Το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καλαμάτας. Ιστορία, Μνήμες και άλλα σχετικά.

ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ.
                            Ιστορία, Μνήμες και άλλα σχετικά.

[1]«Το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καλαμάτας (Soldatenfriendhof) συστήθηκε αμέσως μετά την κατάληψη της Καλαμάτας[2] από τα Γερμανικά στρατεύματα. Βρισκόταν στην μικρή πλατεία που υπάρχει σήμερα στην αρχή των εργατικών κατοικιών, μετά την Αγιατριάδα, που κατασκευάστηκαν αργότερα. Η έκτασή του ήταν πολύ μικρή και το σχήμα του παραλληλόγραμμο[3].

Το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καλαμάτας σε φωτογραφία εποχής η οποία πωλείται στο ebay. Φαίνεται η διαμόρφωση του χώρου με μάντρα και σκαλοπάτια αλλά και σταυρούς του Γερμανικού Στρατού. Εκτιμάται πως είναι του έτους 1944, πριν την οπισθοχώρηση των Γερμανών. Πηγή:https://www.ebay.com/sch/i.html?_from=R40&_trksid=p2334524.m570.l1313&_nkw=CRAINSMILITARIA+KALAMATA&_sacat=0&LH_TitleDesc=0&_odkw=CRAINSMILITARIA&_osacat=0

Σε μια φωτογραφία του Γερμανικού Νεκροταφείου, από άλλη γωνία όμως, την οποία παρουσιάζει ο Νίκος Ζερβής στο βιβλίο του "Καλαμάτα, Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση, τόμος Ε΄ 1.1.-5.9.1944, σελ.177, και η οποία του είχε παραχωρηθεί από τον μπάρμπα Γιάννη Ταβουλαρέα, σημειώνει σχετικώς :Το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καλαμάτας ιδρύθηκε μετά την κατάληψη της πόλεως από τον Γερμανικό Στρατό στις 29 Απριλίου 1941, προκειμένου να ενταφιασθούν οι φονευθέντες στρατιωτικοί κατά την μάχη της Καλαμάτας με τα στρατεύματα του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος. Στην διάρκεια της Δεύτερης Γερμανικής Κατοχής (9.9.1943-5.9.1944) ενταφιάζονταν οι Γερμανοί στρατιωτικοί που φονεύονταν στις ενέδρες των Ανταρτών του ΕΛΑΣ.

Η είσοδος του Νεκροταφείου ήταν στο νότιο τμήμα του, ενώ στη βορεινή πλευρά και στο μέσον είχε ανεγερθεί μία στήλη στην κορυφή της οποίας ήταν τοποθετημένο το γνωστό χαλύβδινο κράνος του Γερμανικού στρατού. Στην πλευρά της στήλης, που αντίκρυζε ο εισερχόμενος στο νεκροταφείο, είχε επικολληθεί μία μαρμάρινη πλάκα που στο επάνω μέρος έφερε το γερμανικό σταυρό. Κάτω από τον σταυρό ήταν γραμμένα τα εξής : FUR DEUTSCHLANDS GROSSE GEFALLEN[4]. Οι πρώτοι νεκροί που ενταφιάστηκαν θα ήταν ασφαλώς εκείνοι που σκοτώθηκαν στις μάχες για την κατάληψη της Καλαμάτας[5].

Μεταφορά νεκρού Γερμανού στρατιώτη. Η ένδειξη που υπάρχει αναφέρει πως πρόκειται για την περιοχή της Καλαμάτας. Πηγή: Απρίλιος 1941. Γερμανοί στρατιώτες μεταφέρουν πεσόντα συνάδελφο τους για ταφή στην Καλαμάτα. (ebay) Greece at WWII Archives

Αργότερα στην διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, θα ενταφιάσθηκαν και όσοι φονεύθηκαν στις μάχες ή και ενέδρες από τους μαχητές της Εθνικής Αντίστασης.

Μια φωτογραφία του Γερμανικού Στρατιωτικού Νεκροταφείου Καλαμάτας από άλλη γωνία λήψης. Εκτιμάται πως είναι μετά το 1942 και πριν τον Σεπτέμβριο του 1944. Φαίνεται διαμορφωμένος ο χώρος, με λουλούδια μεγαλωμένα και τάφους με ξύλινους σταυρούς. Δεξιά της φωτογραφίας ο χωματόδρομος της Αθηνών. Πηγή : Εφημερίδα «Ελευθερία» Καλαμάτας.
https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/124646-to-germaniko-nekrotafeio-stin-kalamata

Πριν κατασκευαστεί η πέτρινη στήλη επί της οποίας επικολλήθηκε η μαρμάρινη πλάκα, υπήρχε ο εικονιζόμενος ξύλινος σταυρός καθώς και ξύλινοι σταυροί επί των τάφων των δύο σειρών.  Εκτιμάται πως είναι μετά τις μάχες με τις συμμαχικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 1941 και την ταφή των πρώτων νεκρών. Πηγή: http://www.chandrinou-politistikos-syllogos.gr/pano-apo-1000-ektelesthentes-tis-kalamatas-kata-ti-diarkia-tis-germanikis-katochis/ η οποία έχει την ένδειξη : Νεκροταφείο πεσόντων γερμανών στρατιωτών από τις δυνάμεις της Αντίστασης στην Καλαμάτα  (Σπάνια φώτο από γερμανικό αρχείο).

Τρεις ημέρες πριν την αναχώρηση[6] των Γερμανικών στρατευμάτων Κατοχής από την Καλαμάτα, ο τότε Μητροπολίτης Μεσσηνίας Πολύκαρπος (Συνοδινός), απηύθυνε μία έκκληση[7] «προς τον Ευσεβή Λαόν των Καλαμών» για τον σεβασμό του Γερμανικού Στρατιωτικού Νεκροταφείου. Η έκκληση είχεν ως ακολούθως : Προς τον Ευσεβή Λαόν των Καλαμών. Οι τάφοι των νεκρών πάσης θρησκείας είναι ιεροί και οι λαοί εν πάση εποχή εσεβάσθησαν και σέβονται αυτούς. Ο Στρατός Κατοχής αναχωρών, ενεπιστεύθη το ενταύθα Γερμανικόν νεκροταφείον εις την Ι. Μητρόπολιν το οποίον και παρέδωσεν. Η Ιερά Μητρόπολις παρακαλεί και συνιστά εις πάντα ευσεβή Χριστιανόν τον σεβασμόν των τάφων· πάσα δε βεβήλωσις αυτών είναι αμάρτημα, είναι ιεροσυλία. Η Χριστιανική ανεξιθρησκεία και ο ευγενής Ελληνικός πολιτισμός επιβάλλει τον σεβασμόν των τάφων και των νεκρών. Η χάρις του Ιησού είη μετά πάντων υμών. Καλάμαι τη 3^η Σεπτεμβρίου 1944. Ο Μεσσηνίας ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ».

