ΝΕΔΟΥΣΑ ΑΛΑΓΟΝΙΑΣ ΤΑΥΓΕΤΟΥ-ΔΡΩΜΕΝΟ ΕΥΕΤΗΡΙΑΣ-Η ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΒΩΜΟΛΟΧΙΑ

Η ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΒΩΜΟΛΟΧΙΑ ΣΤΟ ΔΡΩΜΕΝΟ

 ΤΗΣ ΝΕΔΟΥΣΑΣ ΑΛΑΓΟΝΙΑΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ

         Το Καρναβάλι της Καθ. Δευτέρας στη Νέδουσα Αλαγονίας, χωριό του Ταϋγέτου που απέχει μισή ώρα από την Καλαμάτα, είναι ένα Δρώμενο Ευετηρίας, που σκοπό είχε, και έχει, να εξασφαλίσει την καλή αγροτική χρονιά, την ευετηρία του χωριού. Και η αρχιχρονιά (αρχή του έτους των 10 μηνών ήταν ο Μάρτιος μέχρι το 152 π.Χ.) ήταν η αρχή του γεωργικού έτους, και το καλό, το «ευ», αφορούσε την γονιμότητα, αυτή των αγρών, των ζώων και των ανθρώπων. «Κρίσιμη φάση για την επιβίωση της κοινότητας είναι η άνοιξη, το ξύπνημα της βλάστησης και η ανάσταση της φύσης από τη χειμερινή νάρκη. Παντού στην Ευρώπη υπάρχουν τελετές και έθιμα διωγμού του χειμώνα και υποδοχής της άνοιξης. Στα κεντρικά Βαλκάνια και στη Βόρειο Ελλάδα κρεμούν κουδούνια στο λαιμό και τρέχουν στο χωριό διώχνοντας με θόρυβο τον χειμώνα» γράφει ο Β. Πούχνερ.

         Τα λαϊκά δρώμενα είναι ομαδικές μικροτελετές μαγικοδραματικού χαρακτήρα, με σκοπό την εξασφάλιση της ευετηρίας. Το μαγικοδραματικό είδος που αντιπροσωπεύει τις προ-θρησκευτικές ιεροπραξίες της ανθρωπότητας, αποτέλεσε το υπόβαθρο των μεταγενέστερων θρησκευτικών τελετουργιών της αρχαιότητας. Σήμερα συναντάται στις ιεροπραξίες των πρωτόγονων φυλών, αλλά και σε λαϊκά έθιμα πολιτισμένων λαών, «ως γέννημα επιβιουσών δεισιδαιμόνων πίστεων και της βαθιάς φυσιολατρίας  των πληθυσμών της υπαίθρου», γράφει αλλού ο Β.Πούχνερ.

          Αυθεντικό Αγροτικό Καρναβάλι μόνο στη Νέδουσα γίνεται. Και αυτό συμβαίνει διότι εδώ δεν υπάρχουν θεατές,  παρά μόνο συν-εορταστές και συμ-ποσιαστές. Υπάρχουν δεκάδες κάτοικοι του χωριού που αποτελούν το «θίασο» και δίνουν τον τόνο στον γονιμικό χαρακτήρα της ημέρας. Υπάρχουν επισκέπτες οι οποίοι δεν παρακολουθούν απλώς τη δράση του «θιάσου», αλλά συμμετέχουν με ποικίλους τρόπους. Ο χαρακτηρισμός του λοιπόν σαν «λαϊκού» δίκαια αποδίδεται, αφού δεν οργανώνεται από  τους «άρχοντες» για να προσφερθεί στο «λαό», όπως στα αστικά καρναβάλια, αλλά αντίθετα οργανώνεται  αυθόρμητα από το «λαό» και προσφέρεται  στη κοιτίδα όλων τους, στο χωριό τους, στη Μεγάλη Μητέρα. Είναι διάχυτη η άποψη στους κατοίκους ότι «αν δεν γίνει μια χρονιά το καρναβάλι δεν θα ναι καλό για το χωριό».

          Ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα στη Νέδουσα συμβαίνουν πράξεις ανεξήγητες για τους περισσότερους αστούς, που έχουν συνδέσει τη λέξη Καρναβάλι με τα γνωστά καρναβάλια κάποιων ελληνικών και ξένων πόλεων, και τα οποία προσφέρονται από τις Δημοτικές Αρχές προς τους δημότες τους. Στη Νέδουσα ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να πάει ο επισκέπτης για να είναι θεατής, γιατί εκεί δεν υπάρχουν θεατές μόνο συν-εορταστές. Εκεί δεν υπάρχει εξέδρα επισήμων προσώπων που παρακολουθούν το θέαμα, γιατί όποιος θεωρεί  τον εαυτό του επίσημο μουντζουρώνεται περισσότερο. Εκεί δεν «επιτρέπεται» να φορέσει ο επισκέπτης αστικά ή ξενόφερτα δημιουργήματα, νοικιασμένα ή αγορασμένα. Θεωρείται μεγάλη απρέπεια να μην σεβαστεί κάποιος  τις ενδυματολογικές συνήθειες που επικρατούν στο χωριό. «Ανεβαίνει» στην εκτίμηση των ντόπιων κάποιος επισκέπτης που άφησε την ψυχή του και την φαντασία του να λειτουργήσει, και να προσαρμόσει την μεταμφίεσή του στις συνήθειες που επικρατούν στο χωριό. Εκεί δεν υπάρχουν τεράστια κατασκευάσματα που σέρνονται από τρακτέρ και τζιπάκια, γιατί η μεγαλύτερη κατασκευή είναι το αλέτρι που σέρνεται από δάμαλους-άντρες. Εκεί δεν σατιρίζεται η πολιτική κατάσταση ούτε γεγονότα της επικαιρότητας, γιατί ο σκοπός ενός Δρωμένου δεν είναι το πρόσκαιρο χάχανο, αλλά η απάντηση σε προαιώνια ερωτήματα των ανθρώπων, που στέκονται με έκσταση μπροστά  στα φυσικά φαινόμενα  και θέλουν να εξασφαλίσουν τη συνέχιση της ζωής, καλώντας τις υπερφυσικές δυνάμεις, ουράνιες και χθόνιες, για να σιγουρέψουν την υγεία και τη γονιμότητα των πάντων. Εκεί δεν θα δει ο επισκέπτης αστικά γαϊτανάκια, ούτε να παρελαύνουν μαζορέτες και παρέες ομοιόμορφα ντυμένες, μόνο συμ-ποσιαστές με παράδοξες αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις

         Σε όλη τη διάρκεια του δρωμένου η αισχρολογία και οι απεικονίσεις γεννητικών οργάνων είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν. «Η αισχρολογία και οι απεικονίσεις των γεννητικών οργάνων είναι χαρακτηριστικά όλων των γιορτών που αποσκοπούν στη γένεση ανθρώπων και καρπών» γράφει ο M. Nillson.

        Η μέρα θα ξεκινήσει με τον αρρενωπό ήχο του νταουλιού που ηχεί από ψηλά, από το σπίτι που συγκεντρώνονται τα μέλη του «θιάσου» (όπου η λέξη «θίασος» : η ομάδα από τους κληρονομικά μυημένους κατοίκους του χωριού, η οποία συμπληρώνεται από κάποιους που τελούν υπό μύηση,  και η οποία «δρα» και «τελεί» καθ’ όλη τη διάρκεια του Δρωμένου),και καλεί όλους, ντόπιους και μη, όσους θέλουν να πάρουν μέρος σε τελετουργικές πράξεις, ανάλογα με το «βαθμό μύησης» του καθενός.

Το κάλεσμα δεν είναι κάλεσμα για να αναβιώσει κάτι που είχε χαθεί και ξεχαστεί, αλλά να επιβεβαιώσει ότι στην επιβίωση του Δρώμενου μέχρι τις μέρες μας οφείλεται και η επιβίωση του χωριού μέσα στο χρόνο. Είναι η Νέδουσα ένα Μουσείο, όχι σιωπηλό και αραχνιασμένο, αλλά ένα Μουσείο Ζωντανής Λαογραφίας, που οι χιλιετίες οι οποίες πέρασαν «εν δράσει», αποδεικνύουν την συνεχή κατοίκηση  της περιοχής, παραδιδόμενο από γενιά σε γενιά, αφού το Δρώμενο της Νέδουσας θεωρείται «και Διονύσου αρχαιότερον». Με την εγκυρότητα του λόγου του ομότιμου καθ. Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και προέδρου της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας κ. Μιχ. Μερακλή «η ανακάλυψη, κατά κάποιο τρόπο, του Δρωμένου αυτού, ισοδυναμεί με ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα».

