ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΜΕ ΛΑΙΜΗΤΟΜΟ ΤΡΙΩΝ ΜΑΝΙΑΤΩΝ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ ΤΟ
1882
Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
Κτεναβέας,
Μπουρτζίκος, Λουκέας, λέγονταν οι τρεις Μανιάτες από τα χωριά της Πλάτσας Μάνης
που διέπραξαν τον φόνο του δημόσιου εισπράκτορα στο Λαύριο το 1880, ληστεύοντας
τις 18.000 δραχμές που είχε επάνω του. Συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε
θάνατο δι’ αποκεφαλισμού με την «απαίσια μηχανή». Η εκτέλεσή τους έγινε στον
τόπο του εγκλήματος, δηλαδή στη συνοικία Κυπριανός του Λαυρίου, το 1882. Υπάρχει
ακόμη εκεί η βάση της λαιμητόμου. Η παρουσίαση των γεγονότων, όπως θα διαβάσει
παρακάτω ο αναγνώστης, είναι συγκλονιστική και απετέλεσε σημαντικό στοιχείο
στην ιστορία της περιοχής του Λαυρίου.
Το Λαύριο ήταν γνωστό από την
αρχαιότητα για την μεταλλευτικό πλούτο του. Το 1860 ο μηχανικός μεταλλείων
Ανδρέας Κορδέλλας, συνέταξε και παρέδωσε στο Υπουργείο Οικονομικών την έκθεσή
του για την αξιοποίηση του μεταλλευτικού πλούτου. Το 1864 ο εκπρόσωπος των
ξένων κεφαλαιούχων επενδυτών J.B. Serpierri, απέκτησε το δικαίωμα
των εργασιών παραγωγής μολύβδου οι οποίες άρχισαν το 1865. Τα «Λαυρεωτικά» ήταν
το ζήτημα που προέκυψε (1871-1873) από το γεγονός πως η εταιρία του Σερπιέρι
δεν αρκέστηκε στην εξόρυξη μεταλλεύματος αλλά προχώρησε και στην εκμετάλλευση
των «εκβολάδων», δηλαδή των μεταλλούχων απορριμμάτων που υπήρχαν στην επιφάνεια
της περιοχής και τα οποία είχαν προέλθει από τις δραστηριότητες της
αρχαιότητος. Τα «Λαυρεωτικά», που προκάλεσαν την επέμβαση των ξένων δυνάμεων Ιταλίας και Γαλλίας και την
πτώση δύο ελληνικών κυβερνήσεων, διευθετήθηκαν με την εξαγορά της Εταιρίας
από τον Ανδρέα Συγγρό και την συγκρότηση
της εταιρίας εκμετάλλευσης το 1873 και μετά από δυο χρόνια από μια Γαλλική
εταιρία. Το Λαύριο βιομηχανοποιήθηκε και όλη η περιοχή αναγεννήθηκε. Ένα ακόμη
αποτέλεσμα που είχε ήταν η συγκέντρωση
εποίκων Ελλήνων από όλα τα μέρη της τότε Ελλάδος. Μεταξύ αυτών και
πολλοί Μανιάτες.
Σχετικώς με παρουσία του μανιάτικου στοιχείου στο
Λαύριο, υπάρχουν στο διαδίκτυο http://piontesmani.blogspot.com/2016/05/blog-post_77.html επιλεγμένα κείμενα από το άρθρο του Ελευθέριου
Π. Αλεξάκη από τον Β΄ τόμο ΑΡΕΣΚΟΥΣΑ του Πολιτιστικού Συλλόγου Βατίκων,
όπου ο συγγραφέας αναφέρει πως «…Υπολογίζεται
ότι σε κάποια στιγμή του περασμένου αιώνα οι Λάκωνες αποτελούσαν ένα μεγάλο, αν
όχι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης, ώστε ήταν σε θέση να εκλέγουν
δικούς τους δημάρχους. Άλλη ισχυρή απόδειξη για το μεγάλο αριθμό των Λακώνων
στο Λαύριο είναι οι δύο συνοικίες της πόλης που ονομάζονται μέχρι σήμερα
Μανιάτικα (από τους Μανιάτες) και Νεάπολη (από την ομώνυμη κωμόπολη της
Επιδαύρου Λιμηράς)…».