Με την ευκαιρία της αναφοράς στην έκκληση του τότε Μητροπολίτου Μεσσηνίας, θα πρέπει να τονιστεί η πατριωτική και εθνική στάση του απέναντι των δυνάμεων Κατοχής. Η στάση του αυτή υπήρξε αντάξια των παραδόσεων της Ελληνικής Εκκλησίας. Ο γράφων, μαθητής Γυμνασίου στα χρόνια της Κατοχής, είχε ακούσει αρκετές φορές τον Πολύκαρπο Συνοδινό να καταφέρεται εναντίον των Κατακτητών στα κηρύγματά του[8].

Ας σημειωθεί ότι η έκκληση του Μητροπολίτου τηρήθηκε ως την ημέρα της καταλήψεως της Καλαμάτας από τις ανταρτικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ (στις 9 Σεπτεμβρίου 1944). Την επομένη δεν είχε μείνει τίποτα στην θέση του, εκτός από την στήλη και τους τοίχους που περιέβαλλαν τον χώρο του Νεκροταφείου.

Από το βιβλίο του Νίκου Ζερβή

«Η Γερμανική κατοχή στη Μεσσηνία» Καλαμάτα 1998.

 Τέλος, το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο καταργήθηκε με την ανακομιδή των οστών των Γερμανών στρατιωτών, στις 13 Φεβρουαρίου 1960, από την «Γερμανική Υπηρεσία Μερίμνης Τάφων Γερμανών Πεσόντων εν Ελλάδι[9]».

Τα παραπάνω γράφτηκαν από τον αείμνηστο Νίκο Ζερβή, ο οποίος έχει προσφέρει πάρα πολλά στοιχεία για την ιστορία της περιόδου 1941-1945 μέσα από τους οκτώ (8) τόμους που έχουν εκδοθεί. Πηγές του ήταν σπάνια ντοκουμέντα αλλά και οι προσωπικές του μνήμες, αφού εκείνη την περίοδο ήταν 17χρονος μαθητής και η οικογένειά του υπήρξε πολύπαθη από τους κατακτητές.

Μου είχε μιλήσει για το Νεκροταφείο των Γερμανών Στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις μάχες στην Μεσσηνία. Η εκτίμησή του ήταν πως οι πρώτοι που θάφτηκαν εκεί, και έτσι δημιουργήθηκε το Νεκροταφείο, ήταν "οι 41 νεκροί από την επιτιθέμενη γερμανική δύναμη που απαρτιζόταν από δύο λόχους με δύο ελαφρά πυροβόλα και η οποία είχε αποσπαστεί από την 5η Τεθωρακισμένη Μεραρχία.." από την μάχη της 28^ης Απριλίου 1941 για την κατάληψη της Καλαμάτας, όπως και έγραψε στο βιβλίο του (Καλαμάτα-Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση, τόμος Α΄1941 σελ. 33). Τα μετέπειτα χρόνια θάφτηκαν όσοι σκοτώθηκαν από τις μάχες με τους αντάρτες.

Σε έρευνα που έκανα στα αρχεία των εφημερίδων της Καλαμάτας «Θάρρος» και «Σημαία», στα φύλα του Φεβρουαρίου 1960, δεν εμφανίζεται ειδησεογραφικά κάτι σχετικό. Όμως, η εφημερίδα «Θάρρος» έχει ένα σχόλιο αρκετά κατατοπιστικό και το οποίο άνοιξε νέους δρόμους έρευνάς μου.

Το Γερμανικό Νεκροταφείο Καλαμάτας σε φωτογραφία του 1944, πιθανότατα.
Πηγή:httpswww.facebook.comprofile100064457841401searchq=%CE%9A%CE%91%CE%9B%CE%91%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%91

Γράφει[10] σχολιάζοντας : «Από ημερών στην περιοχή του λεγομένου Γερμανικού νεκροταφείου, γίνεται εκταφή για την συγκέντρωσιν και μετακομιδήν των οστών των φονευμένων Γερμανών. Υπάρχει εκεί κάποια αρχαία μαρμάρινη στήλη, ύψους άνω των δύο μέτρων, την οποίαν είχαν αρπάξει οι δήμιοι του Χίτλερ από το Μαυρομάτι της Ιθώμης. Για την μη καταστροφήν και την επανατοποθέτησιν της στήλης αυτής στο μέρος όπου ευρίσκετο, ποίος θα ενδιαφερθεί;»

Στο δημοσίευμα αυτό φαίνεται πως α) οι εργασίες ανακομιδής των οστών διήρκεσαν κάποιες ημέρες και β) πως η μαρμάρινη στήλη η οποία διακρίνεται στην παραπάνω φωτογραφία, ήταν αρχαιολογικής αξίας και προερχόταν από την Αρχαία Μεσσήνη. Είναι άξιον απορίας εάν οι πληροφορίες της εφημερίδος για μαρμάρινο αρχαιολογικό θησαυρό ισχύουν, επεστράφη στον τόπο του ή όχι, και αν όχι το που κατέληξε.

Τα χρόνια εκείνα η οδός λεγόταν Μεσσήνης, και αργότερα μετονομάστηκε Αθηνών, δεν είχε την σημερινή της μορφή. Ένας χωματόδρομος ήταν ο οποίος είχε διανοιχθεί πρόχειρα πάνω σε παλαιό μονοπάτι για να συνδέει την Καλαμάτα με τα περίχωρα, αντικαθιστώντας τον πάνω δρόμο που περνούσε από το Φραγκοπήγαδο και κατέληγε στη σημερινή κοινότητα Ασπρόχωμα. Σπίτια λίγα και αραιά. Σήμερα η θέση του παλαιού Νεκροταφείου οροθετείται από τις οδούς Ιωάννου Αλευρά και Παναγιώτου Κάρκαλη. Τίποτε δεν θυμίζει την Γερμανική Κατοχή παρά μόνο η απέναντι διαγώνια πλατεία ονομάζεται «Πλατεία Ομήρων Γερμανίας». Ο πατέρας μου μού είχε πει πως μετά την αποχώρηση των Γερμανών και την είσοδο πολλών κατοίκων από χωριά συμπαθούντων τον ΕΛΑΣ, περί την 10^η Σεπτεμβρίου 1944, καταστράφηκαν οι σταυροί επί των τάφων και δεν έγινε κάτι άλλο. Οι νεκροί παρέμειναν θαμμένοι. Ο γράφων θυμήθηκε πως η στάση για τα αστικά λεωφορεία λεγόταν «Γερμανικά Νεκροταφεία» και έτσι την φώναζαν οι εισπράκτορες των αστικών δρομολογίων. Μετά την ανακομιδή των γερμανικών λειψάνων ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως πλατεία των νεόδμητων εργατικών κατοικιών.

