ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΩΔΗΣ-ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΕΛΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ-ΤΟΜΟΣ Α΄ 1909-

ΣΕΛ.674-677

του Νικολάου Γ. Πολίτου-Λαογραφική επιθεώρησις

(τα νέα γεωπονικά) για το βιβλίο

Ι. Π   Σταματούλη, Δημώδης μετεωρολογία.

      Eν τω βραχεί τούτω άρθρω ο Σταματούλης περισυνήγαγεν ικανάς τον αριθμόν εμπειρικάς παρατηρήσεις και δοξασίας των αγροτών, των ποιμένων και των ναυτικών περί σημείων των μεταβολών του καιρού. Η συλλογή των δημωδών μετεωρολογικών κανόνων πολλήν έχει αξίαν, διότι τινές μεν τούτων είναι ακριβείς και έχουσι πρακτικήν χρησιμότητα, άλλοι δ' είναι περιλείμματα αρχαιοτάτων παρατηρήσεων, και θα ήτο διδακτικωτάτη η αντιπαραβολή αυτών προς ομοίας δοξασίας των αρχαίων Ελλήνων, ών πολλαί περισώθησαν προ πάντων εις το ς' απόσπασμα του Θεοφράστου «περί σημείων υδάτων και πνευμάτων και χειμώνων και ευδιών», και παρά τω Αιλιανώ (Ζ. ιστ. Ζ' 7. 8). Άλλαι πάλιν είναι απόρροια δεισιδαιμόνων παραστάσεων, των οποίων πρέπει ν' αναζητηθή η αρχή και ο λόγος. Μεταγράφοντες ώδε το εν τοις Νέοις γεωπονικοίς συγκομισθέν υλικόν, υποσημειούμεν όσα παράλληλα ηδυνήθημεν να παρατηρήσωμεν, ευχόμενα δ' ίνα και άλλοι μιμηθώσι το παράδειγμα του Σταματούλη, όπως καταρτισθή ως ένεστι πληρέστατη συλλογή των παρά τω ελληνικώ λαώ φερομένων μετεωρολογικών κανόνων.

         «Βλέποντες χρόνον τινά προ της βροχής γαλάς ξυούσας δια των ποδών το τρίχωμα των άνω χειλέων (1), τους χοίρους σκιρτώντας ατάκτως ή τους σπουργίτας επιστρέφοντας προώρως εκ των αγρών, ή περιπετομένους εις πολύ μικράν ακτίνα από την φωλεάν της δια-νυκτερεύσεως λέγουσι την έχουμε ή καρτέρα τη βροχή. Ακούοντες τους πετεινούς κράζοντας αφ' εσπέρας, λέγουσι θ' αλλάξη ο καιρός, εννοούντες ότι αν επικρατώσι βροχαί θα διακοπώσι και τανάπαλιν. Αν κατά τας μετά την δύσιν του ηλίου ώρας παρατηρήσωσι προς το βόρειον μέρος του ορίζοντος αναλαμπάς αστραπών, λέγουσι την έχουμε που την έχουμε τη βροχή. Αν ακούσωσι τον φρύνον άδοντα, λέγουσι θα βρέξη, και ερωτώμενοι πως το γνωρίζουσιν απαντώσι το είπε η ξερόβουζα (2). Ποιμένες αγραυλούντες ιδίως κατά το θέρος προμαντεύουσιν επικειμένην βροχήν και ζητουμένου του λόγου της γνώσεως απαντώσι ρώτησα το ραβδί μου και μου το είπε, και εννοούσι διά τούτου, ότι επί της στιλπνής επιφανείας της ποιμενικής αυτών ράβδου παρετήρησαν ποιάν τινά υγρασίαν ή δρόσον (3). Ωσαύτως κατά το θέρος παρατηρούντες μικρόν νέφος επί κορυφής όρους πάντοτε εκ της μη υψηλοτέρας οροσειράς λέγουσι καλώς  να τη δεχτούμε τη βροχή (4). Επί τη αθρόα αφίξει ή διελεύσει των μεταβατικών πτηνών, κοράκων, νησσών, ικτίδων (;) λέγουσι θα χουμε βαρυχειμωνιά (5). Όταν περί τον δίσκον της σελήνης σχηματίζηται άλως, λέγουσιν αέρα θα βγάλη. (6). Όταν η μήνη της νέας σελήνης αναφαίνηται εκ των κάτω, λέγουσι δίπλα το φεγγάρι, ορθός ο καραβοκύρης, εννοούντες επικειμένους ανέμους, ένεκα των οποίων πρέπει να αγρυπνή ο πλοίαρχος· όταν δε η μήνη αναφαίνηται ορθία, λέγουσιν ορθό το φεγγάρι, δίπλα ό καραβοκύρης, εννοούντες ότι θα επικρατήση νηνεμία (7). Προκειμένου δε περί σελήνης λέγουσιν όπως μπήκε το φεγγάρι, έτσι θα βγή, εννοούντες ότι αν το πρώτον τέταρτον της σελήνης είναι βροχερόν, ξηρικόν ή επικρατή γαλήνη ή τρικυμία, καθ' όλον τον μήνα θέλει επικρατήση η αυτή ατμοσφαιρική κατάστασις. Επίσης παρατηρούντες εις μικράν από της ακτής απόστασιν την εμφάνισιν δελφίνων εν γαλήνη, λέγουσι θά βγάλη αέρα ή θα σηκωθή  αέρας (8).   Εν καιρώ χειμώνος, αν κατά την νύκτα επικρατή αιθρία, λέγουσιν αφ' εσπέρας, αν ξημερώση   ξαστεριά θα   πέση   πάγος που θα ψηθούν  τα  φίδια (9).»

