμης συνδρομήν».
Όταν κατάλαβε να ζυγώνει το
τέλος της, ατάραχη η υπερήφανη Μανιάτισσα, αξίωσε από τους δικούς της να της
υποσχεθούν πως δεν θα κλάψουν το χαμό της. Να μεταφέρουν το λείψανό της απ’ το
σπίτι του γαμπρού της Κωστ. Μουρούζη, που τη νοσήλευαν, στο πατρικό της
αρχοντικό απ’ όπου και να την κηδέψουν απλά. Να την θάψουν κοντά στον παππού
της, τον Πετρόμπεη και τον πατέρα της. Ύστερα με ψυχραιμία υπαγόρευσε διάφορες
άλλες τελευταίες της θελήσεις.
Στις 21 Δεκεμβρίου 1872 η Φωτεινή
Μαυρομιχάλη έσβυσε στα 46 χρόνια της.
Η
Φωτεινή σε μεγαλύτερη ηλικία με την μελαγχολία στο πρόσωπό της.
Η κηδεία της έγινε απλή απ’ τη
Μητρόπολη. Οι Μαυρομιχαλαίοι σεβάστηκαν τις τελευταίες της παραγγελίες, εξόν
από μία. Τη Φωτεινή δεν την κλάψανε μονάχα οι δικοί της μα όλη η αθηναϊκή
κοινωνία και κάθε ευγενική ψυχή. Είχε χαθεί άγουρα ένας τύπος αληθινής
Ελληνίδας.
Τη μέρα της κηδείας της ο τύπος αφιέρωσε για τη Μανιάτισσα αρχοντοπούλα
ολόκληρες στήλες. Αντιγράφω μερικά αποσπάσματα :
«Υπήρξεν εκ των εκλεκτών και προνομιούχων
πλασμάτων, άτινα ού μόνον τιμώσι τας οικογενείας εν αίς γεννώνται και εισίν ο
δισεκτίμητος θησαυρός αυτών, αλλά και δύνανται να προβάλλονται πάντοτε παρά των
κοινωνιών, εις άς ανήκουσιν, ως τύπος άξιος αποτιμήσεως τοις νεωτέροις και ως
κειμήλιον, άξιον καυχήσεως εθνικής παρά τοις ξένοις. Φέρουσα τον τύπον γνησίας
και τελείας ελληνικής καλλονής, φαιδρότητα μέχρις εσχάτης πνοής, ανεμίμνησκε
δια του πνευματικού μέρους, καθ’ όλα τας γυναίκας της αρχαίας Σπάρτης εξ ής
κατήγετο… Ήν αληθώς ο τύπος της γυναικός, οίαν οι ποιηταί έγραψαν, ως μορφήν,
οι δε διδάσκαλοι της ηθικής ηυχήθησαν ως ψυχήν, ήν πράγματι ως και όνόματι,
φωτεινή πλάσις, ικανή να υποστή στεφανηφορούσα την σύγκρισιν, προς τας
ωραιοτέρας γυναικείας εικόνας των λαμπρών ημερών της Ελλάδος και της Ρώμης».
Τα πιο πάνω έγραψε ο «Αιών» κι η «Μέριμνα» τούτα :
«Η θαυμασία εκείνη γυνή υπήρξεν το
ιδανικόν πρότυπον της γυναικείας τελειότητος, συνενούσα εν εαυτή την
απαράμιλλον φυσικήν καλλονήν και την έξοχον διανοητικήν ανάπτυξιν της αρχαίας
Ελληνίδος». Και περιγράφοντας την απλή της κηδεία, τελειώνει : «Στολισμός της
ήσαν αι αρεταί της και πομπή αρίστη η κοινή απ’ αυτήν λύπη. Συνώδευσεν αυτήν
μέχρι του τάφου το άνθος πάσης τάξεως της πόλεως ταύτης, ής εκείνη ήτο η
κορωνίς. Περιεκάλυπτον το σώμα αυτής τα εθνικά χρώματα, ών εκείνη ήτο ο άριστος
σημαιοφόρος».
-Την Φωτεινή
Μαυρομιχάλη αναφέρει με κολακευτικά λόγια και ο συγγραφέας Θεόδωρος Βελλιανίτης
στην εφημερίδα «Εμπρός» στο φύλο της 24
Σεπτεμβρίου 1927, με θέμα «Αθηναϊκοί οδοί και φυσιογνωμίαι»,
αναφερόμενος στο σπίτι που ζούσε στην Αθήνα ο Πετρόμπεης : «…οι δύο εκ των υιών του ο Αναστάσιος και ο
Δημήτριος ήσαν υπασπισταί του βασιλέως και η νύφη του κυρία επί των Τιμών της
βασιλίσσης. Βραδύτερο πλησίον της βασιλίσσης την μητέρα διεδέχθη η θυγάτηρ, η
περικαλλεστάτη Φωτεινή, της οποίας την περί κάλλους φήμην διέσπειρον καθ’ όλον
τον κόσμον πάντες οι δε ελθόντες εξ Ελλάδος συγγραφείς…».
-Πιο
αξιόπιστες πληροφορίες για την ζωή και την καθημερινότητα της Φωτεινής
Μαυρομιχάλη μέσα στο Παλάτι δεν θα μπορούσε κανείς να έχει αν δεν είχε εκδοθεί
το «Ημερολόγιο της Πλύσκω». Ως Μεγάλη Κυρία στο βασιλικό Παλάτι υπηρετούσε η βαρώνη
Πλύσκω.