Οδός Μεσσήνης (Αθηνών). Ομαδική είσοδος χωρικών και ένοπλων ανταρτών για τον ενταφιασμό των πεσόντων ανταρτών (10-9-1944). Φωτογραφία Χρήστου Αλειφέρη. Αρχεία ΓΑΚ Μεσσηνίας.

Μια 3χρονη έρευνά μου σχετική με το θέμα απέδωσε καρπούς. Εκτός από τις φωτογραφίες που συμπληρώνουν το κείμενο, και για τις οποίες σημειώνεται η πηγή προέλευσής τους, (Διαθέτω και άλλες σχετικές φωτογραφίες τις οποίες ανακάλυψε και μου έστειλε φίλος μου που κατοικεί στην Γερμανία και τις οποίες δεν τις δημοσιεύω διότι πρόκειται για ιδιοκτησία των Γερμανικών Ομοσπονδιακών Αρχείων και απαιτείται πληρωμή για να αγορασθούν και να δημοσιευθούν), άντλησα στοιχεία για το πως ξεκίνησε το θέμα της εκταφής, που αποθηκεύτηκαν τα οστά από την ανακομιδή, που έχουν τελικώς καταλήξει και ποίες ήταν οι αντιδράσεις των εφημερίδων για την απόφαση του τελικού ενταφιασμού των νεκρών Γερμανών στην Ελλάδα.

Το θέμα της συγκεντρώσεως των οστών όλων των ξένων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου είχε τεθεί το πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. «Οι[11] πρώτοι που φρόντισαν μεταπολεμικά να δημιουργήσουν ένα στρατιωτικό νεκροταφείο, όπου ενταφίασαν τους νεκρούς στρατιώτες τους, ήταν οι Βρεττανοί. Αφορμή στάθηκαν οι 200 περίπου στρατιώτες που σκοτώθηκαν στα Δεκεμβριανά. Η Ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε έκταση στην περιοχή Αλίμου προκειμένου τα ταφούν. Μέσα σε λίγα χρόνια είχαν μεταφερθεί εκεί και τα οστά όλων των ανδρών τους που είχαν σκοτωθεί σε μάχες ανά την Ελλάδα, καθώς και όσων αεροπόρων τους που καταρρίφθηκαν στην ελληνική επικράτεια. Όλοι δηλαδή, εκτός των φονευθέντων στην Αθήνα, είχαν ταφεί σε πρόχειρα στρατιωτικά νεκροταφεία στα πεδία των μαχών, σε πόλεις της επαρχίας ή σε χωριά. Σήμερα στο «Πολεμικό Κοιμητήριο του Φαλήρου», όπως ονομάζεται, βρίσκονται οι τάφοι 2067 στρατιωτών της Βρεττανικής Κοινοπολιτείας. Εκτός των 2067 των οποίων βρέθηκαν τα λείψανα υπήρξαν και 2882 στρατιώτες της Κοινοπολιτείας που σκοτώθηκαν στην Ελλάδα και κάποιοι στην Γιουγκοσλαβία, των οποίων τα λείψανα δεν βρέθηκαν».

Ακριβώς το ίδιο έγινε και με τους Γερμανούς στρατιώτες που σκοτώθηκαν στην Ελλάδα. «Κατά[12] την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με τους χιλιάδες Έλληνες και σύμμαχους που έχασαν τη ζωή τους σκοτώθηκαν και 15.000 περίπου Γερμανοί στρατιώτες. Η εμπόλεμη κατάσταση δεν έδινε χρόνο για ιδιαίτερες ταφικές διαδικασίες. Οι Γερμανοί στρατιώτες ετάφησαν με άμεσες ενέργειες τα χρόνια εκείνα, ομαδικά σε 437 διαφορετικές περιοχές σε όλη την χώρα. Κυρίως σε ομαδικούς τάφους δίπλα στα πεδία των μαχών ή σε κοντινή απόσταση από εκκλησίες. Με αίτημα του Λαϊκού Συνδέσμου Γερμανικής Μέριμνας Πολεμικών Τάφων και με συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1959 η περισυλλογή των Γερμανών νεκρών στρατιωτών ανά την Ελλάδα. Οι εργασίες περισυλλογής και φύλαξης των οστών είχαν ολοκληρωθεί μόλις ένα χρόνο αργότερα. Οι σαρκοφάγοι με τα υπολείμματα των νεκρών από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα συγκεντρώθηκαν στην Ιερά Μονή Ξενιάς στο Βόλο.

Ενώ οι νεκροί Γερμανοί της Κρήτης «αποθηκεύτηκαν» προσωρινά στην Ιερά Μονή Γωνιάς Κρήτης[U1] .

Με διακρατική συμφωνία που υπεγράφη το 1965 μεταξύ Ελλάδας και Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας δρομολογήθηκε η δημιουργία δυο γερμανικών στρατιωτικών νεκροταφείων. Στην περιοχή Ραπεντόζα Διονύσου, για τους νεκρούς της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας και στο Μάλεμε Χανίων για του νεκρούς της Κρήτης».

Από το Γερμανικό Νεκροταφείο της Καλαμάτας, όπως γράφτηκε παραπάνω, έγινε ανακομιδή 110 λειψάνων Γερμανών στρατιωτών. Μαζί με άλλους σορούς ο συνολικός αριθμός των οποίων έφθασε τους 9.905 νεκρούς Γερμανούς σε όλα τα πεδία των μαχών στην Ελληνική επικράτεια (εκτός της Κρήτης), μεταφέρθηκαν και αποθηκεύτηκαν στη Μονή Ιερά Μονή Ξενιάς που βρίσκεται στον Αλμυρό Βόλου.