       Αφού ντυθούνε με πρωτόγονη ευρηματικότητα, φάνε, πιούνε και τραγουδήσουν, κάποια στιγμή θα νιώσουν και έτοιμοι να ξεκινήσουν «να τελέσουν», τότε θα ξεκινήσουν για το Μουντζούρωμα στον παραδίπλα φούρνο του μπάρμπα-Πότη. Κατά τον κορυφαίο αρχαιολόγο-λαογράφο Κ.Α. Ρωμαίο, η «μεταμόρφωση» που πραγματοποιείται με την αλλόκοτη εμφάνιση και το μουντζούρωμα, δίνει εξαιρετική δύναμη στους μεταμφιεσμένους γιατί τους απαλλάσσει, ας πούμε, από τη δέσμευση και την ευθύνη του εγώ. Από δω αρχίζουν τα πειράγματα, οι αισχρολογίες και η τελετουργική βωμολοχία. Μουντζουρώνονται όλοι και ξεκινούν για τον Αγερμό.  

Φαλλοφόρισσα. Φωτό Τάσος Βαμβακάς

Φαλλοφόροι.φωτο Χρήστος Νικ. Ζερίτης

       Ο Αγερμός είναι μια πρωτοβάθμια μορφή πομπής, κατά την οποίαν όλοι όσοι θέλουν (και για να μπουν σε ένα πρωτοβάθμιο στάδιο μύησης), μπορούν να ακολουθήσουν τον «θίασο» που επισκέπτεται όλα τα κατοικημένα εκείνη την ημέρα σπίτια του χωριού, για να ευχηθεί Καλή Χρονιά (ευετηρία) ή Καλή Σαρακοστή (θρησκευτικότητα). Η πορεία, με επικεφαλής την φλογέρα και το νταούλι που εναλλάσσονται στα χέρια έμπειρων οργανοπαιχτών, είναι κύκλος στο χωριό (η συμβολική σημασία του κύκλου είναι ότι προστατεύει το καλό που είναι εντός και κρατάει το κακό εκτός). Ο «θίασος» δίνει ευχές και παίρνει φαγώσιμα (σπόρους=πλούτος, και λοιπά είδη νηστίσιμα της ημέρας). Οι νοικοκυραίοι δέχονται τις ευχές του «θιάσου» μαζί με το τελετουργικό μουντζούρωμα (δαχτυλιά ή όλο το πρόσωπο). Από δω αρχίζει κανονικά η αισχρολογία. Κατά την διάρκεια της πομπής ακούγονται τα «άσεμνα» που έχουν το ρόλο τους και τον σκοπό τους στη ομαδική προσπάθεια εξασφάλισης της γονιμότητας. Τραγούδια σαν το «θειά μουΝι κολάκαινα» ή «τόνα μουνύ χι με πονεί τ’ αλλό μουνύ χι βγήκε» ή « το μουνί το λένε νι και τον πούτσο Καραλή» κ.α. λέγονται συνεχώς. Λέγονται και «βωμολοχικά» δίστιχα  σαν τα «νάχαμε τι νάχαμε νάχαμε μια μάντρα κώλους» ή «φέρτε μου μια τηγανιά όλο κώλους και μουνιά». Πολλές φορές απευθύνονται και φράσεις προς τους νοικοκυραίους (ανάλογα με την σχέση και το θάρρος που έχει ο εκφέρων τον «άσεμνο λόγο») του τύπου «θειά εγώ σου τη βάζω καλύτερα ή ο Πολυζώης» και εννοείται το μουντζούρωμα που βάζει στο πρόσωπο της «θειάς», ή «ωραίες οι τηγαμήτες σας» ή «θέλουμε πατάτες τηγαμητές και όχι βραστές».  