Την περίοδο της ανάπτυξης του
Λαυρίου, και συγκεκριμένα το 1880, συνέβη το περιστατικό του φόνου του Δημόσιου
Εισπράκτορα στην περιοχή της σημερινής συνοικίας Κυπριανός. Οι τρεις Μανιάτες
σκότωσαν με άγριο τρόπο, χρησιμοποιώντας ρόπαλα, τον υπάλληλο, κλέβοντας 18.000
δραχμές, ποσό τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής, λαμβάνοντας υπόψη πως το μεροκάματο
στα μεταλλεία κυμαινόταν από 3 έως 5 δραχμές (1).
Η αναζήτησή μου σε παλιές
εφημερίδες προκειμένου να βρω στοιχεία για το έγκλημα, δεν απέφερε καρπούς. Θα
καταθέσω όμως τα στοιχεία για την εκτέλεση, τα οποία αλίευσα από διάφορες
εφημερίδες της εποχής. Ένας δημοσιογραφικός κανόνας που ίσχυε τα χρόνια από το
1880 και μετά, ήταν να δημοσιεύονται οι εκτελέσεις δια της λαιμητόμου για να
παραδειγματίζονται οι κακοποιοί αλλά και να τρομοκρατείται ο λαός για την
αυστηρότητα της Δικαιοσύνης. Η ληστεία στην μεταεπαναστατική Ελλάδα ξεκίνησε
μετά το 1830 με όσους είχαν πολεμήσει στον απελευθερωτικό αγώνα του ΄21 και δεν
προσελήφθησαν στον τακτικό στρατό που οργάνωσαν οι Βαυαροί. Γνωρίζοντας την
«τέχνη» από τον καιρό της τουρκικής δουλείας, τους δόθηκε η αφορμή και
ξαναβγήκαν στα βουνά.
Η Καρμανιόλα, όπως λαϊκά έλεγαν
την Λαιμητόμο, πάντα φάνταζε ως όργανο της Δικαιοσύνης, τυφλής ή όχι, που εκτελούσε
τις επιβαλλόμενες ποινές. Μόνο που οι σατυρικές εφημερίδες σχολίαζαν πως τα
«τρανά» κεφάλια που θα ήθελαν κόψιμο, πάντα την γλύτωναν (2). Πρωθυπουργός είχε
γίνει τότε ο Χαρίλαος Τρικούπης ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Αλέξανδρο
Κουμουνδούρο.
Η
περιήγησή μας στο χρονικό της εκτελέσεως των Μανιατών ξεκινάει με την είδηση
της εφημερίδος «Παλιγγενεσία» της 5/8/1882 : «Η ατμοημιολία «Ναύπλιον»
απέπλευσεν εις την ομώνυμον πόλιν, ίνα παραλάβη και μεταφέρη εις Πάτρας τον
δήμιον και την λαιμητόμον, δι’ ής πρώτος θα καρατομηθή εν τη ειρημένη πόλει ο
διαβόητος κακούργος Πετράλδος ή Πετμεζάς».
Η εφημερίδα «Πρωία» της 7/8/1882 έγραφε
πως : «Η λαιμητόμος άρχεται των εργασιών της από του Λαυρίου, όπου θ’
αποκεφαλίση σήμερον τρεις καταδίκους, οίτινες επιβιβάσθηκαν χθες εις το εκ
Ναυπλίου προς παραλαβήν των δημίων και της λαιμητόμου δι’ Αιγίνης διελθόν
ατμόπλοιον «Ναύπλιον». Οι τρεις ούτοι κατάδικοι ονομάζονται Λουκέας, Κτεναβέας
και Μπουρτζίκος, είναι δε οι φονεύσαντες προ καιρού εν Λαυρίω τον δημόσιον
εισπράκτορα δια ροπάλων, αφού τον εξένισαν προηγουμένως αφαιρέσαντες εξ αυτού
18.000 δραχμάς. Η εκτέλεση της θανατικής ποινής γενήσεται επί του τόπου της
εκτελέσεως του εγκλήματος».
