ΠΟΛΙΑΝΑ (ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΩΝ) ΕΞΩ ΜΑΝΗΣ. ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ

      ΠΟΛΙΑΝΑ (ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΩΝ) ΜΑΝΗΣ.

       ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ. 
                   ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ.

        Το παρακάτω σημείωμα αφορά το χωριό τής -εκ μητρός- καταγωγής του γράφοντος. Την Πολιάνα της Μάνης, με σημερινή ονομασία Άγιος Νίκων. Το τελευταίο χωριό της Μεσσηνιακής Μάνης, πριν το Οίτυλο.

                               Η Πολιάνα (Άγιος Νίκων) από την κορυφή του ομώνυμου βουνού. Φωτό Χ.Ν. Ζερίτης 28/6/2020  

          Αφορμή παίρνω από γεγονός πως ένα χωράφι στο οποίο βρίσκονται διάσπαρτα στοιχεία της ιστορίας του χωριού, η Παλαιά Χώρα δηλαδή, κινδύνευσε να καταστραφεί ακούσια από ευγενικούς Χορηγούς, με την δωρεά τους προς την κοινότητα για την επέκταση του Κοιμητηρίου, χωρίς βέβαια να γνωρίζουν πως το οικόπεδο-κτήμα τους, που δώρισαν γενναιόδωρα, υπήρξε, με βάση τις καταγραφές μου, ο τόπος της πρώτης ιστορικής εγκατάστασης και μόνιμης διαμονής των οικιστών του χωριού μας.

         Ο σεβαστός μου Ευάγγελος Ανδροβιτσανέας, ναύαρχος εν αποστρατεία και δημοτικός σύμβουλος του δήμου Δυτικής Μάνης, επικεφαλής της δημοτικής παρατάξεως «Ενεργοί Πολίτες Δυτικής Μάνης», ενδιαφέρθηκε αμέσως μόλις τον πληροφόρησα για την πιθανότητα να έχει υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές η Παλαιά Χώρα. Αφού τον ενημέρωσα αναλυτικώς για τα ιστορικά στοιχεία που κατέχω και παρακάτω δημοσιεύω, πήγε αμέσως, ως μόνιμος κάτοικος της Πολιάνας, και έκανε αυτοψία. Φωτογράφισε δε τα στοιχεία που αποδεικνύουν πως δεν έχουν υποστεί φθορά τα γνωστά ιστορικά μνημεία, καθώς και άλλα που δεν είχα παρατηρήσει στην φωτογράφιση του 1997 με υπόδειξη της γιαγιάς μου. Παράλληλα με διαβεβαίωσε πως θα κάνει ό,τι μπορεί για την ανάδειξη της Παλαιόχωρας.

         Επειδή η αβελτηρία μου και η αναβλητικότητά μου είχε αποτέλεσμα στο να μην έχω δημοσιεύσει ακόμη τις διηγήσεις της γιαγιάς μου Ευτυχίας χας Ευαγγέλου Κατσαρέα (1908-2001), με τις οποίες από την περίοδο 1987-1997 έχουν καταγραφεί πολλές ιστορίες, μεταξύ αυτών και η παράδοση για το πως και από ποιους ιδρύθηκε η Πολιάνα, θεωρώ πως σήμερα πρέπει να δημοσιεύσω μερικά από τα στοιχεία που κατέχω, ώστε να αποφευχθεί κάποια πιθανή ακούσια ζημιά αλλά και να τεθεί επειγόντως το ζήτημα της προστασίας των παλαιότερων εκ των μνημείων, των οποίων συνολική και εκτενή περιγραφή θα δημοσιεύσω, ελπίζω σύντομα.

            Με το ΦΕΚ 909/8.12.1994 καθορίζονται και προστατεύονται δύο σημαντικότατα μνημεία της Πολιάνας ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία.
            Το πρώτο και παλαιότερο είναι η μονή Πέτρου και Παύλου στην κορυφή του βουνού Άγιος Νίκων, μεταβυζαντινής εποχής.

