Οι πρώτοι καλαματιανοί αθλητές. Μια παλιά ποδοσφαιρική φωτογραφία +3

 

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΙ ΑΘΛΗΤΕΣ
ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ+3

Φωτογραφία αρ.1. Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, μια εποχή. Μπροστά από το ιστορικό Γυμναστήριο που φτιάχτηκε περί το 1906 και «έζησε» μέχρι το 1969. Όσοι εικονίζονται να φορούν άσπρες φανέλες, στην πραγματικότητα ήταν γαλάζιες, ενώ αυτοί με τις μαύρες ήταν κόκκινες. Κατά την περιγραφή του Ηλία Μικρουλέα, σε σημείωμά του το 1951, οι εικονιζόμενοι είναι :
Στην 1^η σειρά, καθήμενοι εξ αριστερών όπως βλέπουμε την φωτογραφία : Νικόλαος Καπετανάκης, Δημήτριος Αγγελίδης, Γ. Οικονομίδης, Ηλίας Μικρουλέας, Ντίνος Γιαμπανάς.
Στην 2^η σειρά καθήμενοι, εξ αριστερών όπως βλέπουμε την φωτογραφία : Χρυσόστομος Βογόπουλος, Ιωάννης Καπετανάκης, Ιωάννης Αμπελάς (με την μουστάκα), Ευθύμιος Νικολόπουλος (Πρόεδρος), Ι. Στρούμπος (όμως θαρρώ πως πρόκειται για τον Γεώργιο Στρούμπο που εκείνη την εποχή ήταν Έφορος), Εμμ. Παπαναργύρου, Γεώργιος Κοντοζαμάνης, Κούλης Μπασάκος.

Όρθιος άκρη αριστερά : Γεώργιος Αγγελίδης. Αμέσως μετά αυτός που είναι ημικαθισμένος και ακουμπάει το χέρι του στον ώμο Βογόπουλου  (καθήμενου) είναι ο Πότης Νικολόπουλος.
Στην 3^η σειρά όρθιοι, εξ αριστερών όπως βλέπουμε : Ηλίας Ρακιτζής, Π. Πτωχούλης, Φώτης Κωστόπουλος («κορμερός» με τα χέρια σταυρωμένα), Ι. Ηλιόπουλος, Βενετσάνος Κετσέας (ο πιο ψηλός από όλους).
Στο βάθος όρθιοι είναι δύο παιδιά άγνωστα (ο ένας με πηλήκιο), πίσω από τον Ρακιτζή ένας άγνωστος με γραβάτα, ανάμεσα στον Πτωχούλη και τον Κωστόπουλο διακρίνεται η «σημαία» της πρώιμης ιστορίας του Μεσσηνιακού, ο φύλακας-επιστάτης μπάρμπα Πανάγος Τασσώνης-με το μουστάκι- (μελλοντικά θα δημοσιευτεί η πολύ ενδιαφέρουσα προσφορά του στον Μεσσηνιακό, στον αθλητισμό και στην μουσική), στον ώμο του φαίνεται ο Γ. Φραγκούλης.
Μεταξύ Κωστόπουλου και Ηλιόπουλου φαίνεται ο Δημήτριος Βεντήρης, και δεξιά του Κετσέα φαίνονται οι Φάνης Νινιός και Κώστας Σταματόπουλος.

Αναμφίβολα οι παλιές φωτογραφίες έχουν, εκτός από την ομορφιά της προηγούμενης φάσης της κοινωνικής, πολιτιστικής ή αθλητικής ζωής, και την ομορφιά της αθωότητας και του ζωντανέματος των μορφών ως διαμεσολαβητικό μέσο για τη νοηρή μετάβαση σε «άλλες εποχές».

Πάντα το παλιό συγκινεί, αυτό το ασπρόμαυρο, με τους εικονιζόμενους να «ποζάρουν», να κοιτούν, την νέα τέχνη τότε, με περιέργεια, να βλέπουν τον φωτογράφο να «κουκουλώνεται» και η διάρκεια της αποτύπωσης να μην είναι στιγμιαία (τα παλιότερα χρόνια οι φωτογράφοι ρωτούσαν όσους πήγαιναν στο στούντιο «στιγμιαία ή εβδομαδιαία;), η αναμονή της φωτογραφίας, η έκπληξη για το πως «βγήκες», θα γοητεύει και θα μας μεταφέρει με ρομαντισμό  σε φάσεις μιας άλλης εποχής.

Το Γυμναστήριο στην ακμή του, η Μάντρα καλοδουλεμένη και «έζησε» μέχρι το 1969, το γήπεδο χωμάτινο με σημάδια από βαριά πατήματα, πέτρες και λακκούβες.

Εκείνα τα χρόνια το γήπεδο δεν είχε την σημερινή έκτασή του και ο αρχικός προσανατολισμός του ήταν ανατολή-δύση, αργότερα έγινε βορράς-νότος και μετά τις αγορές διπλανών εκτάσεων ξαναέγινε ανατολή-δύση. Δείτε την παρακάτω φωτογραφία.

Η 2^η φωτογραφία της ιστορικής ημέρας 28/4/1909. Διακρίνονται α) η θέση των τερμάτων ανατολή-δύση, β) σε πρώτο πλάνο ο ευσταλής Ιωάννης Ηλιόπουλος, γ) στο βάθος με το άσπρο πουκάμισο και το γιλέκο ο επιστάτης-«παιδονόμος» Παναγιώτης Τασσώνης  δ) «η μπάλα στον αέρα», εκπληκτικό επίτευγμα του άγνωστου φωτογράφου, για τα δεδομένα της εποχής, ε) η ψηλή Μάντρα, στ) τα δέντρα, ως δάσος, στη συνοικία πάνω από την σημερινή οδό Καλλιπάτειρας και ζ) ένας αγωνιστικός χώρος με πέτρες και χώματα, «αναστατωμένος» και ανισόπεδος.