«Στο[13] Κάτω Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς καὶ συγκεκριμένα στους πάνω ορόφους τῶν  «μεγάλων κελιών», τῶν λεγόμενων «πύργων», είχαν συγκεντρωθεί ἀπό χρόνια, κατά τὸ 1960 περίπου, καὶ διαφυλάσσονταν σε σιδερένια κιβώτια τὰ οστά νεκρών Γερμανών στρατιωτικῶν πού είχαν σκοτωθεί κατά τὴν επιχείρηση τῆς Γερμανίας εναντίον τῆς Ἑλλάδος τοῦ 1940 -1941 καὶ κατά τὴν εχθρική κατοχή τῆς χώρας μέχρι τὸ 1944. Παρέμειναν συγκεντρωμένα ἐκεῖ μέχρι καὶ τὸ 1970. (Σημείωση γράφοντος: είναι εμφανές πως η επιλογή του απομονωμένου μοναστηριού έγινε για πολλούς λόγους, οι κυριότεροι των οποίων ήταν πως α) ήταν θρησκευτικός χώρος και β) απομονωμένος. Η αποκάλυψη πως εκατοντάδες κιβώτια με οστά Γερμανών στρατιωτικών βρίσκονταν επί 20 χρόνια περίπου έγινε τα πολύ μεταγενέστερα χρόνια και αυτό οφείλεται στο μελετητή της ιστορίας της μονής Ξενιάς Βίκτωρα Κοντονάτσιο. Η παράθεση της αλληλογραφίας των Γερμανών με τους θρησκευτικούς ηγέτες της Μονής παρατίθεται αυτούσια ώστε ο αναγνώστης του παρόντος να βρει μέσα από τις λέξεις των επιστολών ενδιαφέροντα στοιχεία).

Τόν Οκτώβριο τοῦ 1968 πάρθηκε ἐκ μέρους τῆς Γερμανίας ἀπόφασίν περί τῆς μεταφοράς τῶν οστών αὐτῶν σε μνημείο που θα ανήγειραν γιά τὸ σκοπό αὐτό. Έτσι έστειλαν πρός τὸ Μητροπολίτη Δημητριάδος  τὸ παρακάτω έγγραφο:

«VOLKSBUND DEUTSCHE KRIEGSRÄBERFURSORGE
GERMAN WAR GRAVES COMISSION REG.
ASSOCIATION POPULAIRE ALLEMANDE POUR L’ ENTRETIEN
DES SEPULTURES MILITAIRES
35 KASSEL, DEN 2 Ὀκτωβρίου 1968
Μακαριώτατον Ἐπίσκοπον Δαμασκηνὸν
ΒΟΛΟΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΕΛΛΑΣ
Ἀφορᾷ:  Μεταφορὰ πεσόντων ἐν πολέμῳ εἰς τὴν γενέτειραν.
Μακαριώτατε,
Ἀριθμὸς οἰκείων κατέθεσεν αἴτησιν πρὸς μεταφορὰν τῶν ὀστῶν πεσόντων ἐν πολέμῳ εἰς Γερμανίαν. Τὸ Ἵδρυμα ἠδυνήθη μέχρι τοῦδε νὰ ἀναβάλλῃ τὴν διεκπεραίωσιν τῆς ἐπιθυμίας ταύτης τῶν οἰκείων.       Οἱ οἰκεῖοι ὅμως ἀσκοῦν πίεσιν πρὸς ἐκπλήρωσιν τῆς ἐπιθυμίας των, ἐξ εὐνοήτων λόγων, ἡμεῖς δὲ δὲν ἠδυνάμεθα νὰ ἀντιπροσωπεύσωμεν πλέον μακρυτέραν καθυστέρησιν μὲ καλὴν συνείδησιν, διότι τὸ ἐνωρίτερον κατὰ τὸ ἔτος 1970 θὰ εἶναι δυνατὴ ἡ διάλυσις τῶν ἀποθηκῶν καὶ ἡ εἰσαγωγὴ τῶν ὀστῶν εἰς τὸ κενοτάφειον, τὸ  ὁποῖον θὰ ἑτοιμασθῇ ὡς τότε.

Γίνεται οὕτω ἀπαραίτητη ἡ ἔκθεσις ἁπάντων σαρκοφαγῶν προσωρινῶς ἐκ τῶν αἰθουσῶν, διὰ νὰ καταστῇ δυνατὴ ἡ διαλογὴ τῶν σαρκοφαγῶν ἐκείνων αἱ ὁποῖαι πρόκειται νὰ μεταφερθοῦν. Δυστυχῶς δὲν  κατέχομεν κατάστασιν περὶ τῆς σειρᾶς τῆς νῦν τοποθετήσεως, οὕτως ὥστε νὰ γίνεται μία ἔκθεσις 2- 3 ἡμερῶν εἰς τὸ προαύλιον τῆς Μονῆς ἀναγκαία.      

Ἐπιθυμοῦμεν νὰ διεκπεραιώσωμεν τὰς ἐργασίας αὐτὰς κατὰ χρονικὸν διάστημα μετὰ τὸ φθινόπωρον,      ὅταν δὲν ἀναμένονται πλέον ἐπισκέψεις εἰς τὴν Μονήν.

Παραλεῖσθε, Μακαριώτατε, ὅπως ἐγκρίνητε τὸ αἴτημα τοῦτο ἡμῶν ἐν ὀνόματι τῶν οἰκείων τῶν   πεσόντων.
Μετ’ ἐξαιρετικῆς τιμῆς
ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΠΡΟΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΙΝ ΤΑΦΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΕΝ ΠΟΛΕΜῼ
(Κλάους Φον Λούτσαου)
Διευθύνων
Ἀκριβὲς ἀντίγραφον
Ἐν Βόλῳ τῇ 2  – 12 –  1968
Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ
(Τ.Υ.)»

 Παρ’ ὅλα αὐτὰ τὰ ὀστὰ παρέμειναν στὸ Μοναστήρι τῆς Κάτω Ξενιᾶς, στὴν ἴδια θέση μέχρι καὶ τὸ 1970. Τὸ ἡγουμενοσυμβούλιο τῆς Ξενιᾶς ὅμως ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀξιοποιήσει τὸν χῶρο τῶν κελιῶν αὐτῶν καὶ ἔστειλε τὸ παρακάτω ἔγγραφο πρὸς «τὴν Γερμανικὴν Ὑπηρεσίαν «Μερίμνης Τάφων Γερμανῶν πεσόντων ἐν Ἑλλάδι»».