Melle Plouskof dame d' honneur de la
Reine Amalie_inner. Μουσείο ΜπενάκηΗ Βιλελμίνη φον Πλύσκω (Juliane
Wilhelmine Detlefine von Plüskow), το γένος Witzleben, γεννήθηκε στις 16/9/1793 στο Eckernförde του Σλέσβιχ-Χόλσταïν και απεβίωσε στις 7/4/1872 στη Βαμβέργη της Βαυαρίας. Το έτος
1814 παντρεύτηκε τον Carl Philipp Gottfried von Plüskow (1789 – 1821), με τον
οποίο ήταν αρραβωνιασμένη από το 1807. Έμεινε χήρα σε ηλικία μόλις 28 ετών και
χρειάστηκε να μεγαλώσει μόνη τα πέντε παιδιά της, που ήταν ακόμη μικρά. Γνωρίζουμε
από το ημερολόγιό της ότι αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες. Ωστόσο, όπως προκύπτει
από τις πληροφορίες που συγκέντρωσε ο πατέρας της βασίλισσας Αμαλίας, πριν
προτείνει στην κόρη του την Βιλελμίνη φον Πλύσκω ως μεγάλη κυρία της Τιμής,
φαίνεται ότι ανταποκρίθηκε με επιτυχία στο δύσκολο αυτό έργο. Όταν τα παιδιά
της ενηλικιώθηκαν, θέλησε να εργαστεί και δέχθηκε τη θέση της μεγάλης κυρίας
της Τιμής της βασίλισσας της Ελλάδας. Ήρθε στην Αθήνα στα τέλη του 1839 και
γρήγορα αποδείχθηκε κατάλληλη για τη θέση της, χρήσιμη και αποτελεσματική. Μετά
το θάνατο της Ιουλίας φον Νόρντενφλυχτ (Julia von Nordenflycht), αγαπημένης
παιδαγωγού της βασίλισσας Αμαλίας, τον Ιούλιο του 1842, την αντικατέστησε στο
ρόλο της μεγαλύτερης ηλικιακά, πιστής, έμπειρης και εχέμυθης γυναίκας, που η
ορφανή από την ηλικία των δύο ετών Αμαλία φαίνεται ότι είχε ανάγκη….
Από το
ημερολόγιο προκύπτει σε γενικές γραμμές ποια ήταν τα καθήκοντά της. Βρισκόταν
σε καθημερινή επαφή με ξένους διπλωμάτες και μετέφερε στη βασίλισσα κάθε
πληροφορία, που με τον ένα ή άλλο τρόπο περιερχόταν στην αντίληψή της. Ήταν
εργατική, πολύ μορφωμένη, γνώριζε γαλλικά και αγγλικά και μάθαινε ελληνικά και
ισπανικά. Αγαπούσε το διάβασμα και αφιέρωνε το χρόνο της τόσο στη λογοτεχνία,
όσο και στον ξένο τύπο, που έφτανε τακτικά στην Αθήνα με το ταχυδρομείο.
Ασφαλώς δεν επενέβαινε σε θέματα πολιτικής, αλλά κατέβαλλε κάθε δυνατή
προσπάθεια, ώστε να ικανοποιεί κάθε επιθυμία της βασίλισσας Αμαλίας,
εκπεφρασμένη ή όχι. Στα πλαίσια αυτά αναλάμβανε και λεπτές αποστολές.
Το ημερολόγιο μετέφρασαν και παρουσίασαν το 2014 οι Βάνα και Μίκαελ Μπουσέ.
Παρακάτω παρατίθενται αποσπάσματά του που αφορούν την Φωτεινή Μαυρομιχάλη :
Ιούλιος 1846,
σελ.16. Περιγράφει εκδρομή με πλοίο του βασιλικού ζευγαριού μέχρι το Λουτράκι
και στην επιστροφή «…Η Φωτεινή σχεδίαζε γελοιογραφίες…».
Δεκέμβριος
1846, σελ. 30. «… Η Φωτεινή, ο Κριεζής κι
εγώ ήπιαμε σαμπάνια στην υγεία της [βασίλισσας].
Ιανουάριος
1847, σελ.32. «Οι κύριοι μου και ο υψηλός
επισκέπτης πήγαν στην Πεντέλη. Εγώ με την
Φωτεινή
Μαυρομιχάλη στη μουσική της [Κυριακής]. Ο αέρας ήταν
τόσο καθαρός, που έβλεπε κανείς από ψηλά τις Θερμοπύλες και τη Μήλο».
Σελ. 49….Υποσ. Σε
προστριβές που είχαν δημιουργηθεί στη Μάνη με αφορμή τις εκλογές πυροβολήθηκε
θανάσιμα ένας από τους γιους του Αντωνίου Μαυρομιχάλη. Το γεγονός αποτέλεσε
αρχή βεντέτας που οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην απομάκρυνση της Φωτεινής
Μαυρομιχάλη από την υπηρεσία της βασίλισσας. Βλ. Επιστολές της Βασίλισσας Αμαλίας, ό. π., σ. 257 κ.ε.
Αύγουστος 1847, σελ. 53. «…Πολύ πρωί στη
θάλασσα για μπάνιο. Ξύπνησα τη Φωτεινή.
Ήταν ένα πανέμορφο πρωινό, ο ουρανός καθαρός και χρυσαφένιος. [Στο Φάληρο
στάθμευαν] μερικά γαλλικά πολεμικά πλοία...»