Η αρχική φωτογραφία (όπως και οι άλλες δύο που σήμερα επίσημα παρουσιάζονται), η οποία αποτελεί το βασικό θέμα του παρόντος σημειώματος, είναι από το Ιστορικό Αρχείο του Μεσσηνιακού (και οι άλλες βέβαια) και πάρθηκε στις 28 Απριλίου 1909. Μια ιστορική μέρα για την Καλαμάτα, αφού τότε είναι η αφετηρία της γνωριμίας με το «φούτ-μπώλ» το οποίο «έφερε» στην Καλαμάτα ο Μεσσηνιακός, στα πλαίσια ενός αγώνα γνωριμίας με το άθλημα, μπροστά σε πολυπληθές κοινό, αφού οι Γυμναστικές επιδείξεις των Σχολείων ήταν ο λόγος της συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού θεατών στο γήπεδο εκείνη τη μέρα, το οποίο, όπως φαίνεται, τότε βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο. Αυτός ο κόσμος φαινόταν ανυπόμονος να παρακολουθήσει το νέο αγώνισμα, ενώ οι γυμναστικές εξετάσεις είχαν ολοκληρωθεί και οι αθλητές που θα έπαιζαν «φούτ-μπώλ» ήταν ντυμένοι και ετοιμάζονταν, εισήλθε μέσα στον αγωνιστικό χώρο να δει από κοντά τους πρωταγωνιστές. Τότε, περιγράφεται πως «…οι αγωνισταί του φουτ-μπωλ με φανέλες μπλε και ερυθράς έτρεχαν απομακρύνοντες το στοιβαζόμενο πλήθος, πηδώντες, κουβεντιάζοντες, καμαρώνοντες, επιδεικνυόμενοι…». Πρωτόγνωρες εικόνες για την Καλαμάτα του 1909 η οποία το μόνο αθλητικό που γνώριζε ήταν η Γυμναστική και τα αγωνίσματα του Στίβου που διεξάγονταν αποκλειστικά στο γήπεδο του Μεσσηνιακού από αθλητές της Καλαμάτας και των γύρω περιοχών.

Η Καλαμάτα και ο Μεσσηνιακός βρίσκονται, στις μέρες μας, σε μια περίοδο κατά την οποίαν δραστηριοποιείται ο δημοσιογράφος-αρθρογράφος-ερευνητής, ιδεολόγος του καλού και του έντιμου, κ. Ηλίας Μπιτσάνης. Εκτός από την πρωτοποριακή μελέτη του για την ιστορία του Μεσσηνιακού Γ.Σ. έχει παρουσιάσει, δημοσιεύοντας έναν τεράστιο όγκο στοιχείων, πρωτότυπες μελέτες για την ιστορία της Καλαμάτας, της Μεσσήνης και της ευρύτερης περιοχής και πληθώρα άλλων μελετημάτων με ποικίλη θεματολογία. Σε μια περίοδο, προ 40ετίας, τότε δηλαδή που η πρόσβαση σε παλιά φύλλα εφημερίδων ήταν πολύ δύσκολη, είχε την διάθεση και την προνοητικότητα να αφιερώσει πολύτιμο από την καθημερινότητά του χρόνο και να φέρει στην επιφάνεια άγνωστες αθλητικές πτυχές. Η μελέτη του το 1996, για τα 100 χρόνια από τους Α΄ Ολυμπιακούς Αγώνες και την ιστορία του Μεσσηνιακού Γ.Σ., παρουσίασε εντυπωσιακά ευρήματα, ένα δε εξ αυτών είναι η περιγραφή του πρώτου ποδοσφαιρικού αγώνα που έγινε στην Καλαμάτα.

Ο Μεσσηνιακός Γ.Σ. 1888, και ο γράφων, του είναι ευγνώμονες για την ανιδιοτελή προσφορά του. Παρουσιάζεται η μεταγραφή τού κειμένου από την εφημερίδα «ΦΡΟΥΡΟΣ», φύλλο της 28/4/1909, όπως την αντέγραψε ο Ηλίας Μπιτσάνης:

«Πλημμυρισμένο με φως και με κόσμο το απόγευμα της Κυριακής το Γυμναστήριο. Μία δαντέλλα ποικιλόχρωμη από κυρίες με καλοκαιρινές τουαλέτες και σοβαρά πρόσωπα, από μουαζελίτσες με πορφυρά μάγουλα και γελαστές φάτσες, από χαρωπούς νέους, από ανθρώπους λογιώ-λογιών, έζωνε εσωτερικά τους τοίχους, ανάμεσα της οποίας οι μικροί μαθηταί σε γραμμές κανονικές περίμεναν την ώρα που θα άφηναν τα απαλά μέλη τους να απλωθούν σε αρμονικά γυμνάσματα.

Τελείωσαν αι γυμναστικαί εςετάσεις των μαθητών, αφήσασαι στους θεατάς ωραίας εντυπώσεις. Ο κόσμος όμως δεν έφυγε. Είχαν ορισθεί μετά τας 5 οι αγώνες του φουτ-μπωλ. Ο κ. Αμπελάς, υπάλληλος της Εθνικής Τραπέζης, είχε αναλάβει την προπόνησιν  του Γυμνασίου στο φουτ-μπωλ.

Με το τέλος των εξετάσεων, ο κόσμος κατέλαβε θέσεις εις την πλατείαν των ασκήσεων, έξω του Γυμναστηρίου. Κοντά αι κυρίαι με τις δεσποινίδες, κοντά οι μαθηταί και όλος ο κοσμάκης. Οι αγωνισταί του φουτ-μπωλ με φανέλες μπλε και ερυθράς έτρεχαν απομακρύνοντες το στοιβαζόμενο πλήθος, πηδώντες, κουβεντιάζοντες, καμαρώνοντες, επιδεικνυόμενοι. Τοιουτοτρόπως εσηματίσθη μια αρκετά ευρύχωρος πλατεία, η οποία θα εχρησιμοποιείτο για το αγώνισμα. Πλαίσιο τετραγωνικό, σαν λουλουδίσιο πλαίσιο, εφάνταζε γύρω. Καπέλα κόκκινα, με καναρί φτερά, φορέματα μπλε με λευκές ταινίες, πρόσωπα αφρόδρο­ σα, με χτυπητά χαρακτηριστικά, κορίτσια όμορφα, Καλαματιανά με τ' όνομα διεκρίνοντο στις γραμμές, ανάμεσα στην πρασινάδα της πλατείας σαν παπαρούνες διψαλέες ανάμεσα στις χλωρασιές.

Το αγώνισμα ετακτοποιήθη, αι τάξεις ορίσθησαν. Στο ένα μέρος και στο άλλο οι τερματοφύλακες.  Ο Τόφαλος  και  ο Στάϊμπαχ. Ο κορμερός  Φώτης  Κωστόπουλος τερματοφύλαξ των μεν ο αθλητικός Γ. Πτωχούλης των δε. Το σύνθημα εδόθη, το αγώνισμα ήρχισε. Με ρυθμικότητα και προσοχή κτυπούσαν τη σφαίρα οι Κόκκινοι, με τέχνη και ευστροφία αντέκρουον οι Γαλάζιοι. Ανάμεσα σ' όλους οι κορυφαίοι του παιχνιδιού κ. κ. Αμπελάς και Μίμης Κωστόπουλος ηγωνίζοντο με χάρι. Ο συμπαθής νέος κ. Εδουάρδ Τσαν με μεγάλη επιτηδειότητα  και τέχνη δίδει  τα παραγγέλματα.