Μνημονεύει προσέτι ο Σταματούλης και τας παρατηρήσεις των εξ πρώτων ήμερων του Αυγούστου, τα καλούμενα μερομήνια, άς οι νομαδικώς βιούντες ποιμένες τηρούσιν απορρήτους και προλέγουσι γενικώς φέτος θά χουμε βαρυχειμωνιά ή θα βρέξη λίγο ή ο χειμώνας θα είναι καλός. Περί τούτων δ' όμως δεν προσθέτει πλείονα, διότι, ως λέγει ευλόγως, «αι τοιαύται προρρήσεις, πάντοτε αμφίβολοι, δεν βεβαιούνται υπό της πείρας, ούτε στηρίζονται επί των νόμων της φυσικής, ως στηρίζονται ως επί το πολύ αι προρρήσεις επί των κατοικιδίων ζώων κτλ.» Περί των παρατηρήσεων των ατμοσφαιρικών μεταβολών κατά τας εξ πρώτας ημέρας του Αυγούστου διέλαβον εκτενώς εν Παροιμ. τ. Β' σ. 621-6, περί δε των συναφών προς ταύτας δοξασιών περί Δριμών αύτ. σ. 631-

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Η δοξασία, ότι η γάτα νιπτομένη σημαίνει βροχήν είναι πανελλήνιος. Εν Λέσβω πιστεύουσιν προσέτι ότι ο άνεμος θα πνεύση από το μέρος όπου είναι εστραμμένη. Σημείον προσεχούς βροχής θεωρούσιν επίσης το νίψιμον της γάτας και οι Αλβανοί και οι Γάλλοι. Τουναντίον στην Κάτω Αυστρία πιστεύεται, ότι τούτο σημαίνει ευδίαν. Εν Γερμανία δ' υπολαμβάνεται ως μηνύον την έλευσιν ξένου.