Φαλλοφόρισσα.φωτο Χρήστος Νικ. Ζερίτης

        Ο Κ.Α. Ρωμαίος είναι  σαφής πως η αλλόκοτη εμφάνιση, οι κωμικές κινήσεις, η χαλάρωση της κοινωνικής ευπρέπειας, με ασχημοσύνες και αισχρολογίες που επιτρέπονται μόνο τότε, χρειάζονται και για κάτι ακόμα, εκτός από προσπάθεια να προκληθεί η γονιμοποίηση των πάντων. Διότι, γράφει, το πνεύμα της παρωδίας είναι  κυρίαρχο σε όλες τις παραστάσεις και γενικά οτιδήποτε θα κάνει τον κόσμο να γελάσει με την καρδιά του.

        Όταν ολοκληρωθεί η συμβολική κυκλική πορεία σε όλο το χωριό, θα ακολουθήσει ο Χορός των Τράγων. Μεταμφιεσμένοι, μέλη του «θιάσου», με ζωόμορφες ενδυμασίες, τεράστια κέρατα και βαριά ποιμενικά κουδούνια (οι αυτοσχέδιες μάσκες από το χώρο του ζωικού βασιλείου αποτελούν συνήθεια γνωστή σε αρχαίους και νεότερους λαούς κάθε πολιτιστικής βαθμίδας. Αφετηρία αποτελεί η δοξασία πως αυτός που ντύνεται με δέρμα ζώου ή φορεί την προσωπίδα του, όσο διαρκεί η μεταμφίεση, ενσαρκώνει εκείνο που εικονίζει και έχει τη δύναμη και τις ιδιότητές του), φτάνουν στην πλατεία του χωριού και επιδίδονται σε εικονικά παλέματα κυρίως, αλλά και σε ερωτικές «επιθέσεις» σε γυναίκες που βρίσκονται στο χώρο. Ο ζωώδης ερωτισμός «των Τράγων» ξεχειλίζει και κορυφώνεται προς το τέλος του «χορού».

      Αμέσως θα γίνει η πιο ιερή τελετουργία της ημέρας.

 Η Αροτρίοση, το εικονικό «Όργωμα» της γης από δύο «δάμαλους» άντρες που καθοδηγούνται από το ζευγολάτη και οργώνουν κυκλικά ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΕΣ, κινούμενοι αντίθετα από τη φορά του κόσμου, δηλαδή από αριστερά προς δεξιά, ενώ ο «θίασος» σπέρνει όλων των ειδών τους σπόρους, και αποχωρούν αμέσως. Η Αροτρίοση και η Σπορά αντιπροσωπεύουν βασικά έργα βιοπορισμού  και τα έργα αυτού του κύκλου, καθώς και τα εργαλεία του, καλύφθηκαν προαιώνια με το πέπλο του θρύλου και της ιερότητας.

       Είπε ο καθ. κ. Μιχ. Μερακλής, στην ομιλία του στην Καλαμάτα την 17.2.2001, για την Άροση στη Νέδουσα. «….είδα να διατηρείται το σπουδαίο θέμα της άροσης, το οποίο δεν υπάρχει στα περισσότερα δρώμενα του είδους αυτού. Σπουδαίο, γιατί αποτελεί μια πανάρχαια έτσι κι αλλιώς, επαναληπτική κίνηση επίτασης της προσπάθειας για την επίτευξη και την εξασφάλιση της γονιμότητας της γης και των ανθρώπων. Σε ένα μαγικό σχήμα προλήψεως γίνεται αυτό εικονικά για να δεσμευτεί, κατά κάποιο τρόπο, η φύση μαγικά και αναλογικά να το πράξει πραγματικά. Δηλαδή η συμβολική πράξη προηγείται της πραγματικής πράξης….».

το Υνί-Φαλλός.φωτο Χρήστος Νικ. Ζερίτης

      Το υνί του αλετριού αντιστοιχεί με ανδρικό μόριο, διότι όπως το υνί συντελεί στη γονιμότητα της γης, έτσι και ο φαλλός συντελεί στη γονιμότητα της γυναίκας.  Η Γη και η Γυναίκα δίνουν ζωή. «Στα χωριά της Αγχιάλου, την Κυριακή της Τυροφάγου, θυμιατίζουν αρχικά το τραπέζι με το υνί του αλετριού, γιατί, όπως λέγουν «μ’ αυτό είναι η ζήση», γράφει ο Γ. Μέγας στο μνημειώδες βιβλίο του «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας».