Το φουτ-μπόλ ρίπτεται. Φθάνει σχεδόν στο τέρμα. Ο κόσμος είναι έτοιμος να φωνάξει. Εν επιτήδειον κτύπημα ενός εκ των αντιθέτων αλλάσσει τη θέσι του. Τέλος και πάλι  αρχή. Αυτό κάνει τον κόσμο να εννοήσει ότι είναι προπονημένοι γερά και οι δύο μερίδες. Μόλις μετά μια ώρα εγένετο το πρώτο τέρμα, αφού ίδρωσαν και ξίδρωσαν οι αγωνισταί. Ενίκησαν οι γαλάζιοι».

Συνεχίζει ο Ηλίας Μπιτσάνης αναφερόμενος σε  κάποιους αθλητές οι οποίοι τα μετέπειτα χρόνια είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Καλαμάτα και στην Ελλάδα. Γράφει :

«Στην περιγραφή συναντώνται πολύ γνωστά ονόματα της Καλαμάτας, μαθητές τότε: Ο Φώτης Κωστόπουλος (1893-1957) χρηματιστής αργότερα στην Αθήνα, με μεγάλη κοινωνική και εμπορική δράση, διετέλεσε μεταξύ άλλων Πρόεδρος της "Λαϊκής Βιβλιοθήκης" και της Φιλαρμονικής Καλαμάτας. Ο αδελφός του Μίμης Κωστόπουλος (1889-1936) τραπεζίτης αργότερα, από τους ιδρυτές της Τράπεζας Εμπορικής Πίστεως, στην οποία συγχωνεύθηκε η Τράπεζα Αθηνών. Ο Εδουάρδος Τζαν, γιός ενός από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς αγροτικών προϊόντων του  Βίκτωρα Τζαν και πρόξενος αργότερα της Γερμανίας στην Καλαμάτα.

Ο Ι. Αμπελάς, είναι πρόσωπο ιστορικό για τον αθλητισμό στη Μεσσηνία και θα τον συναντήσουμε και πάλι αρκετά χρόνια αργότερα. Ο επιφανής δικαστικός Ηλ. Μικρουλέας - από τους πρώτους ποδοσφαιριστές της Καλαμάτας και αυτός - καταγράφει τον Ι. Αμπελά, μαζί με τον Πρόεδρο του "Μεσσηνιακού" Ευθ. Νικολόπουλο και τον Ι. Στρούμπο (μετέπειτα συνταγματάρχης) σαν την τριάδα που οργάνωσε την πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα ["Μεσσηνιακό Ημερολόγιο" 1951  - Διον. Βογόπουλου].

Ο ίδιος δίνει  και  τα ονόματα των ποδοσφαιριστών της ομάδας αυτής η οποία λειτουργούσε  στα  πλαίσια του "Μεσσηνιακού":

Νικόλαος Καπετανάκης, Δημήτριος Αγγελίδης, Γ. Οικονομίδης , Ηλ. Μικρουλέας, Ντ. Γιαμπανάς, Χρυστόστομος Βογόπουλος, Ιωάννης Καπετανάκης, Εμμ. Παπαναρyύρου, Γεώργιος Κοντοζαμάνης, Κούλης Μπασάκος, Γεώργιος Αγγελίδης, Πότης Νικολόπουλος, Ηλ. Ρακιτζής, Π. Πτωχούλης, Φώτης Κωστόπουλος, /. Ηλιόπουλος, Βενετσάνος  Κετσέας, Γ. Φραγκούλης, Δ. Βεντήρης, Φάνης Νινιός, Κώστας Σταματόπουλος.

Οι περισσότεροι από αυτούς διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη συνέχεια όπως για παράδειγμα ο  συνταγματάρχης  Βενετσάνος Κετσέας.

 

Φωτογραφία αρ.3. Άλλη μια ιστορική φωτογραφία από τον 1^ο ποδοσφαιρικό αγώνα στην Καλαμάτα την 28/4/1909. Όλοι οι ποδοσφαιριστές και στη μέση η μπάλα. Ακριβώς στο κέντρο εικονίζεται σκυμμένος ο Ι. Αμπελάς, πίσω με το ψαθάκι και το πούρο ο Γ. Στρούμπος. Όλοι υπό την «αυστηρή επιτήρηση» του επιστάτη-φύλακα Παναγιώτη Τασσώνη (άκρη πάνω δεξιά).

Ο πρωτοπόρος Ιωάννης Κ. Αμπελάς.

Αξίζει όμως να γίνει μια ειδική αναφορά στο πρόσωπο και την δράση του πρωτοπόρου και οραματιστή Ιωάννη Αμπελά.

Ο Ι. Αμπελάς εμφανίζεται στον Αθηναϊκό αθλητισμό :

-Ως Αθλητής Στίβου και Ποδηλάτης[1]. Καταγράφεται το 1897 ως Ιωάννης Κ. Αμπελάς ως νικητής «εν τη Δευτέρα κλάσει» (δηλ. αγώνισμα Εφήβων) στα 400μ στα πλαίσια γυμναστικών αγώνων «επί τη λήξει του Αθλητικού Συνεδρίου». (Πρόκειται για το συνέδριο ίδρυσης του ΣΕΓΑΣ, σε πρώιμη μορφή, στο οποίο συμμετείχε και ο Μεσσηνιακός ως ένα από τα 28 πανελλαδικώς ιδρυτικά σωματεία). Σε αυτό το δημοσίευμα αναφέρεται πως «ο νέος Αμπελάς είναι δεινός ποδηλατητής, πολλάκις βραβευθείς εις αγώνας ποδηλασίας, νυν δε αναδεικνύεται και δρομεύς αξιόλογος, πολλά υποσχόμενος».

-Ως αθλητής του Εθνικού Αθηνών το 1898 στα 100 μ. και με πολύ καλές επιδόσεις. «[2]Ο εξόχως διακριθείς και αγαπηθείς από τον κόσμον ήτο ο Αμπελάς. Σώμα αρχαϊκόν, μορφή συμπαθής και αθλητική δεινότης πρώτης τάξεως. Επήρε το βραβείο εις επτά αγωνίσματα. Επτά (7) στεφάνους εφορτώθη εις το τέλος». Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται πως «… οι περισσότεροι από τους διακριθέντες και εις τα χθεσινά αγωνίσματα είναι μαθηταί του Εθνικού Λυκείου. Είναι δε αυτοί οι Αμπελάς κ.ο.κ….».

Αυτοί οι περιγραφόμενοι εκτενώς αγώνες, που έγιναν στις 18,19 Απριλίου 1898, είχαν την σπουδαιότητα πως ήταν οι πρώτοι αθλητικοί αγώνες μετά την Α΄ Ολυμπιάδα του 1896 και οι πρώτοι μετά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Εκτιμάται λοιπόν πως το 1898 ο Αμπελάς ήταν 17 ετών, είχε δηλαδή γεννηθεί περί το 1880-2.

-Ως αθλητής του Εθνικού Αθηνών συμμετέχει στους αγώνες «Σωτήρια» 14-16 Μαϊου 1899 και έρχεται 2^ος στα 100μ. και το 1904 στο Πανελλήνιο πρωτάθλημα Στίβου 1^ος στα 100μ. με χρόνο 12,40΄.