Οκτώβριος 1847, σελ.
61. «…Συνόδευσα τη βασίλισσα στον
περίπατο, επειδή η Φωτεινή ήταν αδιάθετη
και η Μπόταση είχε πάει στο γάμο της αδελφής της…».
Νοέμβριος 1847, σελ. 66. «…Το βράδυ ήρθε ο
Prokesch en passant. Dîner˙ καθόμουν ανάμεσα στον πρόεδρο της Γερουσίας και τον
Hugo. Φλυαρήσαμε πολύ. Βουβάθηκε ωστόσο
μπροστά στη χάρη και την ομορφιά της Φωτεινής. Επιτέλους σκότωσαν τον
Μπίμπιση. Τον έφεραν εδώ, βεβαιώθηκαν ότι είναι αυτός και τον παράχωσαν..».
Ιούλιος 1848, σελ.85. «…Η ζέστη επέστρεψε. Δεν εμπόδισε όμως
την εκδρομή στην Αγία Τριάδα, που έγινε για τα γενέθλια του μεγάλου δούκα του
Ολδεμβούργου. Επωφελήθηκε μόνον η
Φωτεινή, γιατί εμείς οι άλλοι, που είμαστε ανίκανοι να ιππεύσουμε, μείναμε στο
σπίτι…».
Οι Γυναίκες εκείνα τα χρόνια ίππευαν και με τους
δύο τρόπους, «γυναικεία» και «ανδρικά».
Σεπτέμβριος 1848, σελ.90. «…Παρακολούθησα το ρεσιτάλ [πιάνου] που έδωσε ο Νεαπολιτάνος Siri. Είχα πάρει μαζί μου τη Φωτεινή, την
Elise και τη Θωμαΐδα, η οποία χάρηκε πολύ. Έπαιξε πάρα πολύ όμορφα, με άνεση
και δύναμη. Ευχαριστήθηκα πολύ που άκουσα μία φορά κάτι που πραγματικά είχε
ποιότητα. Στα διαλείμματα μίλησα με πολλούς γνωστούς...».
Γενάρης 1849, σελ.99. «…Ο κύριός μου βγήκε με το άλογο, παρόλο που
ήταν φανερό ότι ερχόταν βροχή, και γύρισε μέσα στη νεροποντή! Έκανα επισκέψεις
και πληροφορήθηκα το ατύχημα που είχε η
μητέρα της Φωτεινής με τα άλογα που αφηνίασαν…».
Φεβρουάριος 1849, σελ. 105. «…Κυριακή της Αποκριάς. Απέφυγα όσο μπορούσα να πάρω
μέρος στις εκδηλώσεις και προτίμησα να κάνω μία σειρά από επισκέψεις που έπρεπε
να γίνουν. Η μόνη μου συμμετοχή, το μόνο πράγμα που θα με διασκέδαζε, θα ήταν
να βγω με την άμαξα την ώρα που οι μασκαράδες επέστρεφαν από τη μουσική [της
Κυριακής]. Και αυτό έκανα. Το βράδυ whist σε μικρό κύκλο, à trois. Δεν
συμμετείχαν οι Ελληνίδες κυρίες, η
Φωτεινή εξαιτίας ενός χορού και η Βασιλική επειδή είχε πυρετό. Με Schwarzer
Peter και vive l’amour το whist δεν είχε τελειωμό...».
Απρίλιος 1849, σελ. 105.
«…Έκανα λίγες επισκέψεις.
Νωρίτερα είχα δεχθεί πολλές. Ο Γαρδικιώτης αρρώστησε. Μήπως είναι από την
τρομάρα του, επειδή η βασίλισσα του είπε ότι φαίνεται άρρωστος; Η Φωτεινή είναι πολύ συμπαθητική, ήρθε
συγκινημένη να ζητήσει την ευχή μου. Το βράδυ whist σε μικρό κύκλο.
Ιστορική παρένθεση
γράφοντος : Η βασίλισσα Αμαλία παντρεύτηκε τον Όθωνα
και έφθασε στην Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 1837. Ο Ελληνικός λαός ήλπιζε πως
σύντομα θα την έβλεπε εγκυμονούσα για να εξασφαλιστεί η διαδοχή. Αυτό δεν
συνέβη όμως αμέσως. Κάποιες εφημερίδες είχαν ήδη αρχίσει τα κακεντρεχή σχόλια
περί ατεκνίας. Το καλοκαίρι του 1841 η βασίλισσα είχε επισκεφθεί την Γερμανία.