      Στην Αροτρίοση  «πρωταγωνιστεί» το αλέτρι με το υνί. Υπάρχουν οι γυναίκες που συνοδεύουν τον ζευγολάτη, σαν σπορείς, που επικαλούνται γονιμότητα,  σαν Θεσμοφοριάζουσες, και για τον εαυτό τους. Κατά τον Σχολιαστή του Λουκιανού στην αρχαία γιορτή Αλώα στις 26 του Ποσειδαιώνα-δηλαδή στις αρχές του Γενάρη- στην Ελευσίνα, οι γυναίκες «πορεύονται τα αίσχιστα λέγουσαι, βαστάζουσαι είδη σωμάτων απρεπή, ανδρεία τε και γυνακεία, οίνος τε πολύς πρόκειται και τράπεζαι γέμουσαι βρωμάτων…Πρόσκειται δε ταις τραπέζαις και εκ πλακούντος κατασκευασμένα αμφοτέρων γενών αιδοία». Το 1997 στη Νέδουσα εμφανίστηκε ένας μεταμφιεσμένος, ολόκληρος, σε υπερμεγέθη φαλλό.

      Θα ακολουθήσει μια παρωδία «Γάμου» όπου η «νύφη» και ο «γαμπρός» θα δεχτούν τις γονιμικές προτροπές του «ιερέα» παρόμοιες με αυτές που ειπώθηκαν το 2001.

         ……………….

Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς

 να μη τηνέ κουράζεις

Και νάσαι πάντα έτοιμος

 μέσα της να τον βάζεις.

……………………….

Κράτα τη μέση σου καλά

ν’ ανεβοκατεβαίνει

Βοηθός νάναι στο ψώλο σου

 τη τρύπα να βαθαίνει.

Και συ νυφούλα μου χρυσή

 πολλά παιδιά να κάνεις

Τον πούτσο του γαμπρούλη μας

 ποτέ να μη μαράνεις.

………………………

Στις διπλανές γειτόνισσες

 μη τρέχεις και μη μένεις

Και την ημέρα τρεις φορές

 το μούνο σου να πλένεις.

Γιατί αν η πατοθηλιά

μυρίζει κλιτσινάρα

Καλύτερα το πούτσο του

να βάζει σ’ αγκινάρα.

……………………

Τα λόγια μου και οι ευχές

 θέλουν να προκαλέσουν

Μόνο τη γονιμότητα

και όχι να σας πονέσουν.

…………………………….

Και σεις που με ακούσατε στα γέλια μη λυθείτε
Πάρε τε την ευχούλα μου

κι άντε να γαμηθείτε.

Στο τέλος της τελετής του Γάμου, η Νύφη αρπάζει τον Γαμπρό, τον ρίχνει κάτω, στο «τρεις φορές οργωμένο χώμα» από την προηγούμενη πράξη της Άροσης, και αρχίζουν να κάνουν κινήσεις της ερωτικής πράξης. Ο κόσμος, συνεορταστές όλοι μικροί και μεγάλοι, ξεκαρδίζονται στα γέλια. Είπε ο καθ. Μ. Μερακλής : «…η δημόσια συνεύρεση ίσως έπρεπε να περάσει στη σφαίρα του κωμικού για να μπορέσει να κρατηθεί σε κοινωνίες όπου νέες αρχές συμπεριφοράς, ειδικά ως προς τη σεξουαλική ζωή, είχαν καθιερωθεί. Η άροση  μπόρεσε για μακρότατο χρόνο να κρατήσει το σοβαρό της χαρακτήρα πριν κατακλυστεί από το ολοένα επεκτεινόμενο κωμικό πνεύμα, που ξεκινούσε από τη διακωμώδηση της σεξουαλικής ελευθεριότητας, όταν αυτή έχανε τον τελετουργικό της χαρακτήρα».