«Ἐν Ἱερᾷ Μονῇ Παναγίας  Ξενιᾶς

        τῇ 28ῃ Φεβρουαρίου 1970

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΗΓΟΥΜΕΝΟΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ
ΤΗΣ ΕΝ ΤΗι ΙΕΡΑι ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΕΝΙΑΣ
(ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) 

Πρὸς τὴν Γερμανικὴν Ὑπηρεσίαν
«Μερίμνης Τάφων Γερμανῶν πεσόντων ἐν Ἑλλάδι»
Θησέως 12
Εἰς Χαλάνδρι Ἀθηνῶν

 Λαμβάνομεν τὴν τιμὴν ἵνα παρακαλέσωμεν ὑμᾶς, ὅπως εὐαρεστούμενοι πληροφορήσητε ἡμᾶς, περὶ ὁποίας σκέψεως ἤ σχεδίου ὑπάρχει σχετικῶς μὲ τὴν ἀπὸ ἱκανῶν ἐτῶν τοποθέτησιν ἐν τοῖς μεγάλοις κελλίοις (πύργοις) τῆς ἡμετέρας Ἱερᾶς Μονῆς τῶν ὀστῶν τῶν ἐν Ἑλλάδι πεσόντων Γερμανῶν.

Διὰ τὸν λόγον ὅτι, ἀφ’ ἐνὸς μὲν ἐρωτώμεθα ἀπὸ τὸν νέον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην ἡμῶν κ. κ. Ἠλίαν, πότε θὰ παραληφθῶσιν ἐξ ὑμῶν τὰ ὀστᾶ, ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς καὶ ἀφ’ ἑτέρου θέλομεν νὰ ἐπιδιορθώσωμεν τὰ ὡς ἄνω κελλία, εἰς ἅ φιλοξενοῦνται τὰ ὀστᾶ, καὶ διαμορφώσωμεν εἰς αἰθούσας βιβλιοθήκης κ. ἄ., παρακαλοῦμεν καὶ αὖθις θερμότατα ὅπως ἀνακοινώσητε ἡμῖν τὰς ἐπὶ τοῦ προκειμένου θέματος, σκέψεις καὶ ληφθησομένας ἐξ ὑμῶν ἀποφάσεις.

Μετὰ πλείστης τιμῆς
Τὸ Ἡγουμενοσυμβούλιον
Ἀρχιμανδρίτης Καλλίνικος Μεταξογένης
Ἀρχιμανδρίτης Τιμόθεος Σκαρλάτος
Ἀρχιμανδρίτης Εὐσέβιος Παπανάτσιος».

 Ἡ ἀπάντηση στὸ ἔγγραφο αὐτὸ δὲν στάλθηκε στὸ ἡγουμενοσυμβούλιο τῆς Μονῆς ἀλλὰ στὸν Μητροπολίτη Δημητριάδος, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1970:

«ΛΑΪΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ
Κάσσελ τὴν 5  Ὀκτωβρίου 1970
Πρὸς τὴν Α. Σεβασμιότητα τὸν Μητροπολίτην κ. Ἠλίαν
Βόλον – Ἑλλάς.

Ἀφορᾶ: Μεταφορὰν τῶν Γερμανῶν πεσόντων εἰς τὸν χῶρον τῶν μελλοντικῶν πολεμικῶν νεκροταφείων Διονύσου – Ραπεντόζης.

Σεβασμιώτατε,

Ἐνθυμοῦμαι εὐχαρίστως τὴν συνάντησίν μας εἰς τὴν Μονὴν Ξενίας εἰς τὰς ἀρχὰς Μαΐου τρέχοντος ἔτους. Μοὶ παρέσχεν αὕτη τὴν ἐπιθυμητὴν εὐκαιρίαν νὰ ἀναζητήσωμεν τοὺς χώρους οἱ ὁποῖοι διετέθησαν παρὰ τῆς Μονῆς Ξενίας ὡς προσωρινὸν Κοιμητήριον τῶν Γερμανῶν πεσόντων καὶ νὰ ἐκφράσω ὑμῖν, Σεβασμιώτατε, τὰς προσωπικάς μου εὐχαριστίας διὰ τὴν μέχρι τοῦδε ἐπιδειχθεῖσαν ἐξαιρετικὴν συναντίληψιν.

Ἐπιθυμῶ ὅπως μὴ παραλείψω νὰ ἐξάρω ἰδιαιτέρως τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπὸ τὰς τότε συνθήκας ἐσήμαινεν μεγάλην βοήθειαν διὰ τὸν Λαϊκὸν Σύνδεσμον καὶ μεγάλην ἀνακούφισιν διὰ τοὺς συγγενεῖς νὰ γνωρίζουν ὅτι οἱ Γερμανοὶ πεσόντες ἀναπαύονται ὄπισθεν τῶν προστατευτικῶν τοίχων τῆς Μονῆς. Καλύτερον καὶ ἀντάξιον τόπον διαμονῆς διὰ τοὺς νεκρούς μας δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ἀνεύρωμεν.

Ὁ Λαϊκὸς Σύνδεσμος γνωρίζει τὶ σημαίνει νὰ δεχθῆτε ἐπὶ δέκα ἔτη τὰς σαρκοφάγους τῶν Γερμανῶν νεκρῶν τοῦ πολέμου, καὶ θὰ ἐνθυμεῖται πάντοτε μὲ εὐγνωμοσύνην τὴν ὑπὸ τῆς Μονῆς παρασχθεῖσαν ὑποστήριξιν.

Θεωρῶ ἰδιαιτέραν μου ὑποχρέωσιν, Σεβασμιώτατε, νὰ παρακαλέσω ὑμᾶς ὅπως ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἐν τῷ μεταξὺ γενομένης μετακομιδῆς τῶν Γερμανῶν νεκρῶν τοῦ πολέμου ἀπὸ τὴν Μονὴν εἰς τὸν χῶρον τοῦ Νεκροταφείου ἐν Διονύσῳ – Ραπεντόζα, νὰ ἐκφράσω πρὸς ὑμᾶς καὶ αὖθις τὰς ἰδιαιτέρας εὐχαριστίας μου καθὼς καὶ ἐξ ὀνόματος τῶν συγγενῶν, διὰ τὴν ἐπὶ μίαν δεκαετίαν παρασχεθεῖσαν φιλοξενίαν.
Ταυτοχρόνως δράττομαι τῆς παρούσης εὐκαιρίας νὰ διαβιβάσω ὑμῖν τὰς ἰδιαιτέρας μου εὐχὰς διὰ τὴν προσωπικήν σας εὐημερίαν.
Μὲ τὴν ἔκφρασιν τῆς διακεκριμἐνης μου ὑπολήψεως
(ὑπογραφή):  Τρέπτε».