Επέστρεψε τον Οκτώβριο του ιδίου έτους. Στην υποδοχή της στον Πειραιά ο
Δήμαρχος της πόλης Πέτρος Σκυλίτσης την καλωσόρισε και της ευχήθηκε «…τρισόλβιον
μακροβιότητα και διαδοχικήν ευτεκνίαν…». Τον Μάιο του 1849 η βασίλισσα Αμαλία ξεκίνησε το ταξίδι της, με πλοίο μέχρι την
Τεργέστη, για να επισκεφθεί τον τόπο που γεννήθηκε και ζούσε ο πατέρας της. Το
Όλντεμπουργκ της Κάτω Σαξωνίας, του οποίου ήταν δούκισα πριν γίνει βασίλισσα
στην Ελλάδα. Την συνόδευσαν η Μεγάλη Κυρία μαντάμ Πλούσκωφ, η Γερμανίδα Κυρία
Ρεϊνενκάμφ, η Δεσποινίς Φωτεινή Ανασ. Μαυρομιχάλη, ο Γρίβας Γαρδικιώτης,
υπασπιστής του Όθωνα, ο Ιωάννης Δράκος, διαγγελέας του Όθωνα και ο γιατρός
Λιντεμάγερ. Η αντιβασιλική εφημερίδα «Αιών» έγραφε και σχολίαζε πως : «η Α.Μ η Βασίλισσα ανεχώρησε την ώραν 5π.μ
της 10ης Μαΐου εκ των Αθηνών, συνοδευόμενη μέχρι του Λουτρακίου παρά
της Α.Μ. του Βασιλέως. Εκείθεν θέλει επέβη εις το Ελληνικόν ατμόπλοιον ο
«Όθων». Φέρει δε τον τίτλον Κόμισσα Αθηνών. Περί του ταξιδείου τούτου της
Βασιλίσσης εγένοντο διάφοροι πολιτικαί κρίσεις, μεταξύ των οποίων ουσιωδεστέραν
και επικρατεστέραν δύναται να παραδεχθή τις την περί του ζητήματος του
Διαδόχου. Κατά την υπόθεσιν ταύτην, ο Πρίγκιψ Λεοπόλδος
θέλει προτραπή να δώση ένα των υιών του δια να βαπτισθή και να ανατραφή εις την
Ελλάδα ως Διάδοχος του Θρόνου. Εν περιπτώσει αποποιήσεως αυτού, θέλει προτραπή
ο νεώτερος αδελφός του Λεοπόλδου να έλθη, προσδιωρισμένος ως τοιούτος, εις την
Ελλάδα. Αποποιουμένου και τούτου, θέλει υιοθετηθή ο νεώτερος αδελφός της
Βασιλίσσης κα κηρυχθεί Διάδοχος. Δεν δυνάμεθα επί του παρόντος ούτε να
υποστηρίξωμεν την αλήθειαν του όλου ή των λεπτομερειών της ιδέας αυτής, ούτε να
θεωρήσωμεν επομένως, αν συμφωνώσι και κατά πόσον συμβιβάζωνται τα μέτρα ταύτα με
τον θεμελιώδη Νόμον της Ελλάδος και με αυτάς ακόμη τας συνθήκας του 1832». Η Φωτεινή βρέθηκε στο Όλντεμπουργκ και από εκεί στέλνει μια απαντητική επιστολή στον Χένρι Χίλλ,
συνιδρυτή και συνιδιοκτήτη της γνωστής μέχρι σήμερα σχολής Χίλλ, ο οποίος της
είχε στείλει γράμμα και την συμβούλευε, όπως φαίνεται από τα συμφραζόμενα της
Φωτεινής. Το ταξίδι αυτό, εκτός από τους φανερούς και κρυφούς λόγους που έγινε, υπήρξε
ένας «θρίαμβος» για την Φωτεινή. Όπως γράφει ο ιστοριοδίφης Τάκης Λάππας «…Η
ωραία Φωτεινή εκλείσθη και εν ταις Αυλαίς της Γερμανίας ότε συνώδευσε την
Βασίλισσαν ως Κυρία της Τιμής, εν έτει 1849. Πρίγκιπες και ηγεμόνες κατέθετον
προς αυτής καρδίαν και διάδημα. Η περίνους Ελληνίς αριζήλως εξεπροσώπει τον
τέλειον τύπον του κάλλους και της ευγενείας...».
Ολόκληρη η επιστολή της
Φωτεινής
Η μεταγραφή της: «Bradenburgh
6/6/1849. Προς τον Πανοσιολογιώτατον Κύριον Χίλλ Εις Αθήνας.
Σεβαστέ μου Κύριε Χίλλ, απροσδόκητος ήτο η χαρά την οποίαν δια του πατρικού σας
γράμματος με επροξενήσατε. Ελυπήθην δια την αδιαθεσίαν της ακριβεστάτης μου
Κυρίας, ελπίζω όμως, να μην έχη σοβαράς συνεπείας. Μεγίστην ευχαρίστησιν
αισθάνομαι όταν αναγινώσκω τας θετικάς συμβουλάς τας οποίας με δίδετε, μολονότι
αρκούντως εδιδάχθην όσον καιρόν είμην πλησίον σας τα τοιαύτα. Πλέον ευχαρίστως
δέχομαι ακόμη να τας ακούω παρ’ υμών διότι η θέσις μου είναι μυριοτρόπως
επικίνδυνος και αν αι διάφοραι διασκεδάσεις και το πολυποίκιλον σύστημα του
βίου μου, δύνανται ενίοτε με εμποδίζουν από το να ακολουθώ τα θρησκευτικά μου
χρέη, αμέσως πάλιν επανέρχομαι με περισσότερον ζήλον και μετάνοιαν όταν έχω
έμπροσθέν μου τας πατρικάς παραινέσεις σας. Βεβαιωθείτε Σεβαστέ μου ότι
μήτε αι Μεγάλαι πόλεις μήτε αι Αυλαί τας οποίας διήλθομεν, μήτε τα περιεργώτερα
πράγματα τα οποία ηξιώθην με την δύναμιν του Θεού να ειδώ, ηδυνήθησαν να
εξαλείψουν ουδέ μία στιγμήν από την ενθύμησίν μου την ακριβήν μου Πατρίδα και
τους γλυκυτάτους μου συγγενείς και φίλους. Έως την εσπέραν όπου, τέλος πάντων,
έλαβον το πολυτιμώτερον πράγμα το οποίον ήθελε τις με χαρίσει (τον φάκελον των
γραμμάτων μου) είμην εις την μεγαλυτέραν απελπισίαν της λύπης μου. Πολλάκις
εγνώρισα την αχαριστίαν μου προς τον Υψηλότατον διότι δεν ημπορώ από του να μη
ωμολογήσω ότι ηξιώθην να ειδώ πράγματα τα οποία πολλοί άλλοι με θυσίας μεγάλας
δεν ήθελον αποκτήσει. Θέλω δε τα εκστομήσει περισσότερον όταν ο Μεγαλοδύναμος
με ηξιώσει να πατήσω το Ελληνικόν έδαφος και ευρεθώ πάλι εις τα αγκάλας των
φιλοστόργων γονέων μου.
