Θαλάσσιον κήτος στην Καρδαμύλη

Η ΜΑΝΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΑΛΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

«ΘΑΛΑΣΣΙΟΝ ΚΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΑΜΥΛΗ»

              Κατά τις έρευνές μου στο αρχείο εφημερίδων της Βουλής, όπως επίσης και στα αρχεία των εφημερίδων της Καλαμάτας, στα πλαίσια κυρίως των αναζητήσεών μου για τον εξ Οιτύλου Ηλία Σαλαφατίνο και το πασχαλινό έθιμο της Καλαμάτας τον Σαϊτοπόλεμο, διαπίστωσα την ύπαρξη πληθώρας ποικίλων ειδήσεων που αφορούν την περιοχή της Μάνης. Άρχισα να κάνω συστηματική αποθήκευση όλων αυτών που συναντούσα, με αποτέλεσμα να συγκεντρώσω ένα μεγάλο «ειδησεογραφικό» αρχείο της περιόδου 1832-1956. Μέσα σε αυτό υπάρχουν ειδήσεις σχετικές με τους Μανιάτες του 1821, η εποχή της Βασιλείας και του Φέδερ, βιογραφίες, ιστορικά περιστατικά, αντιδικίες, φονικά και εμφύλιοι, πλειστηριασμοί, αγορές και πωλήσεις ακινήτων, ονόματα  τοπικών Συμβούλων, μαθητών, Δικαστικών, φυγοδίκων, επιστολές, παράξενα θέματα και ένα μεγάλο πλήθος ετερόκλητων πληροφοριών. Σκέφτηκα πως η κατάθεση στην εφημερίδα μας κάποιων επιλεγμένων κειμένων μέσα από αυτό το αρχείο, ίσως να ενδιέφερε κάποιους από τους αναγνώστες της, αλλά θα ήταν και μια αφορμή για τον γράφοντα να επανακαθορίσει την σχέση του με το χωριό μας, αφού, μετά την σοβαρή ασθένεια της μητέρα του, λίγες είναι οι φορές που έρχεται στο χωριό και έχει λείψει από όλες σχεδόν τις κοινωνικές εκδηλώσεις του.
           Κατέθεσα τις σκέψεις μου αυτές στον κ. Πέτρο Νικολαρέα και του πρότεινα να δημιουργήσω μια τακτική στήλη στην εφημερίδα, με τίτλο «η Μάνη μέσα από τις παλιές εφημερίδες», στην οποία να καταθέτω επεξεργασμένα κάποια από τα θέματα του αρχείου μου. Μετά την θετική του ανταπόκριση, δίνω σήμερα την πρώτη συνεργασία μου.  

              Θυμάμαι τα καλοκαίρια στην Πολιάνα, όχι διότι κάναμε ιδιαίτερες διακοπές (με βάση την σημερινή ερμηνεία της λέξεως «διακοπές»), αλλά κυρίως τον ενθουσιασμό μου από τις ποικίλες διηγήσεις της γιαγιάς μου Ευτυχίας Κατσαρέα, για διάφορα θέματα κυρίως όμως θρησκευτικά και λαογραφικά. Μια διήγησή της που με είχε τρομάξει, αφού εκείνη την εποχή θυμάμαι πως με τον θείο μου τον Ηλία και άλλους Πολιανίτες, κατεβαίναμε που και που στο Στραβολάγκαδο και στην Ούπατη για μπάνιο. Όταν η γιαγιά μού περιέγραψε τη φάλαινα που είχε εξοκείλει τα παλιά χρόνια κάπου κοντά στην Καρδαμύλη, σκεφτόμουν με το παιδικό μου μυαλό πως δεν ήταν απίθανο να βρεθούμε αντιμέτωποι με καμιά φάλαινα καλοκαιριάτικα. Βέβαια ποιος πίστευε στην ύπαρξη φαλαινών στον Μεσσηνιακό κόλπο, αφού για τις λίγες γνώσεις μας οι φάλαινες ζουν σε άλλα μέρη; Την ανάμνηση αυτή ανακάλεσα στη μνήμη μου, πριν λίγα χρόνια, σαν έπεσα πάνω στην παρακάτω είδηση, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Καλαμάτας «Θάρρος» στο φύλο της 13 Μαΐου 1901:

“ΕΜΦΑΝΗΣΙΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΚΗΤΟΥΣ. Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΛΟΜΕΝΩΝ

Από ημερών εκυκλοφόρησε μια είδησις εκ μέρους των ναυτιλλομένων μας και την οποίαν ημείς επεφυλάχθημεν ν’ αναγράψωμεν μέχρις ότου εξακριβώσωμεν την αλήθειαν αυτής. Η είδησις αφορά την εμφάνησιν εις τον Μεσσηνιακόν κόλπον, φοβερού θαλασσίου κήτους μήκους δώδεκα ως έγγιστα μέτρων, κατά τους υπολογισμούς των ιδόντων και όγκου πολλών χιλιάδων οκάδων. Προχθές δε το θαλάσσιον αυτό τέρας περιπλανώμενο εις τον Μεσσηνιακόν κόλπον, εισήλθεν εις τον λιμέναν της Καρδαμυλης ένθα οι κάτοικοι έντρομοι παρηκολούθουν αυτό. Ο εκεί Διευθυντής του ανθρακωρυχείου ώπλισε τρεις ανθρώπους δι’ όπλων Γκρά και καμακείων, όπως πλησιάσωσιν αυτό και προπαθήσωσι να το φονεύσωσιν. Εις τα ριφθείσας βολάς έμεινεν αναίσθητον το τέρας αυτό, οπότε οι επιβαίνοντες της λέμβου επλησίασαν και ήρχισαν να κτυπώσιν δια τω καμακίων.

Το τέρας αισθανθέν τους εκ των μαχαιρίων νυγμούς, επετέθη εναντίον της λέμβου ην ανέτρεψεν διασωθέντων των επιβαινόντων ως εκ θαύματος. Επί της λέμβου εναπέμεινεν είς οδούς (δόντι) μήκους ημίσεως και πλέον μέτρου, τον οποίον παρέλαβεν ο εκεί Διευθυντής του Ανθρακωρυχείου. Ταύτα ανηγγέλθησαν υπό των εκεί Αρχών εις το Υπουργείον, ίνα ληφθώσι τα κατάλληλα μέτρα προς εξαφάνισιν αυτού. Επί τη εμφανίσει του θαλασσίου αυτού τέρατος, μέγας φόβος συνέχει τους ναυτιλλομένους εις τα παράλια του Μεσσηνιακού κόλπου, μη τολμώντας να εξέλθωσιν εις το πέλαγος. Κατά τους ναυτικούς μας δεν εγνώστη ακόμη εις ποίαν τάξιν των θαλασσίων ζώων ανήκει το εμφανισθέν. Λέγεται δε ότι τούτο έχασε τα νερά του, κατά την ναυτικήν έκφρασιν, και δεν είναι καθόλου απίθανον να πέση εις την ξηράν.”

         Πλήθος σχολίων θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σε αυτό το κείμενο. Πρώτα από όλα την όμορφη γλώσσα και τις ωραίες λέξεις. Δωδεκάμετρο κήτος. Το ότι υπήρξε «Διευθυντής στο Ανθρακωρυχείο», πιθανότατα αυτό της Πραστοβάς που το 1916 αγόρασε ο Νίκος Καζαντζάκης για να αποφύγει την στράτευσή του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την γενναιότητα κάποιων, παρόλη την απειρία τους, να αντιμετωπίσουν εκ του σύνεγγυς το κήτος με καμάκια και γκράδες.  Το δόντι-λάφυρο, «ημίσεως και πλέον μέτρου». Και η είδηση που έβγαλε αληθινή την γιαγιά μου όταν μου έλεγε για την παλιά φάλαινα. Μπήκα στον πειρασμό να αναζητήσω πληροφορίες στο internet σχετικές με την ύπαρξη φαλαινών στα μέρη μας. Και να τι βρήκα:

 Η ζωή της πτεροφάλαινας
           Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι στις ελληνικές θάλασσες κατοικεί το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο του κόσμου και το ταχύτερο είδος φάλαινας παγκοσμίως; H πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus) είναι ο «αγαθός και σβέλτος» κάτοικος της Μεσογείου και κολυμπάει ανάμεσά μας, με ταχύτητες που αγγίζουν τα 37 χλμ/ώρα.
               Με καρδιά στο μέγεθος ενός μικρού αυτοκινήτου, μήκος που φτάνει τα 23 μέτρα, βάρος που μπορεί να φτάσει τους 75 τόνους και προσδόκιμο ζωής τα 100 χρόνι αααααα η εντυπωσιακή πτεροφάλαινα είναι η μοναδική φάλαινα που έχει σταθερή παρουσία στα ελληνικά νερά.

               Το χρώμα της είναι γκρι (είτε σκούρο είτε πιο ανοικτό) ενώ η κοιλιά της είναι άσπρη. Ξεχωρίζει για τη σχετικά υπερυψωμένη αναπνευστική οπή της, η οποία αποτελείται από δύο συμμετρικά και ανεξάρτητα ρουθούνια. Η εκπνοή της εκτοξεύεται κάθετα και φτάνει ακόμα και τα 6 μέτρα σε ύψος οπότε και είναι ορατή από απόσταση μεγαλύτερη των δύο ναυτικών μιλίων.
               Τρέφεται με ένα είδος ζωοπλαγκτόν, το κριλ, που μοιάζει με μικρές καραβίδες. Όπως όλες οι φάλαινες, έτσι και η πτεροφάλαινα περνά από τη φάση αναπαραγωγής στη φάση διατροφής. Οι πτεροφάλαινες της Μεσογείου όμως, σε αντίθεση με τις φάλαινες παγκοσμίως, παραμένουν όλο το χρόνο στα νερά της Μεσογείου ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες για λόγους διατροφής τις βρίσκουμε στη θάλασσα της Λιγουρίας (μεταξύ Ιταλίας και Γαλλίας).
               Στην Ελλάδα, δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για τον πληθυσμό τους. Αυτό όμως που γνωρίζουμε είναι ότι εντοπίζονται σταθερά στα ανοιχτά του Ιονίου Πελάγους, αν και περιστασιακά πλησιάζουν και κοντά στις ακτές.
               Η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζουν οι πτεροφάλαινες είναι η σύγκρουση με τα σκάφη, που μπορεί να τις οδηγήσει ακόμη και στον θάνατο. Η Ελλάδα αποτελεί κομβικό σημείο της Μεσογείου, μιας λεκάνης που παρότι καλύπτει μόλις το 0,8% των παγκόσμιων ωκεανών είναι δίαυλος για το 30% της διεθνούς ναυσιπλοΐας. Ως εκ τούτου, ο θόρυβος των μεγάλων πλοίων που διέρχονται από περιοχές σημαντικές για τα κητώδη και εκπέμπεται σε 24ωρη βάση, επηρεάζει και απειλεί ποικιλοτρόπως τα θαλάσσια θηλαστικά. Η πετρελαϊκή ρύπανση, η παρενόχληση από τα σκάφη αναψυχής, η ηχορύπανση, η κλιματική αλλαγή, η όχληση και οι στρατιωτικές ασκήσεις και έρευνες για υδρογονάνθρακες, είναι κοινές απειλές για όλα τα θαλάσσια θηλαστικά.

ΑΠΟ ΤΟ SITE WWF ΠΟΥ ΤΗΝ ΚΑΤΑΤΑΣΕΙ ΣΤΑ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ

Χρήστος Νικ. Ζερίτης