 

[3]  

                                                              Αμπελάς Ιωάννης στεφανωμένος με βαρύτιμο στέφανο σε αγώνες στη Σάμο το 1903

Εμφανίζεται στην Καλαμάτα το 1908 ως υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας και το 1909 διοργάνωσε τον ποδοσφαιρικό αγώνα, όπως περιγράφεται στο κύριο θέμα.

Σε δημοσίευμα της καλαματιανής εφημερίδας αναφέρεται[4] ως Σκηνοθέτης!!!!!! «Επί τέλους! Ήταν καιρός να ευρεθεί και ένα αθλητικόν σωματείον που να πονά πραγματικά για τον αθλητισμό... Ήταν καιρός  να ξεφύγουμε  λίγο από το  ποδόσφαιρο  που φθείρει εν μέρει τα παιδιά και να αγαπήσουμε  τον  αγνό αθλητισμό που δημιούργησε  μια ελεύθερη Ελλάδα και ένα ιδεώδη πολιτισμό. Και το σωματείο αυτό ευρέθη, είναι ο Μεσσηνιακός Γυμναστικός Σύλλογος, εις το γήπεδον του οποίου ηργάσθη με πραγματικήν μανίαν δια τον αθλητισμόν της Καλαμάτας, ο διάσημος σκηνοθέτης κ. Αμπελάς, άλλοτε διευθυντής του ενταύθα υποκαταστήματος της Αθηναϊκής Τραπέζης…». Σημείωση : στα πλαίσια της προετοιμασίας για τον καθυστερημένο εορτασμό της Εκατονταετηρίδος (100 χρόνια από το 1821), φαίνεται πως προσελήφθη από τον Μεσσηνιακό σκηνοθέτης.
Πρόκειται για λάθος της εφημερίδας διότι ο αθλητής και τραπεζοϋπάλληλος Ιωάννης Αμπελάς δεν είχε σχέση με θεατρικά και σκηνοθετικά. Υπήρξε όμως ένας συνεπώνυμός του (πιθανότατα εξάδελφός του) που ήταν καλλιτέχνης και για τον οποίον αναφέρεται[5] στη νεκρολογία του πως «ξαφνικά, μέσα σ’ ένα θέατρο, όπως κι έζησε την ζωή του όλο στο θέατρο, πέθανε ο σκηνογράφος Γιάννης Αμπελάς….».

Ολοκληρώνοντας το θέμα και επειδή ίσως κάποιοι αναγνώστες να ενδιαφέρονται περισσότερο για τα ιστορικά της Καλαμάτας και του Μεσσηνιακού, δημοσιεύεται η παρακάτω φωτογραφία, την οποίαν ανακάλυψε και παρουσίασε προ ετών ο Ηλίας Μπιτσάνης. Εδώ εικονίζεται το γήπεδο του Μεσσηνιακού, πιθανότατα τα χρόνια 1928-1930. Πρόκειται για φωτογραφία που αποτυπώνει κάποιους αθλητικούς αγώνες (κάποιοι αθλητές τιμώνται μπροστά από τους στύλους του αγωνίσματος «Επί κοντώ»). Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από νοτιοδυτική θέση προς ανατολάς. Διακρίνεται ένας ευκάλυπτος, του οποίου «παιδιά» φυτρώνουν ακόμη στο σημερινό γήπεδο. Διακρίνονται οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου του 9^ου Συντάγματος Πεζικού, στο βάθος το βουνό Μπουρολίβας και πολύ αχνά το μοναστήρι της Δήμιοβας.-

---

[1] Εφημερίδα Αθηνών «Εμπρός», φύλλο της 20/1/1897.

[2] Εφημερίδα Αθηνών «Σκρίπ», φύλλο της 21/4/1898.

[3] Εθνικός Αθηνών. Ίδρυση 1893. Ψηφιακή ανώνυμη ανάρτηση.

https://www.ethnikosgs.gr/wp-content/uploads/2014/02/History.pdf

[4] Εφημερίδα «ΣΗΜΑΙΑ», φύλλο της 17/10/1930.

[5] «Τα Παρασκήνια», εβδομαδιαία έκδοση ειδήσεων, έρευνας και κριτικής της τέχνης, φύλλο 22/6/1940.

Ο Ιούδας

 Δήγματα:                             Ο Ιούδας

Από την χθεσινή 3/5/2024 περιήγησή μου στην Καλαμάτα διαπίστωσα πως σε αρκετά σημεία της πόλης υπήρχαν έτοιμοι «Ιούδες» για να καούν στην νυκτερινή περιφορά των Επιταφίων. Συνεχίζεται το έθιμο καψίματος και ίσως ανατινάγματος του Ιούδα που υπάρχει στην πόλη μας, και παντού βέβαια στην Ελλάδα, από αμνημονεύτων χρόνων. Το έθιμο έφτασε μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, του 20^ου, περιγράφεται μέσα από τις στήλες τοπικών εφημερίδων, κυρίως του «Θάρρους», και παρακάτω δίνω μερικά σχόλια που συνάντησα αναδιφώντας τα παλαιά φύλλα μέσω του αρχείου της παραπάνω εφημερίδας.

 

Ιούδας στην Καλαμάτα το 1998. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

 Στις 28 Μαρτίου 1904 υπάρχει η παρακάτω είδηση:
 «ΤΟ ΚΑΨΙΜΟΝ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΤΑΞΙΑΡΧΑΣ
Δύο Ιούδαι θα καώσι σήμερον την 3μμ ο μεν εις το ευρύτατον πλάτωμα του παρά τους Στρατώνας του Συντάγματος Ι.Ναού των νέων Ταξιαρχών, ο δε εις την πλατείαν Μαυρομιχάλη. Κατ΄ ιδιαιτέρας όμως πληροφορίας ο των νέων Ταξιαρχών Ιούδας θα είναι τεχνικώτερος και θεαματικώτερος, μετά το καύσιμον του οποίου θα επακολουθήσει σαϊτοπόλεμος υπό των σαϊτοφόρων της ενορίας, οίτινες θα ρίψωσι τας καλλιτέρας σαϊτας  δια την επιτυχίαν των οποίων εγγυώνται. Προμηνύεται συγκέντρωσις πολλού κόσμου».

Μετά από 3 μέρες-31.3.1904- υπάρχει η παρακάτω είδηση, με την οποίαν διαπιστώνεται πως οι Επίτροποι των Ενοριών συναγωνίζονταν στο ποίος θα έχει τον καλύτερο Ιούδα:

«Το κάψιμον του Ιούδα: Ως είχομεν  προαναγγείλει τρεις Ιούδαι εκάησαν, ο μεν εις την πλατείαν Μαυρομιχάλη τη φροντίδι των επιτρόπων του ναού των Ταξιαρχών Μπενάκη, ο δε εις την πλατείαν παρά τους στρατώνας Ιερού Ναού των Ταξιαρχών τη φροντίδι επίσης των οικείων επιτρόπων και ο τρίτος εις την πλατείαν Αγίου Ιωάννου. Και ο μεν και ο δε ήσαν πολύ πενιχροί και ανεπιτυχείς, ο δε του Αγίου Ιωάννου ήτο επιτυχής.»