Εις όλον το διάστημα του ταξιδείου μας υποφέραμεν από υπερβολικήν ζέστην, από
δε την ημέραν της αφίξεώς μας εις ΄Ολδεμβούργ είναι αθλιότατος καιρός, βρέχει
σχεδόν πάντοτε και ως επι το πλείστον τη νύκτα ρίπτει πάγους. Ο Μέγας Δούξ
περιμένει να βελτιωθεί ο καιρός και να υπάγωμεν εις την εξοχήν. Την Σεβαστήν
μου και ακριβεστάτην μου Μητέρα Κυρία Χίλλ υγιώς ασπάζομαι την δεξιάν της.
Μεγίστην παρηγορίαν θέλει με προξενεί αν
από καιρόν εις καιρόν με τιμά με μερικάς της λέξεις. Τον κύριον Mulligan προσκυνώ. Τα Κυρίας
Φρειδερίκην Maen
και Ελισάβετ αδελφικώς γλυκοασπάζομαι.
Υμάς δε ασπάζομαι την δεξιάν σας
η θυγάτηρ σας
Φωτεινή Μαυρομιχάλη».
Χίλλ Χένρι Ιωάννης (1791-1882)
Η επιστολή αυτή και η φορεσιά τής Φωτεινής στο Εθνικό
Ιστορικό Μουσείο είναι τα πολύ προσωπικά της πράγματα που «ζουν» ακόμη.
Η φορεσιά της Φωτεινής Μαυρομιχάλη, τύπου "Αμαλίας", στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Η φορεσιά της Φωτεινής Μαυρομιχάλη όπως εκτίθεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο για την έκθεση "Επανασύσταση '21"Μέσα
από την επιστολή αυτή υπάρχουν ψήγματα της προσωπικότητάς της. Διότι ο γραφικός χαρακτήρας της ξεκάθαρα «δείχνει»
πως επρόκειτο για άτομο «ήσυχο, με
συμπαθητικό χαρακτήρα που παρουσίαζε μια βολική, φιλική και κάπως εξωστρεφή
εικόνα στους άλλους. Άτομο φιλήσυχο που επηρεάζεται εύκολα από τους άλλους που
τείνουν να εκμεταλλευτούν την φανερή καλοσύνη τους». Εξ άλλου και από την
υπογραφή της αμέσως συμπεραίνεται πως πρόκειται «για έντιμο και ειλικρινή χαρακτήρα με μια δόση αφέλειας και πιστό σε
οικογενειακές σχέσεις».
Η βασίλισσα Αμαλία και η συνοδεία της έφθασαν στον Πειραιά (εκτός του
Γαρδικιώτου που πήρε άδεια να επισκεφθεί το Παρίσι) το πρωινό της 20ης
Σεπτεμβρίου 1849 ημέρα Τρίτη, μετά από 5μηνή σχεδόν απουσία από την Ελλάδα.
Η Φωτεινή εμφανίζεται, τρεις μέρες αργότερα το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 1849,
στην εκκλησία της Παναγίας
Ευαγγελίστριας (Ρόμπη λέγεται από τους παλιούς Αθηναίους), κοντά στην σημερινή
Μητρόπολη, μαζί με τον πατέρα της. Όπως γράφει εφημερίδα της εποχής «Σήμερον το πρωί ετελέσθη η θεία λειτουργία
εις τον ναόν της Υπεραγίας Θεοτόκου, ονομαζόμενον Ρόμπη, υπό του Σεβ. Αρχιερέως
Αντρούβιστας, χάριν των εορταζόντων ενταύθα σήμερον Τσιριγωτών την εορτήν της
Μυρτιδιώτισσας, παρευρεθείσης εις την τελετήν ταύτην και της Κυρίας της Αυλής χαριέσσης
Κ. Φωτεινής Μαυρομιχάλη μετά του πατρός αυτής Κυρίου Αν. Μαυρομιχάλη
Γερουσιαστού». Τέλος της παρενθέσεως.
Συνέχεια σημειώσεων Πλύσκω:
Νοέμβριος 1849, σελ.112. «…το πρωί
αισθάνθηκα τόσο μεγάλη αδιαθεσία, που αναγκάστηκα να φωνάξω τη Φωτεινή [για να
με αντικαταστήσει] στον περίπατο [της βασίλισσας] στον κήπο. Μετά από μία ώρα
ήμουν καλύτερα και κατέβηκα κάτω, επειδή σκέφθηκα ότι ο καθαρός αέρας θα μου
κάνει καλό. Άφησα όμως τη Φωτεινή να
συνοδεύσει τη βασίλισσα στον περίπατο [στον κήπο] με τη μικρή άμαξα που
τραβούν τα πόνεϊ και αυτό την διασκέδασε εξαιρετικά…».