Το δεύτερο είναι η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εντός του Κοιμητηρίου, μεταεπαναστατικής (του 1821) εποχής.

Λίγα στοιχεία για την Πολιάνα:

-Η πρώτη και παλαιότερη αναφορά ως οικισμός Πολιάνα βρίσκεται σε κατάλογο του 1618. Για να έχει λοιπόν καταγραφεί τότε σημαίνει πως υπήρχε από εποχές προγενέστερες του 1618. Στον κατάλογο αυτό αναφέρεται ως «Poliana di Sigo», δηλαδή Πολιάνα του Ζυγού.

 
Απογραφή του 1618. Από το βιβλίο «Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική στη Μάνη». Εκδόσεις Μέλισσα 1987

         Οι λεπτομέρειες αυτής της απογραφής και τα ονόματα των χωριών με τους πληθυσμούς τους υπάρχουν στο σπάνιο πλέον βιβλίο του αείμνηστου καθηγητή Κώστα Κόμη (1953-2020), με καταγωγή από την Σκάλα Μελιγαλά «Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995. Σε αυτό τον κατάλογο που ονομάζεται «Villagi da Calamata fin al Capo di Mayna et ritorno di Cholophitia fin a Passava nel sopradetto territorio, di quanti fuochi sono (1618), και συντάχθηκε στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στον δούκα de Nevers και τους Μανιάτες για την υλοποίηση σχεδιαζόμενης εκστρατείας του δούκα στα Βαλκάνια. Στα πλαίσια αυτών των διαπραγματεύσεων, στα 1618 επισκέφθηκε τη Μάνη ο Philippe de Lange Chateaurenault,ως απεσταλμένος του δούκα. Στην περιοδεία του στη Μάνη τον συνόδευσε ο Μανιάτης πρόκριτος Πέτρος Μέδικος, γνωστός και από άλλες διαπραγματεύσεις των Μανιατών με δυτικές δυνάμεις.  Η Πολιάνα απαντάται και σε πολλούς μεταγενέστερους καταλόγους.

        Η παράδοση για την σύσταση της Πολιάνας που μου διηγήθηκε η γιαγιά μου

                                              Ευτυχία χα Ευαγγέλου Κατσαρέα (1908-2001)

 λέει : «Τότε δεν υπήρχαν αστυνομίες και τέτοια και τα μέρη αυτά τα δικά μας διοικούσαν καπεταναίοι. Ο καπετάν Μαυρομιχάλης στην Αρεόπολη και στην Λαγκάδα ήταν ο καπετάν Μπλούτσος. Η καπετάνισσα του Μπλούτσου είχε κάποιον αδερφό στην Αρεόπολη και ξεκίνησε από την Λαγκάδα να πάει να τον δει. (Αυτά μου τα έλεγε και η γιαγιά μου και ο πεθερός μου). Πήγε λοιπόν η καπετάνισσα και όταν επέστρεφε πέρασε από την Πολιάνα. Στην Πολιάνα κατοικούσαν Οιτυλιώτες και όχι ντόπιοι Πολιανίτες. Την ώρα που πέρναγε η Μπλούτσαινα από την πλατεία την είδανε οι Οιτυλιώτες και μετά τα «ποια είσαι» και «από πού είσαι» την βάλανε να χορέψει. Τι να κάνει αυτή λοιπόν χόρεψε. Την αφήσανε πέρασε και στην Λαγκάδα είπε στον άντρα της τα καθέκαστα. Ο καπετάν Μπλούτσος θύμωσε πολύ που ταπείνωσαν την γυναίκα του βάζοντάς τη να χορέψει και να τραγουδήσει.
       Πολλοί Οιτυλιώτες έφευγαν το Πάσχα από της Πολιάνας τα μέρη και επέστρεφαν στο χωριό τους για να γιορτάσουν με τις οικογένειές τους, αφήνοντας πίσω κάτι γέρους εκεί στις καλύβες που έμεναν για να φυλάνε το μέρος. Τις καλύβες τους τις είχαν τότε κάτω από το σημερινό νεκροταφείο, εκεί που είναι κάτι σαν γούβες και πολλές σπαρμένες πέτρες που τις είχαν στάνες και σπίτια αλλά και οχυρά.