          Από τα παραπάνω δημοσιεύματα μπορούν να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα, βασισμένα στη φρασεολογία που χρησιμοποιείται στην είδηση, δηλαδή οι χαρακτηρισμοί «τεχνικώτερος», «θεαματικώτερος», «πενιχροί», «ανεπιτυχείς» ή «επιτυχής» δηλώνουν και το είδος της τεχνικής που ακολουθούσαν εκείνη την εποχή στο κάψιμο του Ιούδα. Θα είναι γνωστό στους περισσότερους αναγνώστες πως το απλό κάψιμο του Ιούδα σημαίνει πως σε ένα τύπο σκιάχτρου,            

 Ιούδας στην Καλαμάτα το 1997. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

με ποτισμένα με πετρέλαιο άχυρα για σωθικά, όπως το παραπάνω, το φουντώνουν και απλά καίγεται, ή αν έχει λίγα εκρηκτικά, διότι οι κατασκευαστές του δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη ποσότητα υλικών, οι εκρήξεις είναι λίγες, δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις «πενιχρός». Όταν όμως έχουμε ένα ομοίωμα Ιούδα με αρκετά εκρηκτικά φορτωμένα και συνδεδεμένα μεταξύ τους, τότε η κατασκευή είναι «τεχνικώτερη» και το κάψιμο ή η ανατίναξή του «θεαματικώτερη» και «επιτυχής». Στην άλλη περίπτωση μπορεί να είναι καλά φορτωμένος ο Ιούδας αλλά η ανατίναξή του να γίνει «ανεπιτυχής» αν ο κατασκευαστής αστοχήσει στις συνδέσεις.

 ΑΛΛΕΣ ΕΠΟΧΕΣ
         Πιστεύω πως και τότε, στις αρχές του 20^ου αιώνα, έτσι «καίγανε» τους Ιούδες δηλαδή ανατινάζοντάς τους, ίσως όχι με την τεχνική Γιάννη Κοντού (δείτε σχετικώς https://taygetos-zeritis.blogspot.com/2013/06/blog-post.html) αλλά βάζοντας στα «σπλάχνα τους» εκρηκτικά. Αυτός ο τρόπος «τιμωρίας του προδότη» θα ήταν μέχρι τότε που οι αστυνομικές διατάξεις για περιορισμό των εκρηκτικών, θα έγιναν αυστηρότερες και περιορίστηκε πολύ η ευκολία στην εύρεση πρώτων υλών. Με βάση το υλικό που έχω συγκεντρώσει και για τον σαϊτοπόλεμο, είμαι σε θέση να θεωρήσω βέβαιο πως μετά το 1912 και μέχρι το 1920, περίοδο πολέμων και κοινωνικών αναταραχών, περιορίστηκαν πολύ τα  έθιμα που χρειάζονταν εκρηκτικά.

         Ένα άλλο στοιχείο που βγαίνει από τα δημοσιεύματα του «Θάρρους» είναι πως το «κάψιμο» του Ιούδα γινόταν από τον κάθε ναό με τη φροντίδα και την επιμέλεια των επιτρόπων του, δηλαδή επίσημα. Ο λόγος είναι απλός, πολλοί θεατές με αφορμή την ψυχαγωγία από τον Ιούδα, πολύς κόσμος στην περιφορά του Επιταφίου, πολλά έσοδα για κάθε ναό, όπως θα επιβεβαιωθεί παρακάτω στο κεφάλαιο «Δημοσιογραφικές απόψεις». Παραθέτω όμως και την σχετική «διαφήμιση» του ναού της Αναλήψεως στις 11.4.1908

                                                                Εφημερίδα «Θάρρος» φύλλο 2751/11.4.1908.

         Από μία περιγραφή του εθίμου την ίδια χρονιά βγαίνει αβίαστα και το συμπέρασμα πως Ιούδες εκαίγοντο και την Δευτέρα του Πάσχα, ένα είδος ψυχαγωγικού θεάματος για την προσέλκυση θεατών, αλλά και «συνοδευτικό» του σαϊτοπόλεμου. Διαβάζουμε στο «Θάρρος» της 16.4.1908:

 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΡΙΗΜΕΡΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ

Τα κυριώτερα σημεία: Αι άγιαι ημέραι διήλθον εν ησυχία. Οι σαϊτες σημείωσαν περιφανή δράσιν. Ιούδαι εκάησαν τόσοι ώστε να μη…υπάρχουν δια το επόμενον….

Και αφού περιγράφεται η Κυριακή του Πάσχα, ακολουθεί η αναφορά στη Δευτέρα και την Τρίτη.

Η Δευτέρα

Η Δευτέρα απέβη καλυτέρα της Κυριακής…..οι περισσότεροι έτρεχον εις την πλατείαν των Ταξιαρχών παρά τους Στρατώνας όπου θα εκαίετο ο Ιούδας. Μιλλιούνια ανδρών, γυναικών και ιδία παιδίων κατέκλυσαν αυτήν. Ο Ιούδας ήτο κρεμασμένος σ’ ένα ξύλο και το σχοινί εκρατούσεν επί το επισημότερον είς στρατιώτης Αι γυναίκες και τα κορίτσια των συνοικιών με τις παντούφλες είχον εκστρατεύσει χάριν του Ιούδα. Οι σαϊτολόγοι επί τόπου. Φωτιά στη φωτιά το απαίσιον μπου-μπου και ο αυρανομήκης καπνός εδείκνυον ότι κάτι τρομερόν εγένετο. Και πράγματι εκαίετο μπαρούτι, εκαίοντο μούτρα και χέρια, εκαίετο η τσέπη και ο Ιούδας παρετήρει κρατών τα αργύρια Οι σαϊτολόγοι έδρασαν και εδώ και η μία συνοικία παρηκολούθει την άλλην και τα σκουφάκια και τα φεσάκια των ατρόμητων οπαδών επετώντο εις τον αέρα, όσα έμενον άκαυτα προς διετράνωσιν της χαράς. Και ταύτα μεν προ μεσημβρίας. Μετά την μεσημβρίαν την προτίμησιν είχεν η Παραλία. Κόσμος πολύς και καλός κατέκλυσε τα καφενεία, επλημμύρισε την πλατείαν και διεχύθη παντού. Τα σμήνη των παιδιών και αι ομάδες των σαϊτολόγων επί τόπου. Αι σημαίαι κυματίζουν και αι σάλπιγγες ηχούν προαναγγέλουσι την σαϊτοεπίδειξιν. Ο κόσμος αρχίζει να…συγκινήται: Πρώτα οι μικροί σαϊτολόγοι και κατόπιν οι μεγαλύτεροι δεικνύουν την τέχνην των και επιδοκιμάζονται από τον κόσμον, ο οποίος τέρπεται εις το άγριον θέαμα! Ο Ιούδας …επιβαίνει αμάξης και ο δυστυχής περιφέρεται ανά τας  οδούς χωρίς να θέλη και προαναγγέλλει ότι θα καή. Απαθής καλεί περισσότερους θεατάς εις το μαρτύριόν του. Αξιοθαύμαστος όντως! Καίγεται κι αυτός και ο κόσμος ευχαριστημένος αρχίζει να ανέρχεται προς την πόλιν ευχαριστημένος αφ’ όλην την ημέραν…..