Γενάρης 1850, σελ.114. «…Στη
Φωτεινή [Μαυρομιχάλη] χάρισα μία σφραγίδα, χαρτί επιστολογραφίας, ένα πρες
παπιέ, τρία ζευγάρια γάντια και μαστίχα σε ένα ξύλινο κουτάκι…»˙
Σεπτέμβριος 1850, σελ.
130. «…Απελπιστικά κακή εβδομάδα.
Κυριαρχεί το θέμα [της δολοφονίας του Κορφιωτάκη]. Η κοινή γνώμη πιστεύει ότι
ηθικός αυτουργός είναι η οικογένεια Μαυρομιχάλη και αυτό είναι πολύ κακό. Η καημένη η Φωτεινή! Η μητέρα της ήρθε στη
βασίλισσα σε τέτοια κατάσταση, που φοβήθηκα ότι θα πάθει εγκεφαλικό. Αν και
φαίνεται ότι γι’ αυτήν το πρόβλημα δεν είναι συναισθηματικό. Επίσης χθες το
βράδυ έπιασε φωτιά στον ελαιώνα. Ήρθαν ειδήσεις από τον βασιλιά από το Laibach.
Η οικογένεια [Μαυρομιχάλη] ακολουθεί λάθος τακτική…».
Οκτώβριος 1850, σελ. 131. «…Η καημένη η Φωτεινή, έφυγε
για να πάει τη μητέρα της στην Τήνο. Έκλαιγε
πάρα πολύ. Ο καιρός είναι απαίσιος. Δεν σημειώθηκε τίποτε το αξιοσημείωτο….».
Υποσημείωση σελ. 131. «…Μετά τον θάνατο του γιου του Αντωνίου Μαυρομιχάλη η Φωτεινή Μαυρομιχάλη είχε ανακριθεί στα
πλαίσια της δικαστικής έρευνας για τη βεντέτα της οικογένειάς της. Αυτό
στενοχώρησε τη βασίλισσα Αμαλία και ασφαλώς ακόμη περισσότερο την ίδια. Βλ. πιο
πάνω σ. 46 και Επιστολές της Βασίλισσας Αμαλίας, ό. π., τόμ. 2, σ. 661. Πολύ δύσκολα θα μπορούσε να διατηρήσει τη
θέση της στο παλάτι…»
Δεκέμβριος 1850, σελ. 134. «…Έλαβα
από τον βασιλιά μία επιστολή και χριστουγεννιάτικα δώρα για τη Μεγαλειότητά της
τη βασίλισσα. Το ατμόπλοιο είχε καθυστερήσει μία μέρα και είχαν περάσει οι
ημέρες των Χριστουγέννων. Επέστρεψε η
Φωτεινή. Σήμερα, καθώς και στις 29, ο καιρός ήταν τόσο κακός, με βροχή και
χιόνι, που η βασίλισσα μόνο με την άμαξα μπόρεσε να βγει και είχαμε περιπέτειες
με φωνές και γέλια. Με επισκέφθηκε η
Φωτεινή. Ήταν πολύ χαρούμενη…».
Δεκέμβριος 1850,
σελ.134. «…Το μυαλό μας πήγαινε στη Φωτεινή που ήταν στους γονείς της και έτρεφε
φρούδες ελπίδες, αλλά … Τίποτε δεν είναι τέλειο σε αυτόν τον κόσμο,
που όμως και έτσι περικλείει τόσα καλά, ώστε αισθάνθηκα μεγάλη ευγνωμοσύνη.
Έκλεισα τα μάτια και σκέφτηκα ότι όλοι οι δικοί μου είναι καλά και ο Θεός τους
προστατεύει! Και είπα: Ευχαρίστησε ψυχή μου τον Κύριο και το Άγιο Όνομά Του και
μην ξεχάσεις ποτέ τα καλά που σου έχει δώσει!»…
Γενάρης 1851, σελ.135.
«…Η
Φωτεινή υπέβαλε την παραίτησή της, η οποία έγινε δεκτή….».
ΝΕΚΡΟΛΟΓΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ
Φωτεινή
Μαυρομιχάλη.