Η "Χαλικούρα" της Παληόχωρας Πολιάνας. Φωτό Χ.Ν.Ζερίτης 1997

                                      Η "Στέρνα" της Παληόχωρας Πολιάνας. Φωτό Χ.Ν.Ζερίτης 1997

     Ο καπετάν Μπλούτσος μάζεψε πολλούς νέους πολεμιστές που τον υποστήριζαν και πήγαν στην Πολιάνα, σκότωσαν τους γέρο-Οιτυλιώτες και κάθισαν αυτοί. Ετοιμάστηκαν και περίμεναν τους Οιτυλιώτες να επιστρέψουν και ν’ ανοίξουνε πόλεμο. Αυτοί όμως δεν ήρθανε. Κάθισαν 5-10 μέρες αλλά είχαν τις δουλειές και τις υποχρεώσεις τους στη Λαγκάδα. Ξεβαρίστησαν να τους περιμένουν στην ερημιά της Πολιάνας (τότε χωριό δεν υπήρχε). Οι Λαγκαδιώτες όμως σκεφτήκανε. Αφού αυτό το μέρος το πήραμε πρέπει να κάνουμε ένα χωριό. «Πως θα γίνει το χωριό;» αναρωτήθηκαν. «Θα στείλουμε ένα παιδί από την κάθε οικογένεια» αποφάσισαν. Αυτό έγινε και έτσι όλοι οι Πολιανίτες είναι από την Λαγκάδα. Λοιπόν στείλανε (για τις παρακάτω οικογένειες μου έχουνε μιλήσει οι περισσότεροι), του Πετροπουλαίους και τους Κατσαραίους, διότι αυτές ήτανε οι μεγαλύτερες οικογένειες. Ήρθανε που λες και φτιάξανε τα σπίτια για να κατοικήσουνε. Το πρώτο σπίτι που φτιάξανε είναι εκεί στης Ελευθερίας (στην κάτω μεριά της σημερινής μας εκκλησίας της Ελευθερίας Καράμπελα) διότι δεχόντουσαν διαρκώς από τα Σκυφιάνικα (χωριό στο πίσω μέρος του βουνού Άγιος Νίκων) πολέμους σε αυτό το σπίτι για να τους διώξουνε και νάρθουν οι Σκυφιάνοι αλλά υπερισχούσαν οι Πολιανίτες διότι ήταν πολλοί οι άνθρωποι και αλληλοϋποστηρίζονταν. Μετά χτίστηκαν άλλα δυο σπίτια του Γιώργου (εννοεί Κατσαρέα πρώην καφενείο και διπλανό) και των Δεμεστιχαίων απέναντι. Εκεί εγκαταστάθηκαν ο Αλέξης στα Κατσαραίικα και ο Πέτρος στα Δεμεστιχαίικα. Αυτοί ήταν ξαδέρφια από τίς μητέρες τους. 

                    Το σπίτι του Γιώργου Κατσαρέα με την μεγαλιθική βάση αποτελεί μνημείο της παλαιάς Πολιάνας.

                      Το σπίτι των Πετροπουλαίων κληρονόμων της Παναγιώτας Πετροπουλέα.
                                  Στην αρχική του μορφή υπήρξε το τρίτο που φτιάχτηκε.

Ο Πέτρος έκανε πέντε (5) γιούς και έχτισαν εκεί τα γύρω σπίτια (αυτά μας τα έλεγε η Μαρία του παπά η αδερφή). Ο Αλέξης έκανε δύο αγόρια. Είχε ένα ξάδερφο εδώ στην Καλαμάτα τον οποίο κάλεσε και ήρθε να τους βοηθήσει σε κάποιους πολέμους που γινόντουσταν τότε. Αυτοί που ήρθαν είναι οι Κυριακουλαίοι. Κυριακουλαίοι είναι αυτός ο Τζανέτος, οι Καλογεραίοι  Από τη Λαγκάδα δεν κατάγονται μόνο οι Ανδροβιτσαναίοι και οι Δραγωναίοι. Οι Ανδροβιτσαναίοι είναι από την Ανδρούβιστα και οι Δραγωναίοι από το Εξωχώρι. Οι άλλοι όλοι είναι από τη Λαγκάδα…».