       Και δεν είναι δυνατόν να μην αναφερθεί ο στίχος του Ησίοδου, (Θεογονία στίχοι 969-971),  για τον γάμο της θεάς Δήμητρας με τον θνητό Ιασίωνα :

                           H Δήμητρα τον Πλούτο γέννησε

                           η θεικότατη θεά

                           με τον ήρωα Ιάσιο σμίγοντας   

                           στη γλυκιά αγάπη

                          σε τρισαλέτριστο χωράφι………

Γαμπρός φέρων φαλλό.φωτο Τάσος Βαμβακάς

                      

       «Για τον πρωτόγονο άνθρωπο», γράφει ο Σουηδός θρησκειολόγος  M. Nilsson, «η γονιμότητα είναι  ίδια παντού, σε όλη τη φύση. Ο σπόρος τοποθετείται στη γη όπως στους μητρικούς κόλπους. Το σπαρτό ξεφυτρώνει από τη γη όπως το παιδί βγαίνει από την κοιλιά της μητέρας του. Η πράξη που εδώ προκαλεί  γονιμότητα πρέπει να προκαλέσει, σύμφωνα με την κοινή πίστη, και εκεί τη γονιμότητα. Από την εξομοίωση αυτή κάθε γέννησης, της ανθρώπινης ζωής, καθώς και των σπαρμένων χωραφιών, προήλθε η λατρεία του ΦΑΛΛΟΥ στην αρχαία Ελλάδα και σε πολλές χώρες του κόσμου».

Γράφει ο Κ.Α. Ρωμαίος «την αποτελεσματικότητα της αροτρίοσης δυναμώνει ακριβώς η εικονική παράσταση συνουσίας. Η καλή σοδειά και τα πολλά παιδιά, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν τα κύρια αιτήματα στις τελετές αυτές.»

       Μέχρι και το 2006 η επόμενη τελετή, ο Θάνατος, δεν είχε ερμηνεία στο «πως βρέθηκε ο νεκρός». Αυτό ήταν και ένα σημείο κενό, «οργανική αρρυθμία» το ονόμαζε ο καθ. Μ. Μερακλής. Κάποιοι Νεδουσαίοι, χωρίς να τους πει κανείς τίποτα, θυμήθηκαν ότι τα παλιότερα χρόνια, κάποιος, κάποια στιγμή, «σκότωνε» τον Γαμπρό. Από το 2007 λοιπόν ο Γαμπρός «φονεύεται», πάνω στη «δράση» γιατί, ο «θεός της βλάστησης και της γονιμότητας πεθαίνει ακμαίος για να είναι το ίδιο ακμαίος όταν θα ξαναγεννηθεί. Ο θάνατος είναι η προϋπόθεση της αναγέννησής του. Σε όλα αυτά υπόκειται προφανώς η πανάρχαια πίστη στον «ενιαυτό δαίμονα», δηλαδή στη βλάστηση, που επίσης πεθαίνει και ξαναγεννιέται μια φορά το χρόνο».

ο "Νεκρός" και ο Φαλλός του.φωτο Χρήστος Νικ. Ζερίτης

        Ο νεκρός φέρεται σε αυτοσχέδια κάσα, μέσα στα στενά στενάκια του χωριού και καταλήγει στην πλατεία. Η «χήρα» και οι «συγγενείς» τον «κλαίνε» γοερά. Ο φαλλός του «νεκρού» ξεχωρίζει στο σώμα το καλυμμένο από δάφνες, αειθαλές φυτό. Η κραυγή Αποψώλη μουουουου ακούγεται συνεχώς. Κάποιοι φίλοι μονολογούν «άντε ρε Αποψώλη σε φάγανε οι φαρμακομούνες» και άλλα παρεμφερή. Το μοιρολόι που θα ειπωθεί είναι το γνωστό «αχ ένα μουνί στον έλατο κι ο πούτσος από κάτω..κλπ». Ο «ιερέας» διαβάζει τη «νεκρώσιμη ακολουθία». Το 2001 ακούστηκε και η διαθήκη του Αποψώλη:

…………………………..

Μέχρι που σε παντρεύτηκα

 δεν έπιασα κάτι άλλο

Ούτε και μ’ άφησες ποτέ

 βαθιά σου να τη βάλω.