Την προχθές Πέμπτην μ.μ. απεβίωσε, μετά μακράν νόσον της καρδίας η ΦΩΤΕΙΝΗ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ, εκηδεύθη δε χθες μ.μ κατατεθέντος του νεαρού αυτής,
πλησίον των τάφων του Πάππου της Πετρόμπεη και του πατρός της Αναστασίου
Μαυρομιχάλη. Πληθύς μεγάλη εκλεκτών Πολιτών συνώδευσε την κηδείαν της
μεταστάσης μέχρι των χειλέων του τάφου. Η
Φωτεινή Μαυρομιχάλη υπήρξεν εκ των εκλεκτών και προνομιούχων πλασμάτων, άτινα
ου μόνον τιμώσι τας οικογενείας, εν αίς γεννώνται, και εισίν ο δυσεκτίμητος
θησαυρός αυτών, αλλά και δύνανται να προβάλλονται πάντοτε, παρά των κοινωνιών,
εις ας ανήκουσιν, ως τύποις, άξιος απομιμήσεως τοις νεωτέροις, και ως
κειμήλιον, άξιον καυχήσεως εθνικής παρά τοις ξένοις, φέρουσα τον τύπον γνησίας
και τελείας ελληνικής καλλονής, φαιδρότητα νεανικήν, ήν διέσωσεν ακεραίαν
μέχρις εσχάτης πνοής, και ής επτερύγιζεν ακόμη επί του προσώπου της και επί του
όλου σώματός της, καίτοι νεκρού από ωρών μακρών, η Φωτεινή Μαυρομιχάλη
ανεμίμνησκε, δια του πνευματικού μέρους, καθ’ όλα τας γυναίκας της αρχαίας
Σπάρτης, εξ ής κατήγετο. Υπερήφανος το φρόνημα και πιστή εις την παράδοσιν
του γένους της, απεδείχθη ότι υπήρξεν εκ των γυναικών, αίτινες δεν θεωρούσιν
εαυτάς ζώσας σάρκας προορισμένας να γίνωσι το κτήμα ενός ανδρός, αλλ’ ότι εισί
και αυταί ισότιμοι προς τους άνδρας, οφείλουσι να έχωσι, και μάλιστα αι
φέρουσαι επιφανή ονόματα οικογενειακά, και εθνικόν αίσθημα, και παράδοσιν θρησκευτική
και ιδίαν προσωπικότητα. Ούτω, εν τη ισχύι των αισθημάτων, εύρε αρκούσαν
δύναμιν, όπως αποκρούση, νέα έτι και πολιορκουμένη υπό του θαυμασμού πάντων,
δεξιάν, σχεδόν εστεμμένην, ενώπιον της σκιάς της οποίας άλλαι ήθελον προθύμως
και προσωπικότητα και παράδοση και πατρίδα και παν ότι ευγενές απολαύει η
ανθρωπότης. Νουν ισχυρόν κεκτημένη και καλλιεργηθέντα δι’ εκπαιδεύσεως
επιμεμελημένης, η Φωτεινή διεκρίνετο, δια της ακριβείας της κρίσεώς της και δια
της αγαθότητος των σκέψεών της. Ελεήμων,
συμπαθής προς τους πάσχοντας, απλή τους τρόπους, όσω αξιοπρεπής, ήν αληθώς ο
τύπος της γυναικός, οίαν οι ποιηταί έγραψαν, ως μορφήν, οι δε διδάσκαλοι της
ηθικής ηυχήθησαν ως ψυχήν. ΄Ην πράγματι, ως και ονόματι, φωτεινή πλάσις,
ικανή να υποστή στεφανηφορούσα την σύγκρισιν προς τας ωραιοτέρας γυναικείας
εκόνας των λαμπρών ημερών της Ελλάδος και της Ρώμης. Οία έζησε τοιαύτη και εξέπνευσεν η Φωτεινή Μαυρομιχάλη. Λάκαινα τελεία.
Συναισθανομένη την θέσιν της, και μηδεμίαν περί του προσεχούς τέλους αυτής
τρέφουσα πλάνην, απήτησεν υπό των συγγενών της ίνα τη υποσχεθώσιν ότι θα
δειχθώσιν αντάξιοι της μνήμης της, μη παραδιδόμενοι εις δάκρυα άτιν θα λυπήσωσι
την σκιάν της, υπαγόρευσε δε, εν πληρεστάτη ησυχία, τας τελευταίας της
βουλήσεις, λεπτομερώς διαθέσασα τα καθ’ εαυτήν. Παρήγγειλεν οίαν η κηδεία αυτής γίνη απλή, το δε λείψανόν
της να μετενεχθή, από του οίκου του γαμβρού αυτής Κωνσταντίνου Μουρούζη, εν ώ
εξέπνευσεν, εις τον πατρικόν της οίκον, εκείθεν δε να κηδευθή. Αι τελευταίαι
θελήσεις της Φωτεινής Μαυρομιχάλη εξετελέσθησαν ακριβώς, εκτός μιάς. Απήτησεν
από των επιζώντων τα υπέρ την ανθρώπινην δύναμιν. Ηθέλησε να ξηράνη κρήνην
δακρύων, ής τους ήδη διαρρηχθέντας κρουνούς μόνον το βλέμμα της και η πνοή της
εδύνατο να κρατώσι πεφραγμένους. Όταν εκείνο εσβέσθη η δε πνοή της έπαυσε, πως
ήτο δυνατόν τα δάκρυα να μην κατακλύσωσι την μνήμη της. Την Φωτεινήν
Μαυρομιχάλη έκλαυσεν ου μόνον ο οίκος αυτής, αλλά πάσα η ελληνική και πάσα
ευγενής καρδία. Η ελληνική κοινωνία απώλεσε, εν τω προσώπω της Φωτεινής, ένα
των τύπων της αληθούς Ελληνίδος, διότι συνέδεε καλλιτέχνως την αβρότητα του
νεωτέρου πολιτισμού και την αγαθότητα της χριστιανικής Πίστεως, μετά του
αρειμανίου της αρχαίας Σπαρτιάτιδος και της χαλυβδίνου σκληρότητος των
θυγατέρων του Ταϋγέτου, οίας απεμνημόνευσεν ο φιλόσοφος της Χαιρωνίας. Είθε ο
τύπος αυτός, απολεσθείς δια παντός από τας όψεις ημών, εν ω σκηνώματι διήλθεν
επί της γης, χρησιμεύση ως δίδαγμα, ως οδηγός εις τας νεωτέρας γυναίκας της
Ελλάδος. Τούτο δε πρέπει να ευχώμεθα ου μόνον δι’ αυτάς, αλλά κυρίως δι’ ημάς
τους άνδρας. Διότι είναι αλήθεια ιστορική και κοινωνική, ότι άνευ γυναικών,
αξίων της αποστολής των, οι άνδρες εκπίπτουσι και χαυνούνται. Οι Σπαρτιάται
ήσαν οι υιοί των μητέρων αυτών, ως οι αρχαίοι Ρωμαίοι, οι Σουλιώται και οι
γενναίοι μαχηταί του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος. Ο Κύριος του ελέους αναπαύσοι
την ψυχήν Σου, τελεία Ελληνίς, Φωτεινή Μαυρομιχάλη, καταπέμψει δε την
παρηγορίαν των οίκω σου, απορφανευθέντι.