          Η Πολιάνα ως κοινότητα του νομού Λακωνίας μετονομάσθηκε σε Άγιος Νίκων με το ΦΕΚ 164/3.5.1929. Με το ΦΕΚ 8/12.1.1938 απεσπάσθη από την επαρχία Οιτύλου και εντάχθηκε στην επαρχία Καλαμάτας. Με το ΦΕΚ 244/4.12.1997 η κοινότητα καταργήθηκε και έγινε Κ.Δ. του δήμου Λεύκτρου. Το 2010 έγινε Δ.Δ. του συσταθέντος δήμου Δυτικής Μάνης στον οποίον ενοποιήθηκαν οι δήμοι Αβίας και Λεύκτρου.

         Σε μια σημαντικότατη και άγνωστη καταγραφή την εποχή του βασιλιά Όθωνα το 1838, τα παρακάτω στοιχεία που δημοσίευσε η επιτροπή, η οποία μελέτησε τα χωριά μας, (ο δήμος λεγόταν Πολυαίνης και τον αποτελούσαν τα τρία (3) χωριά Λαγκάδα, Πολυάνα, Σωματιανά), έγραφαν:

ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΑΡΕΝΝΕΣ : 422
‘’’’’’’’’’’’’’  ΘΗΛΕΑ     : 412
ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΧΡΙ 18 ΕΤΩΝ : ΑΡΡΕΝΑ 176, ΘΗΛΕΑ 161
ΝΕΟΙ ΑΝΥΠΑΝΔΡΟΙ ΜΕΤΑΞΥ 16-25 ΕΤΩΝ : 47
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ : 200
ΑΛΛΟΓΕΝΕΙΣ : 4
ΓΕΩΡΓΟΙ : 40
ΠΟΙΜΕΝΕΣ : 15
ΤΕΧΝΙΤΑΙ :3
ΕΜΠΟΡΟΙ : ΜΕΓΑΛΟΙ 1, ΜΙΚΡΟΙ 0
ΚΤΗΜΑΤΙΑΙ : ΜΕΓΑΛΟΙ 4, ΜΙΚΡΟΙ 18
ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ : ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ 0, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ 36
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ : 0
ΝΑΥΤΙΚΟΙ : 0
ΙΕΡΕΙΣ : 7
ΠΕΝΗΤΕΣ : 60
ΜΑΘΗΤΑΙ ΣΧΟΛΕΙΩΝ : 15
ΑΝΔΡΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΖΟΥΜΕΝΟΙ : 20
ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΟΙΚΩΝ : 843

        Στην ίδια καταγραφή αναφέρεται πως η «Πολυάνα» (έτσι την έγραφαν τότε, με ύψιλον) βρίσκεται σε σημείο «εις επίπεδον πετρώδες αλλ’ υγιεινόν», παράγει «δημητριακούς καρπούς», πως οι κάτοικοι και των τριών χωριών «δεν έβαλλαν εισέτι εις ενέργειαν την γνωμοδότησίν μου περί του τόπου όστις μ’ εφάνη κατάλληλος να διορισθεί ως νεκροταφείον», πως υπάρχουν στην περιοχή «δύο μοναί αλλ’ εις θέσιν ξηράν και χωρίς ενοικούντα μοναχόν» (εννοεί τις μονές Καβελλάρη Λαγκάδας και Πέτρου & Παύλου Πολιάνας) και έχει καθοριστεί ως δημοτικός εμβολιαστής (οι Βαυαροί γιατροί του Όθωνα προσπάθησαν να καθιερώσουν τον εμβολιασμό ανθρώπων και ζώων) ο Ιωάννης Κουσουλάκος δημοτικός σύμβουλος του δήμου Πέφνου.