Ἔτσι ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρὸ τὰ ὀστὰ αὐτὰ μεταφέρθηκαν στὸ εἰδικὸ νεκροταφεῖο Γερμανῶν στρατιωτικῶν που βρίσκεται στὸν Διόνυσο Ἀττικῆς, στὴν τοποθεσία «Ραπεντόζα».

Γερμανικό κοιμητήριο Διονύσου-Ραπεντόζης[14]:  Το Νεκροταφείο ιδρύθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1975 και φιλοξενεί τις σωρούς 68 Γερμανών στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και 9.905 του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αντιστοίχως, οι οποίοι προέρχονται από τα πεδία των μαχών σε όλη την ελληνική επικράτεια, με εξαίρεση την Κρήτη. Ο ενταφιασμός των σαρκοφάγων τους έχει γίνει σε 12 υπόγειους ομαδικούς τάφους, όπου στον θάλαμο του καθενός φυλάσσονται τα οστά 850 περίπου νεκρών. Χαρακτηριστικός είναι ο σχεδιασμός του κοιμητηρίου, καθώς τα οστά του εκάστοτε θαλάμου βρίσκονται κάτω ακριβώς από το σημείο όπου έχει τοποθετηθεί εξωτερικά επιτύμβια πλάκα με τα ονόματα των νεκρών, δημιουργώντας έτσι έναν υπαίθριο χώρο ιδιαίτερου μνημειακού χαρακτήρα. Το κοιμητήριο άρχισε τη λειτουργία του το 1975 και τελεί υπό τη διαχείριση της Γερμανικής Επιτροπής Πολεμικών Ταφών (Volksbund, n.d.)

                   Πηγή: httpswww.mygreekheart.comitemgermaniko-stratiotiko-nekrotafio-dionisou-tapentozis

Το Γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο Μάλεμε (Deutscher Soldatenfriedhof in Maleme) είναι ένα από τα δύο νεκροταφεία στα οποία βρίσκονται οι τάφοι Γερμανών στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Βρίσκεται στο Λόφο 107, κοντά στο αεροδρόμιο του Μάλεμε, στο νομό Χανίων της Κρήτης.

Στο κοιμητήριο αυτό βρίσκονται οι τάφοι 4.465 στρατιωτών του Γερμανικού Στρατού, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αλεξιπτωτιστές που σκοτώθηκαν κατά την Μάχη της Κρήτης, το Μάιο του 1941. Το Νεκροταφείο ιδρύθηκε το 1974 από τον Γερμανό πρώην διοικητή Gericke. Στο χώρο αυτό έχουν ταφεί Γερμανοί στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους σε όλη την Κρήτη.

  Πηγή: httpswww.crete.tournet.grelcrete-guidesights-crete11-newer-sights1875-german-world-war-ll-cemetery-in-maleme

Η φροντίδα του κοιμητηρίου γίνεται από τον Σύνδεσμο Φροντίδας Γερμανικών Τάφων Πολέμου (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V.), έναν ιδιωτικό σύλλογο με έδρα το Κάσσελ, με εντολή της Γερμανικής Κυβέρνησης. Ο σύλλογος έχει αναλάβει τη φροντίδα παρόμοιων νεκροταφείων σε όλο τον κόσμο.

-Η απόφαση των Κυβερνήσεων 1959-1970 για την οριστική ταφή, σε Ελληνικό έδαφος, των Γερμανών στρατιωτικών που σκοτώθηκαν στην Ελλάδα, υπήρξε αντικείμενο σφοδρών πολιτικών αντιπαραθέσεων.

Στο παρακάτω πεδίο θα προσπαθήσω να σταχυολογήσω τα κυριότερα στοιχεία αυτής της διαμάχης :

Η παλαιότερη σχετική είδηση που διαθέτω είναι το δημοσίευμα του 1952[15] που αφορά την διαμαρτυρία των Ιταλικών Αρχών κατά των αντίστοιχων Αλβανικών για την εκταφή 973 σορών Ιταλών από το νεκροταφείο Τιράνων και την ρίψη τους σε ομαδικό λάκκο χωρίς  να αναφέρονται τα ονόματά τους. Το ίδιο, ισχυρίστηκαν οι Ιταλικές Αρχές, πως συνέβη και σε άλλα Στρατιωτικά Νεκροταφεία με Ιταλούς νεκρούς σε πολλά σημεία της Αλβανίας, κυριότερο δε αυτό του Ελβασάν.

Ήταν το πρώτο περιστατικό, πιστεύω δε πως θα υπήρξαν περισσότερα, και πριν του 1952 αλλά και μετά.  Στα πλαίσια των δειλών βημάτων για την Ειρήνευση της Ευρώπης και την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με χώρες που αποτέλεσαν τις δυνάμεις του Ναζιφαστιστικού Άξονα, οι Ελληνικές Κυβερνήσεις αποδέχθηκαν αίτημα του Λαϊκού Συνδέσμου Γερμανικής Μέριμνας Πολεμικών Τάφων και με συνεργασία των Δήμων και Κοινοτήτων που διέθεταν Γερμανικά Νεκροταφεία, ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1959 η περισυλλογή των οστών Γερμανών νεκρών στρατιωτών ανά την Ελλάδα.