………………………

Την Κυριακή του γάμου μας

πήρες τα στέφανά σου

Και πήγες και τα έκρυψες

απάνω στα βυζιά σου.

………………..

Απ’ τη σπηλιά σου έβγαινα

πολύ τσαλακωμένος

Μα ήμουν ευτυχής πολύ

 κι ας ήμουνα βρεγμένος.

……………………………………….

Άδεια σου δίνω και εντολή

το μούνο σου μην κλείσεις

Και να γαμιέσαι πάντοτε

 ποτέ μη σταματήσεις.

………………………...

Να έρχονται να κόβουνε

 τους μπόλικους χυμούς σου

Ν’ ακούω από το μνήμα μου

 τους αναστεναγμούς σου.

………………………

Θα με ζητάς και θα πονάς

 αυτή είναι η ουσία

Μα θα ξανάρθω

 σύντομα Δευτέρα Παρουσία.

………………………….

         Στο τέλος, και ύστερα από τις συνεχείς παραινέσεις, ο «ιερέας» δίνει την «εντολή» απευθυνόμενος στο «νεκρό». «Και τώρα Αποψώλη τέκνον μου μπορείς να μου σηκωθείς». Μέσα σε γέλια και σε γενικό χαμό ο Αποψώλης «ανασταίνεται» βγαίνει από την κάσα του και ο χορός αρχίζει.

       Ο πλέον ειδικός να ερμηνεύσει λαογραφικά αυτά που γίνονται και λέγονται στη Νέδουσα είναι ο καθ. Μιχ. Μερακλής. Τίμησε την Επιστημονική Συνάντηση Λαογραφίας στις 16,17 Φεβρουαρίου 2001, στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, καλεσμένος του Κέντρου Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας και του Συλλόγου Νεδουσαίων Καλαμάτας, μιλώντας για το Δρώμενο της Νέδουσας. Ορισμένα από αυτά που είπε, και είπαν οι άλλοι δύο εκλεκτοί καλεσμένοι εκείνου του διήμερου οι κ.κ. Β.Πούχνερ και Γ. Αικατερινίδης, έκαναν αίσθηση στο ακροατήριο. Ο κ. Μερακλής απάντησε επί της ουσίας στο επίμαχο ζήτημα: ο έντονα ελευθέριος-βωμολογικός τόνος του Δρώμενου της Νέδουσας, είναι αισχρός σύμφωνα με τα τυπικά κριτήρια της διαμορφωμένης κανονικής συμπεριφοράς των ατόμων; Είπε ο κ. Μερακλής :«υπάρχει πράγματι στο Δρώμενο της Νέδουσας, και σε άλλα παρεμφερή δρώμενα, μια δημόσια συμπεριφορά πλήρης από ασχημοσύνες και αισχρολογίες, όπως θα έλεγε και ο Ρωμαίος, η οποία όμως δεν έχει τίποτα κοινό με τις αισχρολογίες και τις ασχημοσύνες της καθημερινότητας ή και ορισμένων μορφών τέχνης, όπως λ.χ. η σημερινή θεατρική επιθεώρηση. Τα βωμολοχικά της Αποκριάς είναι μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση της ζωής της κοινότητας, που τη χάσαμε, γιατί η αιδημοσύνη των συλλογέων ακινητούσε τη γραφίδα στο χέρι τους, όταν ήταν να καταγραφούν τέτοιας λογής αισχρολογίες. Οι άνθρωποι της κλειστής κοινότητας συναρθρώνανε τις δραστηριότητές τους γύρω από κεντρικούς άξονες, με τους οποίους προσπαθούσαν να κρατήσουν ισόρροπο τον κόσμο τους. Βέβαια οι εικόνες, το πάθος, ο μεγεθυντικός λόγος στις άσεμνες ώρες, θα έλεγα, ακόμα, ή ένταση της λαγνείας, φανερώνουν πως ο αφιερωμένος σ’ αυτά χρόνος ήταν ερωτικά και σεξουαλικά πυκνός. Όμως αυτό είναι, γενικά, θετικό. Υπάρχουν εκφράσεις, που κατορθώνουν συγχρόνως μια τέλεια διατύπωση και τη μετακένωση ενός δεινού, αχόρταγου πόθου και, έτσι, την απελευθέρωση από αυτόν, αφού, ακριβώς ο πόθος αυτός εξωτερικεύεται, ανακοινώνεται. Καταργείται εδώ η συνθήκη της καταχωνιασμένης libido. Η χωριάτικη πλατεία και αυλή, ήταν, εκτός από τα άλλα, και ένα δημόσιο προληπτικό ψυχιατρείο, στα όρια του ιστορικά εφικτού βέβαια.

