ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ-ΦΕΡΤΕ ΜΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ

ΦΕΡΤΕ ΜΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ

 «Ουδέποτε κλέος ισθλόν απόλλυται, ουδ' όνομα αυτού αλλ' υπό γης περ εών γίγνεται αθάνατος».Τυρταίος.

                                                .                    .

       Έτσι άρχιζε το κείμενο του αείμνηστου Στ. Σκοπετέα στο φύλλο αρ. 18 του «Φάρου της Λακωνίας». Ήταν ο πρώτος Έλληνας ιστοριοδίφης που ασχο­λήθηκε «με τον αγνοημένο αγωνιστή του 1821, τον εξ Οίτυλου Ηλία Σαλαφατίνο». Και συνέχιζε, «ελπί­ζω κάποτε να δυνηθώ να φέρω εις φως τον βίον και τα έργα του μεγαλόφρονος εκείνου αοιδίμου συμπατριώτη μου». Δυστυχώς ο ακούραστος ερευνητής πέθανε το 1958 χωρίς να προλάβει να πραγματοποιήσει το σχέδιο του, το αρχείο του όμως παρέμεινε ανεκμετάλλευτο και απρόσιτο, από όσο γνωρίζω μέχρι σή­μερα.

     Ο παππούς μου Αντώνιος Δραγωνέας πήρε τη σκυτάλη και άρχισε από την αρ­χή την έρευνα για τη ζωή και τη δράση του Ηλία Σαλαφατίνου. Δυστυχώς όμως η εργασία σταμάτησε το 1989 με το θάνατό του. Με συγκίνηση πήρα τις σημειώσεις του και συνέχισα, κυρίως με έρευνα σε διάφορα κρατικά αρχεία  Ύστερα  από εργασία δύο ετών είμαι σε θέση να τεκμηριώσω αρκετά γύρω από τη δρά­ση του Οιτυλιώτη αγωνιστή. Σήμερα μέσα από τις φιλόξενες στήλες της «Αδούλωτης Μάνης» δημοσι­εύω, μαζί με άλλα στοιχεία, για πρώτη φορά πλή­ρη τη συγκλονιστική πολεμική δραστηριότητα του γενναίου και ανιδιοτελούς αγωνιστή του 1821, του Μανιάτη Ηλία Σαλαφατίνου.