Η εφημερίδα «Αυγή»[16] επιτέθηκε σφοδρά κατά της Κυβερνήσεως του 1960 διότι μοιράστηκε στην Βουλή το σχέδιο «περί ιδρύσεως εν Ελλάδι ξένων στρατιωτικών νεκροταφείων». Σε χρονογράφημα του Θέμου Κορνάρου, με τίτλο «Να θάψουμε τους Ες-Ες» αναφέρονται περιληπτικώς τα εξής : «…Τιμάει πάντα η χώρα ετούτη τους νεκρούς και οι κάτοικοί της ποτέ δεν χορεύουνε πάνω σε πτώματα νεκρών αντιπάλων. Πάντα όμως ξεχωρίζουν το πτώμα ενός ακαθάρτου κακούργου ή ενός φρικαλέου σαδιστή, από το πτώμα ενός ανθρώπου. Όμως δεν είμαστε εμείς που θα ξεθάβαμε τους βασανιστές και τους δολοφόνους για να λιχνίσουμε στους πέντε ανέμους τα κόκκαλά τους. Αν επιθυμούσανε οι συμπατριώτες τους να παραλάβουνε και να τα κάνουν ό,τι θέλουνε στον δικό τους τόπο, δε θα τους εμπόδιζε κανείς. Αλλά να μας γυρεύουνε να τους δώσουμε χώρο στο Μαραθώνα και στο Αρκάδι, στο Χαϊδάρι ή στη Αγιά της Κρήτης, για να τιμήσουνε τους βασανιστές και τους σκοτεινούς δολοφόνους του λαού μας, αυτό ξεσηκώνει το σύνολο των ατομικών περιπτώσεων ευαισθησίας που το άθροισμά τους συγκροτεί αυτό που λέμε δημόσιο αίσθημα…. Μήτε μια σπιθαμή ελληνικής γης να μην παραχωρηθεί για τέτοια ασέβεια και ατίμωση για τέτοια ασέβεια και ατίμωση. Να πάρουνε τα κόκκαλα των νεκρών τους για να τα θάψουνε στις μεγάλες εκτάσεις της δικής τους γης. Ο δικός μας χώρος είναι πολύ μικρός και δεν φτάνει να χωρέσει τους νεκρούς μας-τα θύματά τους. Ή μήπως δεν τους θένε κοντά τους αυτούς τους νεκρούς τους; Γιατί; Ώ! Μα γιατί από πονηρή πολιτική σκοπιμότητα κάνουνε πως ντρέπονται να υψώσουνε στη Γερμανία μνημεία στη χιτλερική αποχτήνωση που τάχα έχουν αποκηρύξει!».

-Από το 1959-1960 είχαν συλλεγεί τα οστά των Γερμανών στρατιωτών από τους δεκάδες τόπους προσωρινής ταφής τους και είχε αρχίζει το θέμα να δημιουργεί σοβαρές αντιπαραθέσεις. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1963 υπεγράφη η σύμβαση παραχωρήσεως τόπων για Γερμανικά Νεκροταφεία μεταξύ της Ελλάδος και της Δυτικής Γερμανίας. Τον Αύγουστο του 1964 κατετέθη[17] στη Βουλή το σχέδιο νόμου «Περί κυρώσεως της μεταξύ του Βασιλείου της Ελλάδος και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας συμβάσεως περί Γερμανικών στρατιωτικών κοιμητηρίων εν Ελλάδι».  Τον Μάρτιο του 1965 το ζήτημα επανέρχεται στην κορυφαία επικαιρότητα. Το ζήτημα αυτό συζητείται στην Βουλή. Η εφημερίδα «Αυγή» [18] με πρωτοσέλιδο ανακινεί το θέμα μετά τους διαξιφισμούς μεταξύ του Παναγιώτη Πιπινέλη και του Ηλία Ηλιού, αλλά και τοποθετήσεις πολλών πολιτικών παραθέτοντας λεπτομερώς τους διαλόγους.

Όμως από την συζήτηση εκείνη προκύπτουν στοιχεία που χαρακτήρισαν τον μεταπολεμικό βίο της ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για την θέση του κόμματος της Ένωσης Κέντρου την οποίαν διατύπωσε ο πρωθυπουργός τότε Γεώργιος Παπανδρέου, επί της κυβερνήσεως του οποίου συζητήθηκε το θέμα. Η εφημερίδα «Ελευθερία»[19] παρουσίασε εκτενή αποσπάσματα τα οποία η εφημερίδα «Αυγή» παρέλειψε. Πρόκειται για την απάντηση που έδωσε ο Γεώργιος Παπανδρέου σε μια αποστροφή του λόγου τού συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή Σταμάτη Μερκούρη (Ο Σταμάτης Μερκούρης {1895 - 7 Ιουλίου 1967} ήταν Έλληνας αξιωματικός του Στρατού Ξηράς και πολιτικός, που διετέλεσε βουλευτής και υπουργός. Ήταν ο πατέρας της Μελίνας Μερκούρη) ο οποίος είπε πως θα πρέπει πρώτα να φτιαχτεί πρώτα Μνημείο Εθνικής Αντίστασης και μετά να γίνει συζήτηση για την ταφή των Γερμανών.

Ο Πρωθυπουργός τοποθετήθηκε ως εξής : «Επιθυμώ να παρακαλέσω την Βουλήν να προβή εις την κύρωσιν της συμβάσεως. Η σύμβασις υπεγράφη από την κυβέρνησιν της ΕΡΕ αλλά εισάγεται προς ψήφισιν από την ιδική μας κυβέρνησιν. Με τους νεκρούς δεν είναι δυνατόν να έχωμεν καμμίαν διαφοράν. Έχουν εξοφλήσει ολόκληρον τον λογαριασμόν των με τον θάνατον. Επιθυμώ να προσθέσω ότι υπάρχει και το παράδειγμα όλων των Ευρωπαϊκών κρατών, εις τα οποία έχει εφαρμοσθή αυτός ο θεσμός. Και θα ήτο εκπληκτικόν εάν συνέβαινεν η Ελλάς κοιτίς του πολιτισμού, να έχη αντίθετον γνώμην».

Ο Γ. Παπαπανδέου διακόπτων εις έτερον σημείον της συζητήσεως τον κ. Στ. Μερκούρην, ειπόντα ότι δεν ανηγέρθη εις την Ελλάδα κανένα μνημείον που να υπενθυμίζη την υπέροχον αντίστασιν του ελληνικού λαού κατά τα έτη της κατοχής, παρετήρησε: Ποίος έχει πταίσει; Ο Δεκέμβριος.

Ο Στ. Μερκούρης απάντησε: Τον Δεκέμβριον έγινεν ένα έγκλημα, το οποίον απεδοκιμάσθη και από αυτό το ΚΚΕ. Τι πταίουν οι πεσόντες κατά τα έτη της κατοχής;

Ο Γ. Παπανδρέου ανταπάντησε : Ζητείτε μίαν εξήγησιν: Διατί; Διότι υπήρξε ο Δεκέμβριος. Βεβαίως η αντίστασις είναι αξία υπερτάτης τιμής. Και υπήρξε καθολική η αντίστασις του λαού μας. Αλλά, συνέβη ένα τμήμα της αντιστάσεως να κάμη τον Δεκέμβριον. Τοιουτοτρόπως έγινεν η σύγχυσις του εθνικού έργου και του εγκλήματος. Και αυτό εξηγεί διατί αντί να επιδοθώμεν και εις τα μνημεία και εις την ανασυγκρότησιν, εισήλθομεν εις την συμφοράν του συμμοριακού πολέμου. Αυτή είναι η εξήγησις».

