ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ-ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ-

Ιστορικά δείγματα

                         Ηλίας Σαλαφατίνος

                Ο αγνοημένος ήρωας του 1821

         Δυστυχώς οι ιστοριογράφοι που ιστόρησαν τον Αγώνα του 1821 άλλους αγωνιστές εξύψωσαν και άλλους αγνόησαν. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία υπάγονται  όλοι σχεδόν οι Μανιάτες αγωνιστές, κυρίως όμως η ένδοξη οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων και οι υπό την σημαία της πολεμιστές. Ένας από αυτούς και ο Ηλίας Σαλαφατίνος. Το σημερινό θέμα δεν θα ασχοληθεί με τις αρχειακές πηγές που αποδεικνύουν τη δράση του και τον χαρακτήρα του, αλλά με ένα σπουδαίο κείμενο του Γάλλου δημοσιογράφου Αυγούστου Φάμπρ που δημοσιεύθηκε το 1824 σε εφημερίδα της πατρίδας του. Το βρήκα δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Εστία» το 1986 και από εκεί το αντιγράφω. Πληροφοριακά μόνο σημειώνω ότι ο Φάμπρ συνάντησε τον Σαλαφατίνο στην πολιορκία του Μεσολογγίου το Δεκέμβριο του 1822 και εκεί έμαθε όλα τα στοιχεία που έγραψε στο άρθρο του.

       «……Οι Μανιάται, είναι αληθές, αποτελούν μίαν εξαίρεσιν. Εθεάθησαν ενίοτε λεηλατούντες αδιαιρέτως φίλους και εχθρούς. Αλλά το αυτό δεν συνέβη μήπως εις σώματα στρατού των πλέον πεπολιτισμένων εθνών ; Άλλως τε, μήπως οι Μανιάται δεν αποτελούν μέγα μέρος του Ελληνικού πληθυσμού ;

Σημ. συγγραφέως : Μεταξύ αυτών ακόμη των Μανιατών υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα αφιλοκερδείας εν συνδιασμώ μετά της ανδρείας. Οι Μανιάται επέδειξαν άνδρας τινάς, διακρινομένους επί μεγίστη εντιμότητι κατά τον παρόντα πόλεμον. Θα επερίττευε να υπομνήσω ονόματα φίλτατα εις πάντας τους αναγνώστας μου. Καθήκον, όμως θεωρώ να επωφεληθώ της περιστάσεως όπως ανασκευάσω μίαν άδικον φήμην. Το όνομα του γενναίου Τσαλαφατίνου δεν περιήλθεν ακόμη μέχρις ημών. Ουδείς εκ των συγγραφέων μας, ουδεμία εκ των εφημερίδων μας ανέφερε τι περί αυτού και όμως αξίζει να μη παραμείνη άγνωστος. Πιστεύω ότι οι αναγνώσται μου θα αναγνώσουν μετά εξαιρετικού ενδιαφέροντος την βραχείαν ταύτην σημείωσιν  περί του θαυμασίου τούτου ανδρός. Έτι μάλλον το πιστεύω, καθ’ ότι οι Γάλλοι φιλέλληνες δια της αναγνώσεώς της θα εύρουν την ευκαιρίαν όπως αποτίσουν έν καθήκον. Μεταφράζω απλώς ενταύθα τας πληροφορίας τας οποίας μου έδωκεν η ένδοξος οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων :

         O Ηλίας Τσαλαφατίνος, γεννηθείς εν τω χωρίω του Οιτύλου, ηγνόει γραφήν τε και ανάγνωσιν. Άλλ’ η εμπιστοσύνη ήν ενέπνεεν, η ειλικρίνεια και το θάρρος του, επέβαλον εις τον Βέην της Μάνης να τον προσλάβη εις την πρώτην γραμμήν της φρουράς του. Μόλις ο Τσαλαφατίνος έλαβε γνώσιν του σχεδίου της κατά των Τούρκων επαναστάσεως, αμέσως μετ’ αγαλλιάσεως ησπάσθη την ελπίδα της ελευθερίας. Υπάρχει έθιμον λίαν διαδεδομένων μεταξύ των συγχρόνων Σπαρτιατών, ν’ αφήνουν αυξανομένην την γενειάδαν των, όταν τρέφουν βαθύ μίσος εναντίον τινός, μέχρις ότου εκδικηθούν. Ο Τσαλαφατίνος ωρκίσθη να μην κόψει πλέον την ιδικήν του, εφ’ όσον θα υπήρχεν εις και μόνον Τούρκος εν Ελλάδι, και έπραξεν, όπως και ο ομώνυμός του Ηλίας Μαυρομιχάλης, ο ένδοξος θάνατος του οποίου τυγχάνει γνωστός εις όλον τον κόσμον, να μην επανέλθει πλέον εις την οικίαν του, ειμή όταν η πατρίς αυτού θα ήτο ελευθέρα. Έλαβε τα όπλα, έπεισε τον αδελφόν του να τον ακολουθήση και άρχισεν ήδη να περιστοιχίζεται από μικρόν στράτευμα, αποτελούμενος εκ συγγενών του και φίλων του. Έκ των ορέων της Λακωνίας εξελθών, επρομηθεύθη κατ’ αρχάς Ελληνικήν ιστορίαν, την οποίαν έφερε πάντοτε μαζί του. Κατά τας εκάστοτε εκδρομάς του προς αναζήτησιν μαχών, οσάκις συνάντα άνθρωπον τινά γνωρίζοντα ανάγνωσιν, τον εξώρκιζε να του αναγνώση εδάφιον τι εκ του βιβλίου τούτου. Αφού ήκουε δύο ή τρείς σελίδας, παρεκάλει τον αναγνώστην να πάυση και να σημειώση το μέρος εις το οποίον είχε σταθεί. Κατόπιν απεμακρύνετο φέρων το βιβλίον υπό μάλης  και αναπολών εν τη μνήμη του ό,τι είχε ακούσει. Τοιουτοτρόπως έμαθεν εις ολίγον καιρόν όλην την ιστορίαν των προγόνων του και μεταχειρίζετο κατόπιν αυτήν εις πάσαν περίστασιν, όπως ενθαρρύνη τους συντρόφους του. Αργότερον φέρων εις τα μανίκια μελάνην, πένναν και χαρτί, έμαθε να αναγιγνώσκη και να γράφη και πολλάκις έπεμπεν, είτε εις την Κυβέρνησιν, είτε εις τους στρατηγούς, σχέδια επιθέσεως ή αμύνης, γεγραμμένα ιδιοχείρως, τα οποία εξετελούντο και επιτύγχανον.