         Naturalia non sunt turpia, δηλαδή τα φυσικά πράγματα δεν είναι αισχρά Αν ήθελα να προσθέσω κάτι σε σχέση με αυτή τη φράση, θα έλεγα ότι στις περιπτώσεις των δρωμένων δεν πρόκειται απλώς για φυσικά πράγματα: στην αρχική τουλάχιστον λειτουργία των δρωμένων, αυτά ανέβαιναν σε ένα άλλο επίπεδο. Το επίπεδο της τελετουργίας και μιας αρχέγονης λατρείας. Πως αλλιώς θα μπορούσαμε π.χ. να εννοήσουμε και να σεβαστούμε ανάλογα συμπαρομαρτούντα σεξουαλικά στοιχεία της διονυσιακής λατρείας;
         Η δημοσίευση λαογραφικού υλικού που περιέχει άσεμνες λέξεις συμπίπτει με μιαν έξαρση αισχρότητας και αισχρολογίας που εκδηλώνεται στη ζωή μας, εν δήμω και εν οίκω, γραπτά και προφορικά, ως πεζός και ως προφορικός λόγος. Το άσεμνο γενικά είναι από τα σοβαρά θέματα, που πρέπει να μελετηθούν, του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσης, η οποία επί δεκαετίες, ίσως και αιώνες, αποδιδόταν και αναπαραγόταν από τους διανοούμενους, που ασχολήθηκαν με αυτή, μ’ έναν ελλιπή τρόπο: περασμένη από τον κλίβανο μιας υποκριτικά επίπεδης αστικής ηθικής..

         Πέρα από οποιαδήποτε λαϊκίστικη ωραιοποίηση του χωριάτικου παρελθόντος πρέπει να δεχτούμε, ότι οι χωρικοί μας-και οι ομόλογοι πολίτες άλλων λαών-έκαναν αξιοπρόσεχτες προτάσεις ζωής κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες που αντιμετώπιζαν, προτάσεις που και το μέτρο της λογικής άγγιζαν και την ηθική διάσταση της ζωής διαλεκτικά αντιμετώπιζαν. Ούτε δικαιολογείται, εξάλλου, υπερβολικός ενθουσιασμός για τις προτάσεις που κάνει ο σύγχρονος αστός. Συγκεκριμένα η μονοδιάστατη χρήση του σώματός του, αυτή της λατρείας του ως αποκλειστικού και αυτοτελούς παραγωγού του νοήματος της ζωής, δεν μπορεί να σημαίνει ξεπέρασμα των αντιφάσεων, αφού προκάλεσε μιαν απελευθέρωση που, τελικά, είναι τόσο φτωχή, κυριολεκτικά άπορη: όλα δείχνουν ότι ο δρόμος που έχουν πάρει τα καλοθρεμμένα και ηδονικά θεραπευόμενα σώματα των αστών, δεν οδηγεί πουθενά. Ή οδηγεί στη διάβρωση της γοητευτικής ουσίας της ζωής, που υπάρχει στην εναρμόνιση βασικών αντίρροπων δυνάμεων».

         Και καταλήγει ο καθ. Μιχ. Μερακλής με μια παραίνεση : «ας αφήσουμε λοιπόν ελεύθερους εκείνους που θέλουν να το περιγράφουν, να το μελετούν, να το τελούν χωρίς να ασκούμε λογοκρισία. Υπάρχει το αισχρό της καθημερινότητας που όλους μας αηδιάζει. Και υπάρχει και το αισχρό της παράδοσης που πρέπει όλοι να σεβόμαστε».-

Χρήστος Ν. Ζερίτης

Αλαγονία Ταϋγέτου

21.2.2009