Πέρασαν πολλά χρόνια για να υλοποιηθεί ο νόμος του 1965. Τα οστά των Γερμανών που σκοτώθηκαν στην Κρήτη θάφτηκαν στο Μάλεμε το 1974 και αυτά των υπολοίπων Γερμανών στην Ραπεντόζα Διονύσου Αττικής το 1975.-

 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
-Στην κυρία Ελένη Νικ. Ζερβή, υπάλληλο της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας, για την αμέριστη συμπαράσταση στην αναδίφηση παλαιών φύλλων των εφημερίδων Καλαμάτας περιόδου 1959-1960.
-Στην κυρία Αναστασία Μηλίτση-Νίκα, προϊσταμένη των Γενικών Αρχείων του Κράτους-Αρχεία Νομού Μεσσηνίας, για την στήριξή της στην αναζήτηση σχετικών με το θέμα αρχείων.

 

 

---

[1] Ζερβής Ι. Νίκος. «Το Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο στην Καλαμάτα». Περιοδικό «Ιθώμη», τεύχος 29-30, σελ.14-20.

[2] Η Καλαμάτα καταλήφθηκε από τα Γερμανικά στρατεύματα τις βραδυνές ώρες της 28^ης Απριλίου 1941, έπειτα από μάχες με τα αποχωρούντα στρατεύματα της Βρεττανικής Κοινοπολιτείας (Βρεττανικά, Αυστραλιανά, Νεοζηλανδικά στα οποία συμπεριλαμβάνονταν Κύπριοι και Παλαιστίνιοι).

[3] Από πρόχειρο υπολογισμό το εμβαδόν του θα πρέπει να είχε διαστάσεις 15Χ6 περίπου.

[4] Έπεσαν για το μεγαλείο της Γερμανίας.

[5] Σχετικά με τις μάχες που διεξήχθησαν στην Καλαμάτα βλέπε CHRISTOFER BUCKLEY, Greece and Crete 1941 London 1952 σελ. 149-151 όπου αναφέρεται ότι «on the morning of Tuesday, April 29, the Germans took Kalamata…”.

[6] Τα Γερμανικά Στρατεύματα Κατοχής αποχώρησαν από την Καλαμάτα στις 5 Σεπτεμβρίου 1944. Στην εφημερίδα «Τα Νέα-Σημαία-Θάρρος», μεσημβρινή έκδοση, Τρίτη 5 Σεπτεμβρίου 1944 αναγράφεται «…η χθεσινή ημέρα διέρρευσε ήρεμα και ήσυχα.. εκείνο το οποίο έκαμε εξαιρετικήν εντύπωσιν και εις τας Γερμανικάς στρατιωτικάς αρχάς κατοχής είναι η στάσις την οποίαν τηρεί ο λαός έναντι των αποχωρούντων Γερμανών στρατιωτών…».

[7] «Τα Νέα-Σημαία-Θάρρος», Μεσημβρινή έκδοσις, 4 Σεπτεμβρίου 1944.

[8] Στην Επισκοπική Ιστορία της Εκκλησία της Ελλάδος αναφέρονται και τα εξής για τον Πολύκαρπο Συνοδινό: «Πράξις όμως ιδιαιτέρως τιμώσα τούτον, είναι ότι, κατά την περίοδον της ξενικής Κατοχής και τας δυσκόλους, μετ’ αυτήν χρόνους, καίπερ ασθενής και γέρων, παρέμεινε συνεχώς εν αυτή μη απομακρυνθείς ουδέν στιγμήν εξ αυτής, αφήνων απροστάτευτον… το μαρτυρικόν του ποίμνιον. Ανεκτίμηται δε υπήρξαν κατά το διάστημα αυτό αι εθνικαί του υπηρεσίαι». Βασιλείου Ατέση Μητροπολίτου Λήμνου. Επίτομος Επισκοπική Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος από το 1833 μέχρι Σήμερον, τόμος Γ΄ εν Αθήναις 1969, σελ. 290.

[9] Το σχετικό Πρακτικό της ανακομιδής, που φυλάσσεται στα αρχεία του Δήμου Καλαμάτας, αναφέρει ότι  πρόκειται για τα οστά «των εις το Δήμον Καλαμών ενταφιασθέντων κατά την περίοδον 1941/1945 Γερμανών στρατιωτών».

Ο αριθμός των εκταφέντων ανέρχονταν σε 110.

Στον ίδιο φάκελο του Δήμου Καλαμάτας, που αναφέρεται στο Γερμανικό Νεκροταφείο, υπάρχει μία συγκινητική επιστολή ενός Γερμανού πατέρα, ο οποίος ζητεί πληροφορίες για το παιδί του, το οποίο υπηρετούσε στην «8 Batterie des Antilletie-Regiments 116»  και «ist am 28 April 1941, 20 Uhr in Kalamata Peloponnes Sudgriechenland gefallen».

[10] Εφημερίδα Καλαμάτας «Θάρρος», φύλο της 13/2/1960.

[11] https://www.mixanitouxronou.gr/ta-xena-stratiotika-nekrotafeia-toy-v-pagk-polemoy-stin-ellada-to-amerikaniko-stratiotiko-nekrotafeio/

[12] https://tvxs.gr/news/blogarontas/oi-germanoi-toy-dionysoy

[13] https://www.filarxaiosalmyrou.gr/%E1%BC%A1-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%E1%BD%B4-%CE%B4%CF%81%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%E1%BD%B4%CE%BD-%CF%80%CE%B5%CF%81-18/

[14] file:///C:/Users/User/Downloads/125050_%CE%9A%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B2%CE%BF%CF%8D_%CE%95%CF%85%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE%B1.pdf

[15] Εφημερίδα Αθηνών «Εμπρός», φύλο της 11/7/1952.

[16] Εφημερίδα Αθηνών «Αυγή», φύλο της 12/2/1960.

[17] Εφημερίδα Αθηνών «Ελευθερία», φύλο της 28/8/1964.

[18] Εφημερίδα Αθηνών «Αυγή», φύλο της 2/3/1965.

[19] Εφημερίδα Αθηνών «Ελευθερία», φύλο της 2/3/1965.

---

 [U1]

 

/