Η
εφημερίδα «Νέα Εφημερίς» (3) στο φύλο του Σαββάτου της 7/8/1882 έγραφε : «Χθες
νύχτα απέπλευσεν εκ Πειραιώς το «Ναύπλιον», το φέρον τους τρεις
αποκεφαλισθησομένους, τους δύο δημίους Μπεκιάρην και Αλεβιζόπουλον και την λαιμητόμον.
Στρατιωτική φρουρά εκ 55 πυροβολητών εντεύθεν και 15 χωροφυλάκων θα συνενωθή μετά
της εν Λαυρίω χωροφυλακής υπό τον αντιμοίραρχον, ίνα παραστή κατά την
εκτέλεσιν. Ο αντεισαγγελεύς κ.Λαλώσης είναι ο ανώτατος αντιπρόσωπος της
εκτελούσης εξουσίας. Η εκτέλεσις θα γίνη λίαν πρωί σήμερον εις την πλατείαν
Θερικού. Μόλις μαντεύουσι το απαίσιον τέλος των οι κατάδικοι, κάτι εικάζοντες.
Αλλ’ ως χθες δεν ήσαν βέβαιοι. Ο εις αυτών, ο Λουκέας, δεν έφαγε σχεδόν αφ’ ής
ελήφθη εκ των φυλακών. Πολύ μάλλον ατάραχος είναι ο ηλικιωμένος Κτεναβέας,
όστις λέγεται και ο κύριος μοχλός του φρικτού τελεσθέντος κακουργήματος».
Η ίδια εφημερίδα την
Κυριακή στο φύλλο της 8 Αυγούστου 1882 γράφει σχετικώς : «Χθες την 6η
πρωινή ώρα εξετελέσθη εν τη κεντρικωτέρα θέση του Λαυρίου η εκτέλεσις της
θανατικής ποινής των τριών εκ Λακωνίας ορμωμένων Κτεναβέα, Μπουρτζίκου, και
Λουκέα οίτινες, ως γνωστόν, είχον φονεύσει προ διετίας τον δημόσιον εισπράκτορα
Λαυρίου. Μετά την ανάγνωσιν της καταδικαστικής αποφάσεως υπό του αντεισαγγελέως
κ. Λαλώση, πρώτος ωδηγήθη επί του ικριώματος ο Κτεναβέας, σκυθρωπός και σύννους
και ουδέν ειπών παρεδόθη τοις δημίοις. Δεύτερος ανήλθε το ικρίωμα ο Μπουρτζίκος,
ο ατάραχος κατά το φαινόμενον, όστις πριν
η προσδεθή επί της απαισίας σανίδος είπε προς το παριστάμενον πλήθος δια
φωνής θαρραλέας και βροντώδους ότι δικαία είνε η επιβληθείσα αυτώ τιμωρία,
διότι έπραξε το φρικωδέστερον των κακουργημάτων, και ότι η τιμωρία αυτού και
των συντρόφων του ας χρησιμεύση ως παράδειγμα. Ζητήσας δε συγχώρεσιν παρά του
θεού εν τη άλλη ζωή, αφού εν τη παρούση πληρώνει δια του αίματός του το φοβερόν
έγκλημα, όπερ διέπραξε, παρακάλεσε τους παρισταμένους με φωνήν συγκινητικήν να
τον συγχωρέσωσι και αυτοί… ο τρίτος των καταδικασθέντων Λουκέας απεκεφαλίσθη
τελευταίος. Ούτος είπε προς το πλήθος δια μεγάλης φωνής και συγκεκινημένος, ότι
η επιβληθείσα αυτώ ποινή ήτο πολύ αυστηρά, διότι παρευρέθη μεν κατά την
διάπραξιν του εγκλήματος τη επιμόνω παρορμήσει του θείου του Κτεναβέα, όν
αιτιάτο ως μόνο αίτιον της καταστροφής του, αλλά αυτός δεν ήπλωσε καν χείρα
κατά του θύματος, θεατής απλούς διατελέσας, και μόνον κατά την διανομήν του
αφαιρεθέντος χρηματικού ποσού μετασχών. Δια ταύτα νομίζει, μεγαλύτερα
διαπράξαντες, εκρίθησαν επιεικέστερον. Τοιαύτα περίπου ειπών, εζήτησε συγχώρεσιν
και ηυχήθη να τύχωσι συγχωρήσεως και οι καταδικάσαντες αυτόν. Ιδού λεπτομέρειαι
αίτινες ίσως μετά της αυτής δυνάμεως ηδύναντο να χρησιμεύσωσι και υπέρ και κατά
της θανατικής ποινής. Και όμως, χωρίς να ήνε τις φιλόσοφος, ειμπορεί να
φιλοσοφήση επί μακρόν επί των από των βαθμίδων του ικριώματος εξομολογήσεων
τούτων».