-Ο Άγιος Νίκων (925-1005) έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην περιοχή μας, μόνασε στην κορυφή του όρους Άγιος Νίκων στη Μονή Πέτρου και Παύλου, απεβίωσε και θάφτηκε στην Μονή Προφήτη Ηλία Λαγκάδας, τα οστά του δε βρίσκονται στην Λαγκάδα, γεγονός αναγνωρισμένο επίσημα από την Μητρόπολη Γυθείου και επιβεβαιωμένο με νεότερο δημοσίευμά μου:

https://taygetos-zeritis.blogspot.com/2019/07/blog-post_18.html

βρίσκονται σε λάρνακα σε εκκλησία της Λαγκάδας και με βάση τις διηγήσεις της γιαγιάς μου. Η καταγραφή αυτή είναι δημοσιευμένη στο Blog μου και το link είναι :

https://taygetos-zeritis.blogspot.com/2012/09/blog-post_23.html

 Η σημαντικότητα της μονής Πέτρου και Παύλου είναι μεγάλη διότι πρόκειται, με όσα έχουν διασωθεί και είναι δυνατόν να εκτιμηθούν, για μεταβυζαντινό οικιστικό συγκρότημα, δηλαδή μετά το έτος 1200 μ.Χ. Ιστορία μιας χιλιετίας περίπου.

Ο Άγιος Νίκων πιθανολογείται πως έζησε στην περιοχή μας από το έτος 980 μέχρι τον θάνατό του το 1005.

Ο αείμνηστος αρχαιολόγος Καλλίμαχος Αντωνάκος, με καταγωγή από την Μηλέα της Μάνης, μου είχε δώσει το ΦΕΚ με την απόφαση για τα μνημεία της Πολιάνας και παράλληλα σε συζήτησή μας το 1999 μου είχε εκμυστηρευτεί τον φόβο του για την πιθανότητα η περιοχή μας να γίνει στόχος αρχαιοκαπήλων, διότι είχε διαπιστώσει την αβελτηρία των δημοτικών αρχών, την μείωση του πληθυσμού των χωριών και κυρίως πως τα περισσότερα μνημεία της Πολιάνας βρίσκονται έξω από την κατοικημένη περιοχή.

https://taygetos-zeritis.blogspot.com/2012/09/blog-post_8187.html

       Δεν είναι μόνο το καθολικό της Μονής, το σημερινό δηλαδή εκκλησάκι, είναι και η Καμάρα-νεότερο κτίσμα το σημερινό, αλλά υπήρχε παλαιότερο που διέμεναν οι καλόγεροι,

Είναι η Στέρνα της Μονής για την οποίαν έχω ακούσει πολλούς παλιούς Πολιανίτες να ισχυρίζονται πως στο εσωτερικό της έχει θρησκευτικές τοιχογραφίες,

Είναι το ιστορικό Καμίνι που υποστήριζε τις οικοδομικές εργασίες εκατοντάδων ετών,

Και βέβαια το μεγαλιθικό κτίσμα που το ονόμασα «το Όριο» και εικάζω πως ήταν το όριο της Μονής προς την Ανατολή, τις εποχές που οι άνθρωποι ανέβαιναν στα βουνά με τα ζώα τους.
 

         Όπως θα διαβάσει ο υπομονετικός αναγνώστης η Μονή Πέτρου και Παύλου έχει ζώνη προστασίας 200 μέτρα γύρω της. Αυτό σημαίνει πως κάθε επέμβαση και δραστηριότητα, χωρίς την έγκριση των αρμοδίων υπηρεσιών, είναι παράνομη και βάζει σε μεγάλο κίνδυνο το οικοδόμημα, την στέρνα κυρίως, λόγω των κραδασμών από τα παντός είδους τροχοφόρα που διέρχονται και φτάνουν έξω από ιστορικό οικοδόμημα.