  2) Το κοινόν όνομα του φρύνου ξεροβούζα φαίνεται επιχωριάζον εν Κορινθία το δεύτερον συνθετικόν είναι πιθανώτατα η αρχαία λέξις βύζα. Άλλα ονόματα του φρύνου είναι ασκουβάζα, μπουσάκα, εν Ζακύνθω, μπράσκα  (βλάχικη λέξις) και εν Όφει του Πόντου φουρνό (εκ του αρχ. φρύνος). Ο γράψας εν τω Εγκυκλοπαιδικώ Λεξικώ το άρθρον φρύνος λέγει ότι κοινόν όνομα του ζώου είναι φρουνή (δηλονότι αυτό τούτο το αρχαίον φρύνη), άλλ' ούτε εγώ ήκουσα το όνομα τούτο, ούτε μαρτυρείται καθ' όσον γινώσκω ύπ' άλλου. Περί δε της φω­νής του φρύνου ως σημείου βροχής πρβλ. Θεόφρ. άπ ς' 15: "καί φρύνη λουομένη και βάτραχοι μάλλον άδοντες σημαίνουσιν ύδωρ.—και βάτραχος επί δέν­δρου άδων ύδωρ σημαίνει" και Πλουτάρχ. πότερα των ζώων φρονιμώτ. 34 σ. 982 Ε: «(οι βάτραχοι) λαμπρύνουσι την φωνήν υετόν προσδεχόμενοι- και τούτο σημείον εν τοις βεβαιοτάτοις εστίν.»

3) Προς τας τοιαύτας προγνώσεις συναφής φαίνεται η παροιμία. «Κάποιος δεν είχε κανένα κ' ερωτούσε το ραβδί του,» ής φέρονται παρά τω λαώ πολλαί παραλλαγαί.

4) Πρβλ. θεόφραστ. αυτ. 45 : «Εάν επί κορυφής όρους νέφος ορθόν στή χειμώνα σημαίνει.»

 5) Πρβλ. αυτ. 17 : «και θέρους όταν πολλοί αθρόοι φανώσιν όρνιθες οί βιοτεύουσιν εν νήσω ύδωρ σημαίνουσι.»  Αίλιαν. Ζ' ίστ. Ζ' 7: «φανέντες δε όρνιθες πολλοί μεν τον αριθμόν, λευκοί δε την χρόαν, χειμών ότι έσται πολύς εκδιδάσκουσι.»

6) Και κατά τον Θεόφραστον (απ ς' 31): «αι άλωνες   περί  την   σελήνην πνευματώδεις μάλλον ή περί τον ήλιον.» Εν  δε ταίς  εις τον Αριστοτέλη αποδοδομέναις δόξαις φέρεται και αύτη : «ταύτης δε (της άλω) την μεν επιμένουσαν υετόν σημαίνειν, την δε διασπασθείσαν πνεύμα,  την δε μαραινομένην  ευδίαν.»  Κατά τινά δε πελοποννησιακήν παροιμίαν «το αλώνι του φεγγαριού» σημαίνει αμφότερα, είτε ύδωρ είτε άνεμον. Άλλη δ' όμως παροιμία  διδάσκει ότι του ηλίου μεν ο κύκλος σημαίνει   άνεμον, της δε  σελήνης βροχήν  και προς ταύτην   συμφωνούσι και  παροιμίαι  άλλων λαών (ιταλικαί, καταλανική, γερμανική).

7) Πλείσται φέρονται περί τούτου παροιμίαι ελληνικοί και ιταλικαί. Πρβλ Θεοφρατ. ενθ.αν. 27.38:«το σελήνιον εάν ορθόν ή μέχρι τετράδος και ει εύκυκλον χειμάσει μέχρι διοτίμου.» Άλλας παρατηρήσεις αρχαίας του Αράτου (παρά Γεμίνω) περί τούτου βλ. παρά Αιγινήτη, Η πρόγνωοις του καιρού εν Μελέτη 1907 σ. 606-7.

 8) Πρόγνωσις παραπλησία φέρεται και παρά Θεοφράστω : «δελφίς παρά γην κολυμβών και αναδυόμενος πυκνά ύδωρ σημαίνει». Κατά δε τον Λουκιανόν τα σκιρτήματα του δελφίνος προκαλούσι τρικυμίαν.

9) Ακριβεστάτη παρατήρησις, στηριζομένη εις λόγον φυσικόν.-