 
     Ιούδας στην Καλαμάτα το 2013. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

         Στον ΚΕ΄ τόμο-έτους 1967- της έκδοσης «Λαογραφία» από την Ελληνική Λαογραφική Εταρεία, την οποίαν ίδρυσε ο Νικόλαος Γ.Πολίτης το 1909, σελίδες 116-144 αρχίζει μία μελέτη του σπουδαίου λαογράφου Γεωργίου Μέγα, τότε ήταν  πρόεδρος της παραπάνω Εταιρείας, και ο παραπάνω αναφερόμενος τόμος ήταν όλος με δημοσιεύματά του, «εις τιμήν Γεωργίου Α. Μέγα», με τίτλο «Ο Ιούδας στις παραδόσεις του λαού».

          Αξίζει να αντιγράψω τον πρόλογο:

         «Αι ειδήσεις των τεσσάρων Ευαγγελιστών περί του Ιούδα είναι, ως γνωστόν πενιχραί, αναφερόμεναι εις την διαχείρησιν του κοινού ταμείου υπ΄αυτού, εις την ενέργειάν του δια την σύλληψιν του Ιησού, εις την μεταμέλειαν και τον θάνατον αυτού. Ασάφεια όμως υπάρχει εις ό,τι αφορά αυτήν ταύτην την προδοσίαν. Εις τι δηλαδή συνίστατο η προδοσία του Ιούδα, εφ’ όσον ούτος δεν εχρησιμοποιήθη υπό των αρχιερέων, δια να ψευδομαρτυρήση κατά του Ιησού; Και παραδίδεται μεν, ότι ο Ιούδας εχρησίμευσεν ως οδηγός εις τους συλλαβόντας τον Ιησούν, αλλ’ ο Ιησούς «πορεύομενος, ως λέγει ο Λουκάς, κατά το ωρισμένον» δεν εκρύπτετο. Όθεν ήτο ευκολώτατον εις τους αρχιερείς να πληροφορηθούν δια των υπηρετών των τον τόπον της νυκτερινής διαμονής του Ιησού και να ενεργήσουν δι’ αυτών την σύλληψιν Αυτού. Έπειτα και τα ελατήρια, τα οποία παρεκίνησαν τον Ιούδα εις την πράξιν του, παραμένουν κατά τους θεολόγους «κεκαλυμμένα δια του πέπλου του μυστηρίου». Και ευρέθησαν μεν συγγραφείς, ως ο Αντρέγιεφ, ο Ράττι, ο Μαλωρύ, ο Σπύρος Μελάς, ο Μιχ. Ακύλας οι προσεπάθησαν να ανασύρουν τον πέπλον αυτόν και με το φως της τέχνης των να φωτίσουν το μυστήριον, που καλύπτει την ψυχήν του Ιούδα, αλλά και με τας προσπαθείας αυτάς το αίνιγμα δεν λύεται και μένει η απεχθής πράξιν να βαρύνει εσαεί την μνήμην του Ιούδα, ως απαισίου προδότου.

         Εδώ (στη μελέτη δηλαδή που ακολουθεί) θα εξετάσωμεν ποίαι δοξασίαι επικρατούν παρά του λαού περί του Ιούδα, ποίαν μορφήν έλαβον αι περί του προδότου ειδήσεις της Αγίας Γραφής ιδία παρά του τω ελληνικώ λαώ.»……*

         Ο διάδοχός του στην προεδρία της Λαογραφικής Εταιρείας Δημήτριος Σ. Λουκάτος γράφει σε υποσημείωση, την άποψή του για το κάψιμο του Ιούδα (Πασχαλινά και της Άνοιξης, Φιλιππότης β΄ έκδοση 1988, σελ.119):

«Δεν νομίζω, πως θα πρέπει να ευνοούμε το έθιμο, ώστε να συνεχίζεται. Αποτελεί μεν μια συμβολική τιμωρία του (κάθε) Προδότη, η καταδίκη όμως γενικεύεται στον κάθε «Εβραίο» (με τους παλιούς αντιεβραϊκούς φανατισμούς) και δεν συμβαδίζει πια με την διεθνή αποδοχή του σοβαρού κράτους-έθνους του Ισραήλ. Άλλωστε το θέαμα του απαγχονισμού και του καψίματος, που θυμίζει Νταχάου, είναι μακάβριο».*

 

                       Ιούδας στην Καλαμάτα το 2013. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

    Για να αποδειχθεί το από πόσο παλιά προέρχεται το έθιμο αλλά και το πόσο πολύ είχε εισχωρήσει στις πασχαλινές εορταστικές συνήθειες των Ελλήνων, παραθέτω την παλαιότερη είδηση που έχω βρει περί του καψίματος του Ιούδα. Δημοσιεύθηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα «Αθηνά» το έτος 1847. Παράλληλα με την είδηση την σχετική με το εν επικεφαλίδι θέμα, παρακαλώ τον αναγνώστη να προσέξει και την «ρατσιστική» επίθεση που έλαβε χώρα κατά ενός Ισραηλίτη με αφορμή εικασίες του «όχλου».

         «Την ημέραν του Πάσχα, ήτοι την Κυριακήν, απονενοημένοι τινές, ωθούμενοι από το διέπον την κοινωνίαν μας πνεύμα της αταξίας και αρπαγής, ώρμησαν εις την οικίαν του Ιουδαίου κ. Πασιφίκου, Πορτογάλου, γέροντος, τιμίου και φιλησύχου ανδρός, και αφού συνέτριψαν τας θύρας και τα παράθυρα αυτής εισήλθον ένδον και διήρπασαν όλα τα πραγματά του, καταστρέψαντες και όσα δεν ηδυνήθησαν να διαρπάσουν. Δια να κινήσουν δε τον όχλον κατά του καλού τούτου γέροντος Ισραηλίτου, οι πρωταίτιοι είχον διαδώσει, ότι τούτος, ως Ιουδαίος, είχε πληρώσει την αστυνομίαν να τους εμποδίση του ν’ ανάψουν την πυράν, εις την οποίαν συνήθως καίουν την ημέραν του Πάσχα το είδωλον του προδότου Ιούδα. Τοιουτοτρόπως δε παρασύραντες τον ανόητον όχλον οι χαίροντες εις τας ανεμοζάλας λύκοι της πόλεώς μας, κατόρθωσαν να γυμνώσουν την οικίαν του καλού γέροντος, χωρίς όμως να βλάψουν τινά, διότι ο σκοπός τους ήταν να διαρπάσουν και όχι να κακοποιήσουν…….»