     Συνάντησα ανυπέρβλητες δυσκολίες πολλές φο­ρές, γιατί ο Σαλαφατίνος αγωνίστηκε πάντα κάτω από τη σημαία των Μαυρομιχαλαίων, τον οίκο των οποίων, κατά παππουδική παράδοση, υπηρέτησε πιστά, σεμνά και αθόρυβα. Λίγα τα αρχικά στοιχεία που θα βοηθούσαν στην έρευνα και σχεδόν άγνω­στη εξ ολοκλήρου η δράση του. Μόνο λίγες ανα­φορές σε ιστορίες και διάσπαρτα κείμενα. Οι ιστο­ριογράφοι που ιστόρισαν τον Αγώνα, άλλους αγωνιστές εξύψωσαν και άλλους αγνόησαν. Πολ­λές φορές εξύψωσαν άτομα που δεν άξιζαν και άλ­λες αγνόησαν άτομα που άξιζαν. Αλλά η μεταεπαναστατική καθεστηκυία τάξη είχε ανάγκη την οικειοποίηση έργων που ποτέ δεν έκανε. Βρήκε δε πρόθυμους υμνητές τους καλαμαράδες της εποχής που συνειδητά διαστρέβλωσαν με τις ιστορίες τους την αλήθεια και την παρέδωσαν στις επόμενες γε­νιές γεμάτη ψέματα και ανακρίβειες. Έτσι διατηρή­θηκε η υστεροφημία αγωνιστών που αποδεδειγμένα πλέον σήμερα δεν έκαναν αυτά για τα οποία υμνή­θηκαν, π.χ. ο π.Π. Γερμανός την ύψωση του λάβα­ρου στην Αγία Λαύρα στις 25/3/1821, ο Κεφάλας την κατάληψη της Τριπολιτσάς στις 23/9/1821. Μια  άλλη κραυγαλέα περίπτωση αγωνιστή, που οι κόλακες ιστορικοί του αποδίδουν ότι είχε έτοιμο 10.000 στρατό στην αρχή της Επαναστάσεως, είναι αυτή του Κανέλου Δεληγιάννη. Δεν μπήκαν όμως στον κόπο να εξηγήσουν ότι ο ίδιος ο Δεληγιάννης γράφει μεν πως είχε 10.000 στρατό, αλλά λέει και ότι τον Απρίλιο του 1821 πήρε τον Σαλαφατίνο με 38 Μανιάτες για να κάνει στρατολογία στη Γορτυνία, την πατρίδα του Είναι άδικο γιατί πολλοί ιστορικοί, μα και αρκετοί αγωνιστές στα απομνημονεύματα τους, αγνόησαν την προσφορά της Μάνης μόνο και μόνο από ζήλια στα ένδοξα και γενναία παιδιά της και στις ηρωικές πράξεις τους. Φτάσανε στο σημείο να αναρωτιού­νται: «Εκ Μάνης δύναται τι αγαθόν είναι;» Ποίοι; «αυτοί που φυλάγανε τους αγιολιάδες». Και όταν γράψανε τις ιστορίες τους και τα απομνημονεύματα τους μείωσαν τη σημασία της συμμετοχής των Μανιατών  στις  κυριότερες μάχες και γεγονότα.   Μίλησαν­ απλά, σώψυχα, για νίκες  που  χωρίς Μανιάτες δεν θα είχαν γίνει. Δεν  βρήκαν δυο κουβέντες συμπάθειας για τα μαυροφορεμένα Μαυρομιχαλέϊκα σπίτια. Δεν τόλμησαν να ομολο­γήσουν ότι δεν υπήρξε ταμπούρι μάχης, τον πρώτο χρόνο του Αγώνα, στο οποίο, ανάμεσα στους «δια­φημισμένους» Αρκάδες. Κορίνθιους, Ηλείους και Ρουμελιώτες πολεμιστές, να μην υπήρχαν Μανιάτες. Και αυτό γιατί όλοι, πλην των Μανιατών, είχαν τσα­κισμένο το ηθικό από την πολύχρονη σκλαβιά και τόβαζαν στα πόδια στη θέα των Τούρκων όταν αυτοί επιτίθεντο. Χρειάζονταν λοιπόν οι εκ Μάνης μαχη­τές για να δίνουν θάρρος στους φοβισμένους, να συγκρατούν τους δειλούς και να τρομάζουν τους εχθρούς με το θάρρος και την παλικαριά τους. Και αυτοί οι περίφημοι, σύμμαχοι των Τούρκων, Αρβα­νίτες πολεμιστές, όταν πλέον είχαν μάθει το τι ση­μαίνει Μανιάτης που πολεμά για το δίκιο του τάχαναν και φώναζαν «έρδενε Μανιάτενε» (έρχονται οι Μανιάτες).

    Πως να βρεις λοιπόν στοιχεία για τον Σαλαφατίνο από τις ιστορίες των ιστορικών και από τα απομνη­μονεύματα των αγωνιστών; Ποτέ κανένας δεν ανα­ρωτήθηκε γιατί ούτε ένας Μανιάτης αγωνιστής δεν έγραψε ιστορία ούτε απομνημονεύματα. Μα οι Μα­νιάτες γράψανε την ιστορία στις μάχες με το αίμα τους και απομνημονεύματα δεν χρειάστηκε να γρά­ψουν γιατί τι να πρωτοέλεγαν. Ούτε φαντάστηκαν ότι οι «βλάχοι» θα ήταν τόσο υστερόβουλοι στα κείμενα που γράψανε στο τέλος του Αγώνα, και όχι μό­νο θα καυχιόντουσαν για έργα που δεν έκαναν αλ­λά ότι θα συκοφαντούσαν και αυτούς που τα έκα­ναν. Το ίδιο έγινε και με τον Σαλαφατίνο. Τον αγνόησαν εσκεμμένα, τον συκοφάντησαν. Αυτόν που ο Σπύρος Μελάς λέει: «φέρτε μου διαμάντια να γράψω το όνομα του Ηλία Σαλαφατίνου». Ευτυχώς όμως «μιλούν» τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το αρχείο Αγωνιστών, η βι­βλιοθήκη της Βουλής, το Μουσείο Μπενάκη, διά­φορα έντυπα και εφημερίδες της περιόδου 1845 -1855, διάφορα ιδιωτικά αρχεία και η προφορική παράδοση από το στόμα των απογόνων και των συγχωριανών του.