Και άλλα τινά σχετικώς……
-Η εφημερίδα «Στοά» στην ειδησεογραφία της σχετικά με την καρατόμηση των
μανιατών αναφέρει και το εξής περιστατικό : «Ο αξιωματικός της φρουράς επί του
ικριώματος παρετήρησεν εις τον δήμιον ότι πρέπει να λύση τας χείρας των
καταδίκων προ των βαθμίδων της λαιμητόμου, αλλ’ ο δήμιος ηρνήθη απαντήσας εις
τον αξιωματικόν «έλα να τους κόψη τότε η
ευγενεία σου».
-Οι δύο δήμιοι που εκτέλεσαν τις ποινές ήταν ο αργίτης Δημήτρης Μπεκιάρης και ο
μεσσήνιος Θανάσης Αλεβιζόπουλος. Αρχιδήμιος ήταν ο αργίτης Μπεκιάρης (βιογραφία
τους σε προσεχή μελέτη μου) και ο μεσσήνιος Αλεβιζόπουλος, ο οποίος ως βοηθός βρέθηκε στην πρώτη του εκτέλεση και
πριν λίγο καιρό είχε ορκιστεί ως δήμιος.
-Μετά την εκτέλεση των μανιατών στο Λαύριο, οι Δήμιοι και η καρμανιόλα επιβιβάστηκαν
στο πλοίο και αναχώρησαν για την Καλαμάτα προκειμένου να εκτελέσουν τον Κυριάκο
Φτυχιάκο (η δημοσίευση της ιστορίας φόνων και εκτέλεσης θα γίνει σε προσεχές
δημοσίευμα).
-Μετά από μελέτη των αρχείων των εκλογικών καταλόγων 1871 του δήμου Λεύκτρου,
φαίνεται πως το επώνυμο Κτεναβέας υπήρχε στην Λαγκάδα, το επώνυμο Λουκέας στην
Λοσνά (Πηγή) και το επώνυμο Μπουρτζίκος στην Πλάτσα.
-Ο αγαπητός φίλος μου και συντοπίτης μας από την Πλάτσα Τάκης Μπουρτζίκος με ενημέρωσε πως ο
αναφερόμενος στο δημοσίευμα Μπουρτζίκος ήταν αδελφός του προπάππου του.
Σημειώσεις:
1.
Κανατούρης Γ. Άρης. Θανατικές εκτελέσεις στο νεότερο Λαύριο σελ. 171-182.
Πρακτικά Β΄ επιστημονικής συνάντησης ΝΑ Αττικής. Καλύβια 1986.
2. Ραμπαγάς. Σατυρική εφημερίδα. Φύλο της 8/8/1882.
3. Εφημερίδες Αθηνών από το https://library.parliament.gr/Portals/6/pdf/digitalmicrofilms.pdf