Έκδοση 1842 – 1885. Ελλάδα, ιστορική, εικονογραφημένη. Μια πλήρης συλλογή ιστορικών, τοπογραφικών και καλλιτεχνικών ντοκουμέντων. Με 280 γκραβούρες εποχής, Αθήνα, Nikolas Books, 1984.

         Παρουσιάζω επίσης τις απόψεις δημοσιογράφου-ανταποκριτού από την Χαλκίδα της αθηναϊκής εφημερίδος «Ακρόπολις» στο φύλλο της 17.4.1866. Μέσα από το κείμενο ο αναγνώστης θα εννοήσει εύκολα το που αποβλέπει ο αρθρογράφος. Βέβαια το παρακάτω κείμενο είναι μια ακόμη απόδειξη για το πόσο παλιό είναι το πανελλαδικό αυτό έθιμο του καψίματος του Ιούδα:

«ΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟΝ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ

Χαλκίδα 15.4.1886

        Μεθ’ όλας τας προσπαθείας τας οποίας κατ’ έτος καταβάλλουν και αι τοπικαί αρχαί και οι εχέφρονες, δεν κατορθούται η αποχή τινών ανοήτων και αγροίκων ανθρώπων από την αποτρόπαιον και βάρβαρον πράξιν, το λεγόμενον «κάψιμον του Ιούδα». Η μεγάλη φαίνεται αγάπη προς τον κύριον ημών Ιησού Χριστόν των παλληκαράδων αυτών, τους ωθεί εις την εκδίκησιν αυτήν, και πιστεύουσι οι άθλιοι ότι εάν κατασκευάσουν ψευδή Ιούδαν και τον καύσουν ικανοποιούν ή μάλλον ευχαριστούν τον Χριστόν, ενώ καθ’ εκάστην διδάσκονται από την εκκλησίαν ότι ο Χριστός δεν θέλει αντεκδικήσεις ούτε ικανοποιήσεις αλλά την εκπλήρωσιν της διδαχής του και ουδέν πλέον, ουδέ έλαττον. Το δε νοστιμώτερον είνε, ότι ενώ οι άθλιοι αυτοί θέλουν να δείξουν δια πράξεων ότι είνε χριστιανοί πούροι βλασφημούν χιλιάκις της ημέρας και τον Χριστόν και τον Σταυρόν του και την μάννα που τον γέννησε και τον πατέραν του ακόμη συν τοις αγίοις όλοις. Η πράξις αύτη δεν είνε μόνο αντιχριστιανική, αλλά και βλαβερά δια την κοινωνίαν της Χαλκίδος, διότι πολλάκις συνέβησαν δυστυχήματα και διότι εν Χαλκίδι υπάρχει αρκετά μεγάλη ιουδαϊκή συνοικία, η οποία ταράσσεται, και πολύ δικαίως, ενώ αύτη και ελληνικωτάτη είνε και τα τέκνα της προ εξαμηνίας ευρίσκονται εις τας τάξεις του ελληνικού στρατού.

         Καλόν νομίζω είνε ίνα εις το μέλλον ληφθή πρόνοια συντελεστική προς απαγόρευσιν του βανδαλικού τούτου εθίμου. Αι αρχαί οφείλουν να τους εμποδίζουν ερρωμένως, διότι είνε άδικον δια πέντε δέκα χυδαίους να γίνεται αφορμή ανησυχίας ολοκλήρου πόλεως, ήτις ένεκα του Ιούδα δεν μεταβαίνει πλέον εις αγίαν Παρασκευήν, ενώ προ χρόνων η πόλις μετεφέρετο εις το φρούριον κατά την δεύτερην ανάστασιν, ο δε ναός εισέπραττε πολλά.

       Ελπίζω να εισακουσθώ τοσούτο μάλλον καθ’ όσον η ιδέα μου αύτη είνε ιδέα όλης της πόλεως».

 

Σχετικώς διαβάστε https://theshadesmag.wordpress.com/2017/05/22/xronikaantisimitismou08/.

 

                                    Ιούδας στην Καλαμάτα το 2013. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

         Σε τόμο, με τίτλο «Συλλογή των εγκυκλίων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος», ο οποίος εξεδόθη το 1901 «εντολή της Ιεράς Συνόδου» και περιλαμβάνει «οικείους νόμους, Β. Διατάγματα, υπουργικά έγγραφα, οδηγίες  κτλ» από 1833 μέχρι σήμερον (1901), βρήκα  το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον κείμενο το οποίο απευθύνεται «προς τους ανά το Κράτος Σεβ. Ιεράρχας και τας επισκοπικάς επιτροπάς».

         Έχει επικεφαλίδα που γράφει περί του θέματος στο οποίο αναφέρεται «Περί του ούκ έξεστι τοις πιστοίς πυρπολείν ομοίωμα του Ιούδα εν τη εορτή της λαμπροφόρου Αναστάσεως του Σωτήρος Ιησού Χριστού», φέρει ημερομηνία εκδόσεως 12  Απριλίου 1891 και λέει:

        «Από των χρόνων της δουλείας του Έθνους ημών επεκράτησε πολλαχού το βάρβαρον έθος, ίνα κατά την αγίαν εορτήν του Πάσχα πυρπολήται πομπωδώς έξω των ιερών ναών ομοίωμα του Ιούδα, του πλήθους αλαλάζοντος, τας χείρας κροτούντος, κραυγάς αναπέμποντος και το καιόμενον άμορφον ομοίωμα πυροβολούντος.