   Ελπίζω στο μέλλον να αξιωθώ να δώσω στη δημοσιότητα όλο το μέρος των στοιχείων που έχω μαζέψει για τον-εκ μητρός συμπατριώτη μου-Ηλία Σαλαφατίνο, τον γενναιότατο και ανιδιοτελέστατο Οιτυλιώτη Αγωνιστή, του οποίου η ζωή και δράση αγγίζει τα όρια του μύθου. Προς το παρόν δημοσιεύω σύντομο περίγραμμα των μαχών στις οποίες πήρε μέρος αφήνοντας κατά μέρος τετραπλάσιες περίπου αψιμαχίες και συμπλοκές.

   Μετά την Αρεόπολη 17/3/1821 φθάνει στην Κα­λαμάτα στις 23/31821. Ορκίζεται στις 24/3 και στις 25/3 φεύγει για το Λεοντάρι Μεγαλοπόλεως, Παίρνει μέρος στη μάχη της Καρύταινας 1/4 που κατέληξε στη διάλυση της πολιορκίας. Από 4/4 είναι μαζί με 38 Μανιάτες υπό τον Κ. Δεληγιάννη και κάνει στρατολογία στη Γορτυνία. Αμύνεται στον Κεχαγιάμπεη κλεισμένος στο φρούριο του Άργους. Υποχωρεί και φθάνει στη Βυτίνα. Ορμά ακάθεκτος και διαλύει τους Τούρκους που πολιορ­κούν το Λεβίδι. Η πρώτη νίκη του Αγώνα κατακτή­θηκε χάρη στη γενναιότητα του Σαλαφατίνου στις 14/4/1821. Παίρνει μέρος στη μάχη της Συλήμνας στις 18/4. Γιγαντομαχεί στο Βαλτέτσι στις 13-15/5/1821 όπου από τα 5 ταμπούρια τα 4 είναι Μανιάτικα και ένα από τα τέσσερα του Σαλαφατίνου. Πολεμά στη μάχη του Θάνα στις 3/6 και σώζει τη ζωή του Γιώρ­γη Μαυρομιχάλη. Αμέσως μετά φεύγει για τη Ρού­μελη να δώσει βοήθεια στον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Πο­λεμά στη Σούρπη στις 11/6 και ηττημένος φεύγει για το Κριεκούκι. Μετακινείται μεταξύ Δερβενίων-Κάζας-Κριεκουκίου και αμύνεται στους πασάδες Κιοσέ  Μεχμέτ  και  Ομέρ  Βρυώνη. Μάχεται  στο Κριεκούκι και στον Όσιο Μελέτιο, αλλά δεν μπο­ρεί  να νικήσει.  Επιστρέφει, στην Τρίπολη και συμμετέχει στην κατάληψή της στις 23/9/1821. Συμμετέχει στη μεταφορά των χαρεμιών στην Κόρινθο και παραμένει στην πολιορκία της Ακροκορίνθου. Πάει στην Αθήνα και παίρνει μέρος σε δύο απόπειρες καταλήψεως της Ακροπόλεως. Στις αρχές του 1822 ακολουθεί τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια και τον «βλέπει» να πέφτει νεκρός στον Κοκκινόμυλο στις 12/1/1822. Δεν ήταν στη μάχη της Σπλάντζας στις 4/7/1822, όπως γράφουν μερικοί ευφάνταστοι μα­νιάτες συγγραφείς, γιατί φύλαγε πάλι τα στενά της Μεγαρίδος από τη στρατιά του Δράμαλη. Μάχεται στις Μύγες στις 8/7 με 13 Μανιάτες όταν όλοι οι πολυδιαφημισμένοι Δερβενοχωρίτες και Αρκάδες τον άφησαν μόνο του. Δεν μπορεί να νικήσει τις ορδές του Δράμαλη και γυρίζει στο Άργος. Πολε­μά στο Άργος, καίει σπαρτά στο Κουτσοπόδι, πο­λεμά σαν λέοντας στα Δερβενάκια 26/7, αποκρού­ει τους εχθρούς στην Κλένια στις 12/8. Μετά τη συντριβή του Δράμαλη πάει στην πολιορκία του Ναυπλίου. Μάχεται στο Κούτζι και στη Δαλαμανάρα στις 12/9. Πάει με τον Πετρόμπεη στο Μεσο­λόγγι και συντρίβει τους Τούρκους στην επίθεση τα Χριστούγεννα του 1822. Γυρίζει στο Μωριά και πάει παντού ό,που τον καλεί η Πατρίς μαζί με κά­ποιον από τους Μαυρομιχαλαίους. Αποκρούει τον Λουμπούτ πασά στην Αθήνα στις 27/8/1823. Πολιορκεί την Κορώνη στις 28/2/1824. Μάχεται στο Μανιάκι 20/5/1825. Αμύνεται στη Καλαμάτα και δεν πολέμησε, όπως έγραψαν κάποιοι, στη μάχη της Δραμπάλας στις 5/6/1825. Πιθανότατα δεν ήταν στη μάχη της Βέργας στις 22 Ιουνίου 1826 και συμμετέχει στη νίκη κατά του Ιμπραήμ και των Αιγυπτίων του στον Πολυτζάραβο στις 28 Αυγούστου 1826

     Τον Ιούνιο του 1823 μέσα σε δέκα μέρες του έγι­ναν δύο τιμές. Η Πατρίς ευγνωμονούσα του απέ­νειμε τον βαθμό του αντιστράτηγου και 3.000 γρό­σια για τις υπηρεσίες του. Τα αρνήθηκε και τα δύο. Δικαιολογώντας τις αρνήσεις του είπε. Για το βαθ­μό της αντιστρατηγίας «το στάδιον του Αγώνος εί­ναι εισέτι ανοικτόν και όστις δεν αγωνισθή μέχρι τέλους, παρανόμως και ακαίρως αξιούται». Για τα 3.000 γρόσια «είμαι φτωχός, αλλά το Έθνος είναι φτωχότερο».

      Ο Ηλίας Σαλαφατίνος με την ένδοξη δράση του, την φιλοπατρία του και την αρχαϊκή του απλότητα, τοποθετείται μεταξύ των μεγάλων και αληθινών πρωταγωνιστών της Επαναστάσεως του 1821. Η δημοσίευση στοιχείων γι' αυτόν αξίζει να γίνει, όχι μόνο γιατί η ιστορική παράλειψη συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά και διότι το παράδειγμα του υψηλό­φρονα αυτού άνδρα θα πρέπει να αποτελέσει ση­μείο αναφοράς και σύγκρισης με την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στην Ελλάδα μας. Γιατί ο Σα­λαφατίνος αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση αφού, «πρώτος έδειξεν έν έργον, το αληθές έργον του Ενάρετου Πατριώτου, γενόμενος ανώτερος δόξης δια την δόξαν της Πατρίδος, ενώ άξιοι και ανάξιοι καθημερινώς ζητούν να εύρουν δόξαν εις τους προβιβασμούς»  {Λόγια του Υπουργού Πολέμου Χρίστου Περραιβού  όταν διαβάστηκε στη Βουλή το κείμενο που έστειλε ο Σαλαφατίνος μαζί με την επιστροφή του διπλώματος της αντιστρατηγίας).-

Χρήστος Νικολάου Ζερίτης

Καλαμάτα