         Σχεδόν ουδεμία σπουδαία μάχη διεξήχθη εν Πελοποννήσω, εν τη Δυτική ή Ανατολική Ελλάδι, χωρίς ο Τσαλαφατίνος να εμφανίζεται πρώτος, ενθαρρύνων τους άλλους δια του παραδείγματός του. Εις τας αρχάς της Επαναστάσεως επεφορτίσθη υπό του Μαυρομιχάλη, να περιέλθη εις περιοχάς τινάς της Πελοποννήσου, ίνα διεγείρη το θάρρος των κατοίκων, οι οποίοι δεν ετόλμουν να λάβουν τα όπλα. Έτρεξε και τους ενέπλησεν ενθουσιασμού, αφηγούμενους εις αυτούς τα κατορθώματα των προγόνων των και τας ατιμώσεις τας οποίας υφίσταντο εκ μέρους των Τούρκων, τέκνα τόσον ενδόξων προγόνων.

         Μετ’ ου πολύ, υπό την αρχηγίαν του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του ωριοτάτου, του γονιμωτάτου εις στρατηγήματα και του σωφρονεστάτου εκ των Σπαρτιατών της εποχής μας, ο Τσαλαφατίνος συμμετέσχε της αιματηράς μάχης του Βαλτετσίου κατά του Κεχαγιάμπεη. Ανέλαβε την διοίκησιν μιάς εκ των οχυρών θέσεων των Ελλήνων. Καθ’ ήν στιγμήν οι εχθροί εφώρμων κατά του χαρακώματος (ταμπουριού), εφόνευσεν ιδίοις χερσί δύο σημαιοφόρους οι οποίοι είχον τολμήσει να στήσουν την σημαίαν των. Ιδών τινάς εκ των στρατιωτών του αποθαρρυθέντας ως εκ του μεγάλου αριθμού και της λύσσης των Οθωμανών, ετέθη εις τον αυχένα του οχυρώματος και με οφθαλμούς απαστράπτοντας εξ αγανακτήσεως και ανδρείας, ηπείλησε μεθ’ όρκου να φονεύσει πάραυτα οιονδήποτε ο οποίος ήθελε τολμήσει να εξέλθει άνευ της διαταγής του.

         Αργότερον, ακολουθών τον νέον Ηλίαν Μαυρομιχάλην, εκράτησε εις τον Ισθμόν της Κορίνθου μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτσάς. Εκείθεν μετέβη εις Αθήνας και εξ Αθηνών εις Κάρυστον της Ευβοίας όπου διεκρίθη εις πλείστας επιχειρήσεις. Άμα τη επανόδω του εν Πελοποννήσω εις στιγμήν καθ’ ήν ο Δράμαλης προυχώρει και ο στρατηγός Ρηγανιός (Ρήγας Παλαμήδης) είχε σταλεί επικεφαλής 700 ανδρών δια να προστατεύσει την διάβασιν του Ισθμού, ο Τσαλαφατίνος έτρεξεν αυθορμήτως εις την σπουδαιοτάτην ταύτην θέσιν, έχων μετ’ αυτού συγγενείς τινάς και άλλους Σπαρτιάτας. Ο στρατός του συνέκειτο εν όλω εκ 13 ανδρών. Ο Ρηγανιός, ολίγον πεπειραμένος εις τον πόλεμον και θορυβηθείς ένεκα του μεγάλου αριθμού των Τούρκων, δεν ήργησε να τραπή εις φυγήν. Ο ανδρείος Τσαλαφατίνος διετήρησε, κατ’ αρχάς, την θέσιν του ματά των 13 συντρόφων του, εφόνευσεν άνδρας τινάς του εχθρού, και αφού είδε τρείς από τους ιδικούς του πίπτοντας, απεσύρθει εν πλήρει τάξει. Έτρεξε να αναζωπυρώση το θάρρος των κατοίκων των Δερβενακίων και κατόρθωσε να πείση αυτούς, όπως καταλάβουν μεθ’ αυτού τον Ισθμόν δια να κόψουν τας συγκοινωνίας του Δράμαλη. Κατόρθωσεν ούτω να στερήση πάσης βοηθείας τον ασύνετον τούτον Βεζύρην, ο οποίος ουδέν είχεν αφήσει φυλάκειον εις στενόν τοιαύτης σπουδαιότητος. Εν μέσω τοσούτων μαχών, ο γενναίος Τσαλαφατίνος ουδ’ επήρε, ουδ’ έλαβεν ουδέν λάφυρον, εκτός ενός φαιού ίππου, τον οποίον εχρησιμοποίησεν μέχρι της στιγμής καθ’ ήν συνόδευσε τον Πέτρον Μαυρομιχάλην εις Μεσολόγγιον, όπερ επολιορκείτο τότε υπό του Ομέρ Βρυώνη. Εκεί επεφορτίσθη να επιτηρεί τας φρουράς, και όλος ο κόσμος εθαύμαζε βλέπων πόσον ήξευρε να εξάπτει τους Σπαρτιάτας, ενίοτε υπενθυμίζων εις αυτούς το ατρόμητον και τα μεγάλα έργα των προγόνων των, φέρων το παράδειγμα του Λεωνίδου και των τριακοσίων, ότε δε, ωσεί να είχε καταληφθή υπό αιφνιδίας εμπνεύσεως, προεξοφλών δι’ εαυτούς θριάμβους και αφηγούμενος όνειρα, τα οποία, ως αργότερον έλεγεν, τα εφεύρισκεν ίνα εξάψει την φαντασίαν των. Δια τοιούτου ταλάντου όπως ενθαρρύνη τους στρατιώτας, ταλάντου σπανιωτάτου, όπερ ανέπτυσσε πάραυτα τοιούτο σέβας και τοιαύτην υπόληψιν παρά πάσι τοις Έλλησιν, ώστε συχνάκις έριδες ανεφύοντο εις τα στρατεύματα, πάντα τα σώματα των οποίων εφιλονείκουν, ποίον εξ όλων θα τον προσλάβη εις τας τάξεις του.

         Η Κυβέρνησις εκπλαγείσα εκ της ανδρείας και της αφιλοκερδείας του γενναίου τούτου πολίτου, απεφάσισεν το παρελθόν έτος, να δώση εις αυτόν 3000 γρόσια (1500 φράγκα περίπου), ίνα αποστείλη αυτά εις την σύζυγόν του και τον υιόν του. Ηρνήθη να τα δεχθή και απήντησεν, "η ανάπαυσις την οποίαν η σύζυγός μου και ο υιός μου απολαμβάνουν εν Σπάρτη αρκεί εις αυτούς. Όσον δι’  εμέ, αρκούμαι με την ελπίδα να ίδω οσονούπω την γήν των προγόνων μου τελείως απαλλαγμένην του τυράννου. Δότε το χρήμα τούτο εις την Πατρίδα, έχει περισσοτέραν ανάγκην από εμέ."

         Όταν ο Ηλίας Τσαλαφατίνος είδε τον Πέτρον Μαυρομιχάλην έτοιμον να αποστείλη τον υιόν του Δημήτριον εις Παρισίους, όπως σπουδάσει δι’ εξόδων της Φιλελληνικής Εταιρείας, ικέτευσεν τον αρχηγόν της Σπάρτης να μεσολαβήση παρά τοις Γάλλοις φιλέλλησι και τη Επιτροπή, ίνα προσλάβουν επίσης τον ατυχή δωδεκαετή υιόν του. "Εάν είμαι, είπεν, αμαθής και αγράμματος, τουλάχιστον ο υιός μου να μην μείνη βάρβαρος και εστερημένος των φώτων της εκπαιδεύσεως. Είναι η μόνη ένδειξις ευγνωμοσύνης ήν θα ζητήσω ποτέ από την Πατρίδα και από τους φίλους της Ελλάδος".      

         Βεβαίως ο ευγενής ούτος πόθος δεν θα αργήσει να εισακουσθή. Αφού έμαθε παρά του πατρός του τον πατριωτισμόν και την ανδρείαν, ο νέος Τσαλαφατίνος θα έλθη να διδαχθή παρ’ ημίν τας επιστήμας, αι οποίαι καθιστούν τας αρετάς ταύτας πλέον ωφελίμους ακόμη. Τα βοηθήματα τα οποία αφιερώνει η Επιτροπή δια την εκπαίδευσιν νέων Ελλήνων, είναι κυρίως προορισμένα δι’ εκείνους των οποίων οι γονείς ουδένα άλλον πλούτον έχουν, εκτός της δόξης.»

Χρήστος Νικ. Ζερίτης