         Το έθος τούτο συν τη πνευματική προόδω και προκοπή του έθνους αποδοκιμαζόμενον μεν υπό των Σεβασμιωτάτων Ιεραρχών, κατακρινόμενον δε υπό των πεφωτισμένων κληρικών και των ευ φρονούντων ορθοδόξων χριστιανών, μικρόν κατά μικρόν εξέλιπεν εντελώς από των πλείστων μερών της Ελλάδος. Αλλ’ επειδή ενιαχού εξακολουθεί έως του νυν υφιστάμενον, η Σύνοδος επιποθούσα, ίνα η άτοπος αύτη συνήθεια η περιάπτουσα μώμον εις το ορθόδοξον Ελληνικόν έθνος, εκλείψη εντελώς από της Ελλάδος, εντέλλεται υμίν ίνα δια προτροπών, συμβουλών και παραινέσεων κατορθώσητε να παύση υφιστάμενον και πραττόμενον το άκοσμον τούτο έθος. Διότι τούτο αντίκειται εις τας θεμελειώδεις αρχάς του Ευαγγελίου, το οποίον διδάσκει ημάς την προς  πάντας αγάπην, και ανοχήν και ανεξικακίαν, και εντέλλεται να αγαπώμεν και αυτούς τους εχθρούς ημών, να ευλογώμεν τους καταρωμένους ημάς και αν ευχώμεθα υπέρ των επηρεαζόντων και διωκώντων ημάς. Διότι αντιβαίνει εις αυτό το παράδειγμα του πραοτάτου Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, του αποκαλέσαντος ανεξικάκως εν αυτή τη ώρα της παραδόσεως τον Ιούδα φίλον, ειπών αυτώ: «εταίρε, εφ’ ω πάρει». Διότι αντιμάχεται τέλος την ανεξικακίαν, ήν ο Ιησούς Χριστός έδειξε προς τους σταυρωτάς αυτού κρεμάμενος επί του σταυρού, ότε είπε τους θείους εκείνους λόγους, «Πάτερ, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι». Συμφώνως λοιπόν προς τας αρχάς του ιερού Ευαγγελίου οφείλομεν ημείς ως γνήσιοι οπαδοί του Ιησού Χριστού να δεικνύωμεν ανοχήν προς του Ιουδαίους, όντας πλάσματα του Θεού και τέκνα αυτού, τοσούτω δε μάλλον, καθ’ όσον συζώμεν μετ’ αυτών εν τω αυτώ Κράτει, και βαστάζουσι και ούτοι, άτε πολίται τυγχάνοντες, τα αυτά κοινά βάρη, οία και ημείς, επομένως δέον να απολαύσωσι των αγαθών της ησυχίας, της ειρήνης, της τάξεως, μηδενός έχοντος το δικαίωμα του παρενοχλείν αυτοίς.

         Η δε πομπώδης και οχλαγωγική καύσις του ομοιώματος του Ιούδα κατά την επίσημον ημέραν του Πάσχα, είναι εσχάτη χλεύη προς τους συμπολίτας ημών Ιουδαίους και εξερεθίζει τα θρησκευτικά μίση, του λαού κατ’ αυτών, ώστε να πιστεύη ευκόλως ούτος και πάσαν κατ’ αυτών κατηγορίαν, και υποθάλπη την διχόνοιαν και τας έριδας μεταξύ ημών και εκείνων, τούτο δε δίδωσιν αφορμήν προς τους εχθροπαθώς διακειμένους προς τε την γεραράν ημών Εκκλησίαν και το θεοφρούρητον Ελληνικόν έθνος, ίνα εκτοξεύσωσι καθ’ ημών κατηγορίας επί φανατισμώ, επί αξενία,  και επί μη ευνομία.

         Ταύτα γράφουσα υμίν η Σύνοδος, πέποιθεν και δι’ ελπίδος έχει, ότι θέλετε καταβάλλει ου την τυχούσαν μέριμναν και σπουδήν, ίνα και τα έστιν όπου τελευταία λείψανα του βαρβάρου τούτου εθίμου εκλίπωσιν προς τιμήν της εκκλησίας και του Έθνους ημών.

Εν Αθήναις τη 12^η Απριλίου 1891.

+ Ο Αθηνών Γερμανός Πρόεδρος. +  Ο Ζακύνθου Διονύσιος. + Ο Πατρών και Ηλείας Δαμασκηνός. + Ο Καρυστίας Μακάριος. Ο Γραμματεύς Βαρθολομαίος Γεωργιάδης.»

 

Ο Ιούδας και η ομάδα που τον κατασκεύασε στις Εργ. Κατοικίες της Αγίας Τριάδος το 2013. Φωτογραφία Χ.Ν. Ζερίτης

         Φαίνεται πως οι συστάσεις δεν έπιασαν τόπο. Όπως θα διαβάσατε παραπάνω, το κάψιμο του Ιούδα επιμελούντο ακόμα και το 1908-δέκα επτά χρόνια μετά την εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου- οι ναοί δια των επιτρόπων αυτών. Το πότε έπαψαν να οργανώνουν επίσημα  οι ναοί το κάψιμο του Ιούδα είναι άγνωστο. Τα τελευταία εξήντα χρόνια, που μπορεί να θυμηθεί ο γράφων, το έθιμο είναι στα χέρια του λαού.

         Είμαι σίγουρος πως ούτε παλιότερα (η παραπάνω δημοσιευομένη αθηναϊκή είδηση υπήρξε πιστεύω σπάνια και ειδική περίπτωση αντεκδίκησης που δεν αναιρεί τη ουσία του εθίμου), αλλά ούτε και σήμερα ο λαός μας καίγοντας τον Ιούδα πιστεύει πως εκδικείται τους Εβραίους, (με την έννοια του σημερινού κράτους του Ισραήλ). Δεν έχω ακούσει ποτέ καμία αντισημιτική-ρατσιστική αναφορά από όλους όσους έχω μιλήσει (μεγάλους και παιδιά) τα 35 χρόνια που ασχολούμαι με τη συλλογή υλικού για το κάψιμο του Ιούδα και για τον Σαϊτοπόλεμο της Καλαμάτας. Το έθιμο μένει και θα παραμείνει, συνδεδεμένο με το έθιμο της τιμωρίας ενός Προδότη-κατά τον λαό-άσχετα από την καταγωγή του, αλλά και με την αγάπη του λαού μας για τις εκρήξεις και τις φωτιές, διότι οι κρότοι και η φωτιά έχουν λαογραφικούς συμβολισμούς και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τους δύο αυτούς τρόπους προκειμένου να εξασφαλίσουν την υγεία και τη γονιμότητα, που είναι και τα συνεχώς ζητούμενα στον αιώνιο κύκλο της Ζωής. Βέβαια αυτός που ρίχνει ένα βαρελότο και όλοι όσοι ασχολούνται με αυτά τα έθιμα, ερμηνεύουν την πράξη τους λέγοντας πως «το κάνουν επειδή το επιβάλει το έθιμο». Τα έθιμα καθιερώθηκαν στη ζωή μας σταδιακά και πάντα με απλή μορφή, ώστε να γίνουν αποδεκτά από τους λαϊκούς ανθρώπους και χωρίς αυτοί να αποζητούν την βαθύτερη ερμηνεία των πράξεών τους. Έτσι το «λαϊκό θέατρο» έχει ενσωματώσει και «θεατρικά» στοιχεία σε διάφορες εκδηλώσεις (Δωδεκαήμερο, Απόκριες, Πάσχα, Αγιάννης κλπ) προκειμένου να έχει την αφορμή για να κάνει τις εικονικές τελετουργίες του με απώτερο στόχο την εξασφάλιση της Υγείας και της Ευετηρίας.-