-Το άλλο σημαντικότατο μνημείο, δηλαδή ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έχει κηρυχθεί Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο με ζώνη προστασίας 10 μέτρων. Η εκτίμησή μου, και με βάση τις διηγήσεις της γιαγιάς μου Ευτυχίας, είναι πως  το σημείο που σήμερα είναι το Κοιμητήριο, υπήρξε ο πρώτος πρόχειρος τόπος ταφής των νεκρών των πολεμικών συρράξεων των Πολιανιτών. Δηλαδή δίπλα από τα ταμπούρια τους και τα πρόχειρα οικοδομήματά τους. Τα απομεινάρια του Παλαιού χωριού είναι σε πιο πάνω φωτογραφίες. Εδώ σημειώνω στον παγκόσμιο χάρτη της Google, που πρέπει να είναι περί το 2017, που βρίσκονται τα σημεία τα οποία φωτογράφισα το 1997:

 

Ο μαντρότοιχος είναι πολύ μεταγενέστερο κατασκεύασμα, του 1918,

Και η «Χαλικούρα», τα υπολείμματα δηλαδή των ταμπουριών και του πρώτου υποτυπώδους οικισμού 

     Η γιαγιά μού έλεγε πως πολλές από τις πρώτες πέτρες χρησιμοποιήθηκαν τα επόμενα χρόνια για μάντρες και σπίτια.

     Ο Βαγγέλης Ανδροβιτσανέας κινητοποιήθηκε αμέσως μετά το σχόλιό μου για πιθανή καταστροφή των ιστορικών στοιχείων και μου επιβεβαίωσε προφορικά, αλλά και με φωτογραφίες, πως η Χαλικούρα έχει διασωθεί από τις παρεμβάσεις στον γύρω χώρο.

                               "Χαλικούρα". Φωτογραφία του Βαγ. Ανδροβιτσανέα στις 28/5/2021

Και άλλες ενδιαφέρουσες φωτογραφίες που τράβηξε ο προαναφερθείς εκλεκτός συχωριανός μας είναι οι παρακάτω :
Η πρώτη Στέρνα της Πολιάνας στην Παληόχωρα παραμένει σχεδόν όπως την φωτογράφισα το 1997.

     Η Στέρνα της Παληόχωρας. Φωτογραφία του Βαγγέλη Ανδροβιτσανέα στις 28/5/2021

Όμως άλλα δύο φωτογραφικά στοιχεία αποδεικνύουν την παλαιότητα του τόπου.
Οι δύο σκαμμένες «Ζγούρνες» που το έμπειρο μάτι του Βαγγέλη εντόπισε.

Οι δύο Σγούρνες που εντόπισε ο Βαγγέλης Ανδροβιτσανέας στις 28/5/2021

Καθώς και η οχυρωματική «Γούβα» όπως μου την είχε περιγράψει η γιαγιά μου, αλλά το 1997 δεν είχα ανακαλύψει. Μοναδικό στο είδος του και πουθενά δεν έχω διαβάσει για την πολεμική-αμυντική αυτή τακτική.

                           Η "Γούβα".  Στοιχείο οχυρωματικής τακτικής, ένα πρώιμο "πολυβολείο".
                                 Φωτογραφία του Βαγγέλη Ανδροβιτσανέα στις 28/5/2021

      Αλλά εδώ στην περιοχή βρίσκεται, στο Κοιμητήριο της Πολιάνας, ο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τις τοιχογραφίες. Η εκτίμησή μου είναι πως οι αγιογραφίες τον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Κοιμητηρίου της Πολιάνας είναι εξαιρετικές. Να λάβουμε υπόψη μας πως τα παλιά χρόνια υπήρχαν σχολές αγιογράφων στην ευρύτερη περιοχή. Καθώς γράφει ο Ελευθέριος Π. Αλεξάκης στην σημαντική μελέτη του, διδακτορική διατριβή τού έτους 1980 «Τα γένη και η οικογένεια  στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης», σχολές αγιογράφων υπήρχαν σε πολλά χωριά της Μάνης (Κουτήφαρη, Νομιτσί, Λαγκάδα, Οίτυλο, Κάβαλλο, Πραστείο, Ανδρούβιστα). Γνωρίζουμε μάλιστα και πολλά ονόματα αγιογράφων όπως του Δοξαρά, Δημαγγελέα, Κληροδέτη κ.α.