-Πρό τεσσάρων ημερών απεβίωσε και ενεταφιάσθη εν
Πειραιεί ο υιός του μακαρίτου Δημητρίου Μάρκου Βότσαρη, υποστάς μακράν νόσον.
Χθες δ’ απεβίωσε και σήμερον κηδεύεται η αγαθή, ενάρετος και περικαλλής Φωτεινή
Μαυρομιχάλη,
προσβληθείσα υπό νοσήματος της καρδίας. Αμφοτέρων οι θάνατοι εβύθισαν εις μέγα
πένθος τας οικογενείας και τους οικείους αυτών.
-Φωτεινή Ανασ.
Μαυρομιχάλη.
Παρεπέμφθη χθες μ.μ. εις τον τόπον της αιωνίου αναπαύσεως η δεσποινίς Φωτεινή
Μαυρομιχάλη, μία εκ των ευγενεστάτων υπάρξεων εν τω ελληνικώ οριζόντι.
Προσβληθείσα προ τινος υπό δεινού και αλγεινοτάτου νοσήματος η μακαρίτις
Φωτεινή, καθ’ ου εις ουδέν ίσχυσεν η εκ της ιατρικής επιστήμης συνδρομή,
ανεπαύθη εν Κυρίω τη εσπέρα της Πέμπτης. Και συγγενείς και συμπολίται εθρήνησαν
και έκλαυσαν επί τω προώρω θανάτω της ειρημένης, ανομολογούντες πάντες τας
εξαιρέτους αρετάς και τα επίζηλα προτερήματα εφ’ ων εκοσμείτο. Βλαστός της
επισημοτέρας εν τω τόπω οικογενείας των Μαυρομιχαλαίων, είχε προικισθή εκ
φύσεως την τελειοτέραν ευμορφίαν και επέκτητο εξ ανατροφής εις ύψιστον βαθμόν
ό,τι ευγενέστερον και ωραιότερον. Υπήρξε το σέμνυμα και το αγλάισμα, όχι μόνον
εν μέσω της οικογενείας αυτής, πρότυπον ούσα ωραιοτάτης και αγαθωτάτης άμα
φύσεως. Διετέλεσεν εις παρωχημένην εποχήν Κυρία της Τιμής παρά τη πρώην
βασιλίσση της Ελλάδος και επέδειξεν εν τη θέσει ταύτη πλήρη την μεγαλοφροσύνην
και αξιοπρέπειαν, αξίως της κλεινής αυτής καταγωγής και της υπερβαλλούσης
ψυχικής ευγενείας της. Διήλθε πάσας τας ημέρας του βίου της λίαν εναρέτως και
θεαρέστως. Η συρροή του λαού της πρωτευούσης, παρακολουθήσαντος μέχρι του ναού
της Μητροπόλεως (όπου εψάλη υπό Σ. αρχιερέως η νεκρώσιμος Ακολουθία), και
εκείθεν άχρι του τάφου τον νεκρόν της, είνε η ασφαλεστάτη απόδειξις της λύπης
επί τω προώρω θανάτω αυτής και της άκρας προς αυτήν υπολήψεως. Αιωνία η μνήμη
αυτής. Αναπαύσαι Κύριος ο Θεός την ψυχήν αυτής εν τω χορώ των δικαίων.-
Αλιμπέρτη Σωτηρία. «Η Αμαλία Βασίλισσα της Ελλάδος». Εν Αθήναις
1896. Διατριβή περί της Βασιλίσσης και της Αυλής Αυτής.
Άποψη των Αθηνών του
1857, από τα προπύλαια των Ανακτόρων.
Αριστερά το Μέγαρο Α. Δημητρίου
(μετέπειτα ξενοδοχείο Μεγ. Βρετανία) και δεξιά του η οικία του Ρήγα Παλαμήδη στην οποία
έζησε ο Πετρόμπεης μέχρι τον θάνατό του, μαζί με όλη την οικογένειά του. Στη
γωνία μονοπάτια διασχίζουν την οδόν Πανεπιστημίου, ενώ μια ομάδα σπιτιών μεταξύ των οδών Βουκουρεστίου και Αμερικής, επισημαίνουν την θέση τής απέναντι πλευράς της. Στο βάθος το Πανεπιστήμιο με την «προσθίαν πτέρυγαν μόνον".
Παρακάτω από το Πανεπιστήμιο διακρίνεται αμυδρά το σπίτι του Αναστασίου
Μαυρομιχάλη, στο οποίο μεγάλωσε η κόρη του Φωτεινή, καθώς εκεί έζησε ό ήρωας
Ηλίας Σαλαφατίνος (1775-1858) στα τελευταία χρόνια της ζωής του.[2].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου