ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ

ΗΛΙΑΣ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ

         Ερευνώντας για τη ζωή και τη δράση του εξ’ Οιτύλου αγνοημένου αγωνιστή του 1821 Ηλία Σαλαφατίνου, βρήκα στο Γενικά Αρχεία του Κράτους σπουδαιότατο ιστορικό χειρόγραφο (1), με θέμα το γνωστό επεισόδιο της υποχώρησης των Ελληνικών στρατευμάτων από τη φύλαξη των Δερβενίων της Μεγαρίδος, κατά την εισβολή του Δράμαλη τον Ιούλιο του 1822.

         Δεν γνωρίζω αν άλλοι μελετητές έχουν υπόψη τους το αναφερόμενο έγγραφο. Από μια τηλεφωνική επαφή μου τον Οκτώβριο του 1992 με τον κ. Τάσο Γριτσόπουλο, έναν από τους κορυφαίους σύγχρονους μελετητές του ΄21, διαπίστωσα ότι αγνοεί την ύπαρξη του προαναφερόμενου εγγράφου, το περιεχόμενο του οποίου, για τον γράφοντα, περνάει σε δεύτερη μοίρα. Το εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι στο τέλος του το κείμενο υπογράφεται και αυτή η υπογραφή είναι του ΗΛΙΑ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ, του ηρωικότερου, τιμιότερου και αφιλοκερδέστατου αγωνιστή του 1821, ο οποίος έδρασε τότε υπό την σκιά των Μαυρομιχαλέων και σπάνια μόνος του, με αποτέλεσμα όμως επειδή ακριβώς ήταν καπετάνιος των μανιάτικων σωμάτων της ένδοξης αυτής οικογένειας, οι περισσότεροι ιστορικοί ή να αγνοήσουν εσκεμμένα  τη δράση του από έχθρα προς αυτούς ή να παραλείψουν να τον αναφέρουν ονομαστικά επειδή θεωρούσαν δεδομένο ότι έδρασε, αφού ήταν μαζί τους σε κάποιο περιστατικό και πήρε μέρος με αρχηγό κάποιον Μαυρομιχάλη.

         Το χειρόγραφο αυτό, το οποίο φωτογράφισα  και έχω στο αρχείο μου, δεν έχει τίτλο. Δημοσιεύτηκε όμως και σαν επιστολή του Σαλαφατίνου, με τίτλο «Έκθεσις ιστορική, υπό του Συνταγματάρχου και πρεσβύτου της Φάλαγγας Ηλία Σαλαφατίνου, περί της εισβολής του Δράμαλη εις την Πελοπόννησον το 1822», στην εφημερίδα «Πανελλήνιον» (2) το 1853. (Φωτογραφία του κειμένου και από αυτή τη δημοσίευση διαθέτω στο αρχείο μου).

         Με συγκίνηση παραθέτω την τελευταία σελίδα του χειρογράφου κειμένου, όπου στο τέλος του κειμένου διακρίνεται σαφέστατη η υπογραφή του Ηλία Σαλαφατίνου.

-->

         Το συνολικό κείμενο αποτελείται από πέντε (5) γεμάτες σελίδες και φαίνεται ότι έχει γραφεί από άτομο εγγράμματο. Έχει συμμετρικές παραγράφους, καθαρά μυτερά γράμματα με ασριστερή κλίση, κανονική στίξη, άριστη ορθογραφία στην ομιλούμενη γλώσσα εκείνης της εποχής από τους λόγιους. Έχει δε ημερομηνία «29 Δεκεμβρίου 1853». Αρκεί μια απλή ματιά για να διαπιστώσει ο αναγνώστης πως άλλος ο γραφικός χαρακτήρας του γράφοντος και άλλος του υπογράφοντος. Γι αυτό πιστεύω ότι ο Σαλαφατίνος υπαγόρευσε το κείμενο σε κάποιον που γνώριζε γράμματα και αυτός μόνο το υπέγραψε. (Αξιολόγηση του κειμένου και απόψεις για τις γραμματικές γνώσεις του Σαλαφατίνου θα δημοσιεύσω σε επόμενο σημείωμα).

         Πιστεύω πως η συγκίνηση που με διακατέχει θα είναι η ίδια με αυτή που θα αισθανθούν οι Μανιάτες και φιλίστορες αναγνώστες, που ίσως να έχουν ακούσει για την ηρωική ζωή και δράση του Οιτυλιώτη Ηλία Σαλαφατίνου.

        Ο Ηλίας Σαλαφατίνος και όχι Τσαλαφατίνος ή Τζαλαφατίνος, γέννημα και θρέμμα του ομηρικού Οιτύλου γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1780-1785 και πέθανε σε βαθειά γεράματα στις 15 Νοεμβρίου 1858. Η δράση του την περίοδο 1821-1826 είναι συγκλονιστική. Πήρε μέρος σε πάρα πολλές μάχες που έγιναν στο Μοριά, στη Ρούμελη, στην Εύβοια και στην Ήπειρο. Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία που έχω συγκεντρώσει, διαπιστώνω ότι έλαβε μέρος, επίσημα αναφερόμενος, σε 40 περίπου μάχες και σε άπειρες μικροσυμπλοκές.

         Ελπίζω στο μέλλον να μπορέσω να δώσω στη δημοσιότητα πολλά στοιχεία για τον-εκ μητρός- συμπατριώτη μου, ο οποίος έμεινε στο περιθώριο και στην ανωνυμία για τους λόγους που προανέφερα. Θα προσπαθήσω να αποκαταστήσω αυτή την αδικία της Ιστορίας και γιατί όλα όσα έχουν γραφεί μέχρι σήμερα περιέχουν (3) αμέτρητους ηρωισμούς στα πεδία των μαχών, αρκετούς μαρτυρικούς θανάτους και πάρα πολλά ολοκαυτώματα και καταστροφές. Σπάνια όμως γίνεται μνεία για «ψυχικές γενναιότητες» όπως συνόψισε προσφυέστατα ο ακαδημαϊκός Κων. Τσάτσος τις μεγάλες αρετές της αυταπαρνήσεως, της υψηλοφροσύνης και της εξάρσεως υπεράνω των παθών». Ο Σαλαφατίνος είναι αυτό ακριβώς, με κορυφαία του αρετή την ανιδιοτέλεια. Δύο πράξεις του  τον Ιούνιο του 1823 την αποδεικνύουν : α) η επιστροφή του διπλώματος της αντιστρατηγίας στην Κυβέρνηση με το αιτιολογικό πως «το στάδιον του Αγώνος είναι εισέτι ανοικτόν  και όστις δεν αγωνισθή μέχρι τέλους παρακαίρως και ανόμως αξιούται» και β) η επιστροφή 2.000, κατ’ άλλους ιστορικούς 3.000 γροσίων, που του παραχωρήθηκαν με το αιτιολογικό πως «το Έθνος είναι φτωχότερο από μένα». Για αυτή την απάντηση ο Σπ. Μελάς, βιογράφος του Κολοκοτρώνη, έγραψε :Φέρτε μου διαμάντια να γράψω το όνομα του Τσαλαφατίνου.

         Σήμερα τα δημόσια και ιδιωτικά μουσεία είναι γεμάτα από κειμήλια αγωνιστών και οι πινακοθήκες κοσμούνται με προσωπογραφίες των πρωτεργατών του ΄21. Ανάμεσά του διάσημοι και άσημοι, γενναίοι και δειλοί, σοβαροί και μη. Πουθενά δεν υπάρχει κάτι από τον Σαλαφατίνο. Η υπογραφή του που παρουσιάζεται σήμερα, είναι το μόνο, ίσως, προσωπικό του «πράγμα» που υπάρχει. Λέω «ίσως το μόνο» διότι έχω σοβαρές ενδείξεις ότι υπάρχει και το σπαθί του σε ιδιωτική συλλογή. Αυτά τα δύο πιθανόν να μείνουν και τα μόνα που θα αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος Ηλίας Σαλαφατίνος του οποίου η δράση είναι μυθική, έζησε πραγματικά.

         Στις μέρες μας η Πατρίδα μας αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Θα πρέπει να ξανασκύψουμε, πιο προσεκτικά όμως, στο 1821, γιατί πολλοί από αυτούς που αληθινά προσέφεραν υπηρεσίες και πραγματικά άξιζαν, άλλοι αγνοήθηκαν και άλλοι συκοφαντήθηκαν. Αντίθετα (4) «άλλοι που η διαγωγή τους στάθηκε επιλήψιμη εθνικά, υμνούνται σαν ήρωες και σημαιοφόροι του Ξεσηκωμού, με αποτέλεσμα να αχρηστευθεί ο κυριότερος ρόλος της Ιστορίας, που είναι ο φρονηματισμός.-

Σημειώσεις:

1. ΓΑΚ Αρχείο Ρ. Παλαμήδη αρ.φακ.266.
2. Εφημ. «Πανελλήνιον» 1853 Εθν. Βιβλιοθήκη.
3. Π.Γ.Καγιά «Το ΄21 χωρίς φόβο και πάθος».
4. Π.Γ.Καγιά. όπως παραπάνω.

Χρήστος Νικ. Ζερίτης

 Καλαμάτα 15.11.1992