      "Στη Μάνη", γράφει ο Ελευθέριος Π. Αλεξάκης στο προαναφερθέν βιβλίο του, "δεν υπήρχαν παλαιότερα κοινοτικά νεκροταφεία. Κάθε γένος είχε δίπλα στην οικογενειακή εκκλησία του και το οικογενειακό νεκροταφείο του…..σε σχέση με το ποσοστό των οικογενειακών εκκλησιών που είναι αφιερωμένες στην Παναγία, πρέπει να αναφερθεί ότι ξεπερνάει οποιοδήποτε άλλο ποσοστό Αγίου. Αυτό δείχνει ότι η λατρεία της Παναγίας στη Μάνη υπερέχει από οποιονδήποτε άλλο Άγιο…. Η λατρεία αυτή της Παναγίας μπορεί να μας οδηγήσει σε εθνολογικά συμπεράσματα, γιατί έχει χαρακτήρα μάλλον βυζαντινό και οπωσδήποτε καθαρά νοτιοελλαδικό. Εξ άλλου το όνομα Παναγιώτης είναι αρκετά συνηθισμένο στη Μάνη…" σελ. 155.

      Εικάζω λοιπόν πως η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου πρέπει να ήταν αρχικώς οικογενειακή εκκλησία, ίσως από κοινού των Αλεξιάνων και Μιχαλιτσιάνων ως ξαδέλφων, των πρώτων δηλαδή οικογενειών του χωριού και εκεί να ήταν θαμμένοι οι νεκροί από τους πολέμους για την κατάκτηση του χώρου. Αργότερα δε, όταν πέρασαν τα χρόνια και κάποιες παλιές συνήθειες ατόνησαν, να έγινε τόπος ταφής για όλους τους κατοίκους της Πολιάνας. Με την κρατική καταγραφή, όπως θα διαβάσατε παραπάνω, το 1838 δεν υπήρχε κοινοτικό νεκροταφείο, παρόλο που η διοίκηση επί βασιλείας του Όθωνος είχε νομοθετήσει από το 1834 την σύσταση κοινοτικών Νεκροταφείων..

           Επαναλαμβάνω πως οι εικασίες μου βασίζονται στην ύπαρξη των διασωθέντων μνημείων των πρώτων κατοίκων στην συνορεύουσα Παληόχωρα, δίπλα δηλαδή δυτικά του σημερινού τοιχίου του Κοιμητηρίου. Εξ άλλου δεν μπορεί να αποδειχθεί με ιστορικά δεδομένα πλέον.

 

                                   Κοιμητήριο Πολιάνας. Δορυφορική άποψη.

Και οι τοιχογραφίες είναι παλαιές, μία δε έχει και την χρονολογία από την αφιέρωση του δωρητού

                                         Ο Αγιάννης Πρόδρομος στον Ι.Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου

       Εικονίζεται ο Αγιάννης ο Πρόδρομος και η αφιέρωση δυσανάγνωστη, (με βοήθησε φιλικό πρόσωπο να την διαβάσω). Γράφει, αριστερά όπως την βλέπουμε παραπάνω : «ΔΙΑ ΕΞΟΔΟΝ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΤΖΑΝΕΤΟΥ ΛΟΥΚΑΙΙ ΕΙC ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΑΦΕCΙΝ ΑΜΑΡΤΗΩΝ 1866». Πρόκειται για τον Τζανέτο Πετροπουλέα που κατείχε, και πιθανότατα οικοδόμησε, το μοναδικό πραγματικό μανιάτικο πυργόσπιτο της Πολιάνας, 20 μέτρα από την πλατεία στον δρόμο προς Οίτυλο.

           Και βέβαια στη μονοκάμαρη εκκλησία υπάρχει και η αγιογραφία «Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ». Μια πολύ χαρακτηριστική αγιογραφία η οποία δεν απαντάται συνήθως σε κοιμητηριακούς ναούς.

                                           Ο Βασιλεύς των Βασιλέων στον Ι.Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου

       Ολοκληρώνοντας τούτη την μικρή παρουσίαση θεωρώ υποχρέωσή μου να καταθέσω τις καταγραφές μου με τις οποίες χαρακτηρίζω τα ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΑΝΑΣ, τα οποία αποτελούν ιστορικά, παραδοσιακά και στοιχεία συλλογικής μνήμης, μήπως κάποιος συχωριανός μας, στην αγνή του πρόθεση να περιποιηθεί ένα «Μνημείο», του επιφέρει ανεπανόρθωτες ζημιές:

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΩΤΗΡΑ
ΚΟΙΜΗΣΗ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ
ΠΑΛΑΙΑ ΧΩΡΑ (ΚΑΤΩΘΙ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ)
ΙΕΡΑΡΧΕΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΕΤΡΑΣ
ΚΑΛΟΓΕΡΙΚΟ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΕΤΡΑΣ (1848)
ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΤΡΑ
ΠΑΝΕΥΡΩΠΗ
ΚΑΜΙΝΟΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΧΑΛΙΚΟΥΡΑ ΠΑΛΑΙΟΥ ΜΟΝΟΠΑΤΙΟΥ
ΠΑΓΑΝΕΣ (ΣΠΗΛΙΑ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΩΝΑ)
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ (ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΣΤΕΡΝΑ, ΚΑΜΑΡΑ, ΚΑΜΙΝΙ, ΟΡΙΟ)
ΣΠΙΤΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΩΝ.
ΣΠΙΤΙ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΣΑΡΕΑ
ΣΠΙΤΙ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΑΙΩΝ (ΔΕΜΕΣΤΙΧΙΝΑΣ)
ΑΓΡΙΛΙΑ ΜΑΡΙΑΣ ΑΝΔΡΟΒΙΤΣΑΝΕΑ
ΣΧΟΛΕΙΟ
ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ
ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΓΙΑ ΚΟΡΥΦΗ ΒΟΥΝΟΥ

      Και όσα άλλα «Μνημεία» μπορούν να καταθέσουν παλαιότεροι και νεότεροι που γνωρίζουν καλύτερα από τον γράφοντα το χωριό μας, τον οποίον ίσως παρέλειψε να ενημερώσει η αείμνηστη γιαγιά του Ευτυχία.

      «Μνημείο» θα χαρακτήριζα και μια έκδοση ενός λευκώματος με φωτογραφίες της Πολιάνας, των κατοίκων της και της περιοχής, διότι έτσι θα διασωθεί και θα παραδοθεί στους Πολιανίτες των επόμενων γενεών ένα βιβλίο που θα κρατά ζωντανή τη συλλογική μνήμη.

      Προτείνω σε όλους όσους αγαπούν την Πολιάνα να γίνει μια ΠανΠολιανίτικη συνάντηση στο χωριό μας και να συζητηθούν όλα τα θέματα που αφορούν την ανάδειξη και προβολή της. Σε αυτήν την συνάντηση, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ετήσιο αντάμωμα διάρκειας μιας εβδομάδας, να οργανωθούν πολιτιστικές εκδηλώσεις, περίπατοι για την γνωριμία των «Μνημείων» του χωριού μας, αθλητικοί αγώνες νέων και ενηλίκων, μαγειρέματα παραδοσιακών φαγητών, να ειπωθούν παραμύθια, παλαιές ιστορίες και τραγουδομοιρολόγια, καθώς θα μπορέσουμε να «πλάσουμε» πλήθος εκδηλώσεων που θα μας φέρουν όλους πιο κοντά και θα στηρίξουν την Πολιάνα των πέντε και αιώνων κοινοτικής ζωής.-