ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ-ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΠΟΛΥΤΖΑΡΑΒΟ ΚΑΙ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΙΜΠΡΑΗΜ (απο χειρόγραφο των ΓΑΚ)

      ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΠΟΛΥΤΖΑΡΑΒΟ ΚΑΙ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΙΜΠΡΑΗΜ

                             (απο χειρόγραφο των ΓΑΚ)

«Ευθύς ως η επαναστατημένη χώρα συνεκροτήθη εις ωργανωμένην πολιτείαν, ζωηρός και αυθόρμητος εκδηλώνεται ο ζήλος των Αγωνιστών προς την ιστοριογραφίαν. Οι ήρωες του Αγώνος, επεχείρησαν να αποθανατίσουν δια των λόγων χάριν των επιγιγνομένων όσα μεγάλα οι ίδιοι έπραξαν, σκεπτόμενοι ως ο Ηρόδοτος, "όπως μη τα υπό των Ελλήνων γενόμενα μεγάλα και θαυμαστά άκλεα τω χρόνω γένηται". Η ιστοριογραφία των Αγωνιστών ακολούθησε τον αρχέγονον αφηγηματικόν τρόπον, τα πλείστα δε των τοιούτων δημιουργημάτων, πηγάζοντα κυρίως εκ της μνήμης των αφηγουμένων ιδίας πράξεις προσώπων και εις γραφεία τα περισσότερα υπαγορευόμενα επεγράφησαν «Απομνημονεύματα» ή «Υπομνήματα» ή  «ενθυμήματα».......Ευγενής ιστοριογραφική άμιλλα και ζωηρός συγγραφικός οργασμός εκδηλώνεται κατά την πρώτην μεταεπαναστατικήν περίοδον. Διάφοροι εκ διαφόρων επαρχιών Αγωνισταί, είτε από προσωπικήν και τοπικιστικήν φιλοσοφίαν ωθούμενοι, είτε από αγνόν ιστορικόν ενδιαφέρον εμπνεόμενοι, είτε και υπό άλλων φωτισμένων πατριωτών προτρεπόμενοι, εκθέτουν κατά ίδιον έκαστος τρόποντα αφορώντα εις το πρόσωπόν του και εις την επαρχίαν  του επαναστατικά συμβάντα. Ούτω δε προήλθαν κύκλοι και ομάδες κατά τόπους Απομνημονευμάτων εξαιρετικής ιστορικής και λογοτεχνικής άξιας» (1).

Πάρα πολλά έγγραφα, απομνημονεύματα και ιστορίες έχουν δει το φως της δημοσιότητος μέχρι τις μέρες μας. Υπάρχει όμως ακόμη στα Γενικά Αρχεία του Κράτους άφθονο υλικό συσσωρευμένο σε αποθήκες και είναι απρόσιτο και ανεκμετάλλευτο, ίσως δε και να κρύβει ακόμη σπουδαία στοιχεία από τον αντικειμενικό ερευνητή-ιστορικό. Ερευνώντας στα  ΓΑ.Κ. βρήκα το παρακάτω δημοσιευόμενο χειρόγραφο το οποίο πρέπει να καταταγεί στην κατηγορία των «Εκθέσεων». Έκθεση δε θεωρείται μια κατηγορία «Ενθυμημάτων» η οποία είναι η πρόχειρη ή λεπτομερής περιγραφή πολεμικών ή όχι γεγονότων, τα οποία συνήθιζαν να γράφουν οι αγωνιστές του 1821 και κατά τη διάρκεια του Αγώνα αλλά και μετά». Τίτλος του Χειρογράφου είναι «Μάχη Πολυζαράβου εις Μάνην...» Προτού προχωρήσω στη δημοσίευση του κειμένου θεωρώ ότι πρέπει να αναφερθώ στις επιθέσεις του Ιμπραήμ κατά της Μάνης, ο οποίος κατά τη διάρκεια της τρίμηνης παραμονής του γύρω της έπαθε συνεχείς και οδυνηρές ήττες.

Μετά την μάχη της Βέργας και την ήττα του, κανονιοβόλησε τις Κιτριές, τον Άγιο Δημήτριο, την Τραχήλα και το Λιμένι. Κάνει απόπειρα στο Διρό με τα γνωστά αποτελέσματα. Την επαναλαμβάνει στον Κότρωνα και αποκρούεται. Από την Σπάρτη ανέβηκε στον Ταΰγετο και αποπειράθηκε να κατέβει από την Χώρα της Ανδρούβιστας. Στην περιοχή Κακιά Σκάλα αποκρούεται και κάνει πίσω. Από την περιοχή  Γυθείου προσπάθησε να περάσει στη Μέσα Μάνη από την Μηνιάκοβα (Καρυούπολη). Αποτυγχάνει και γυρίζει στον Πασσαβά. Τελευταία του προσπάθεια το πέρασμα Δεσφίνας- Πολυτζάραβου. Μετά την ήττα του, γύρισε ταπεινωμένος στην Τρίπολη και το Πολυτζάραβο έγινε Πολυάραβο, έμεινε δε σαν τοπωνύμιο να θυμίζει τους πολλούς σκοτωμένους Άραβες, που τα κόκαλα τους τα έβρισκαν οι ντόπιοι μέχρι και τα τελευταία χρόνια.

ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΜΒΡΑΗΜ

(Από το βιβλίο του Δικ. Βαγιακάκου "Ο Ιμβραήμ

εναντίον της Μάνης»).

        Το χειρόγραφο του θέματος είναι λειψό. Οι σελίδες του είναι τέσσερεις (4). Πιθανολογώ από τον τρόπο γραφής δηλ. τη ροή της εξιστόρησης, ότι πρέπει να λείπουν μία ή δύο σελίδες.

Η 1η σελίδα του ιστορικού χειρογράφου (αρχείο Χ.Ν.Ζερίτη)

Ακολουθεί το κείμενο, αλλάζει μόνο η στίξη :

     «Μάχη Πολυζαράβου εις Μάνην Επαρχία Μαλουσίου επί των συνόρων Μπαρδούνιας»

1. Ο Ηλίας Σαλαφατίνος ευρισκόμενος εις Οίτυλον, και μαθών ότι ο Ιβραίμης εκστρατεύη δια την Μάνην έρχεται με τριάκοντα Σπαρτιάτας εις το χωρίον ο Άγιος Νικόλαος, όπου ευρών τον Σταμάτην Ρόζον με τους υπό την οδηγίαν του, εχόρεσαν το Φρούριον της Μπαρδούνιας και περιμένων  τον Ιμβραίμην, άλλ' αυτός διαβάς από τό άριστερόν  μέρος, πλησίον του Γυθείου, εστρατοπέδευσεν εις Μπασαβά.

 2. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης ευρέθη είς Μηνιάκοβα οι Τούρκοι ώρμησαν κατά των εκείσε Σπαρτιατών, οίτινες μετά μικρόν ακροβολισμόν, μη δυνηθέντες ν' αντισταθώσιν υπεχώρησαν και ήλθον εις τα στενά Λαγκάδας και Τρικεφάλων. Οι Τούρκοι ήλθον κατόπιν των, έξ' ών μερικοί έφθασαν έως εις το μοναστήριον Κότζια. Αλλ' ευρόντες ανθίστασιν εγύρισαν οπίσω. Ο Γεώργιος και οι λοιποί οπλαρχηγοί κατέλαβον τα στενά οπόθεν ήτον αδύνατον πλέον να διέλθωσιν οι Τούρκοι  όθεν ελθόντες εστρατοπέδευσαν κατά τον Πολυζάραβον, και επροσπάθουν ν' ανοίξουν εκείθεν την οδόν δια να καταβώσιν εις την επαρχίαν της μέσα Μάνης (Κακαβούλια).                 

 3.  Ευρισκόμενος λοιπόν ο Σαλαφατίνος εις την Σκαμνίτζαν, προς τον οποίον ήλθον οι Ζυγιώται υπό την οδηγίαν του Πανάγου και Στεφάνου Χρησταίων, και οι Σκυφιάνοι υπό τον Ιωάννην Φιορέτην και τον Δημήτριον Μπούτζουλην, των οποίων ο αριθμός υπερέβαινε τους τριακόσιους πεντήκοντα, αίφνης ακούουν πυροβολισμούς κατά τον Πολυζάραβον και τήν προφυλακήν φωνά τουσαν «Τούρκοι εις τον Πολυζάραβον». Οί είς τήν Σκαμνίτζαν αμέσως έκίνησαν προς βοήθεια των.

4. Ο Σαλαφατίνος ερχόμενος εις τον Πολυζάραβον απήντησε τον Πετροπουλάκην καθ' οδόν με τους υπ' αυτόν, τον παρεκίνησε να συμμεθέξη εις την μάχην άλλ' αυτός προφασισθής ότι τον πονά το πόδι του   ανεχώρισε.

5. Συγχρόνως ο Π. Γιατράκος, ευρισκόμενος εις την Δεσφίνα, με τους ύπ' αυτόν πατριώτας του πολέμων και φεύγων, εισήλθε κ 'αυτός εντός του Πολυζαράβου ο δε Γεώργιος Γραφάκος με σαράντα εγχωρίους του πολεμών κατά του εχθρού από το χωρίον Δεσφίνα εισήλθεν εις το Πολυζάραβον.Εκεί εύρέθη και ο Βασίλειος Βαβούλης μετά της μητρός και αδελφής του, όστις δειλιάσας απεφάσισε να φύγη. «Εδώ θε να γίνη ο τάφος όλων» τω λέγη η μήτηρ, «άλλως δεν φεύγης ζών από την οικίαν».

6. Τότε ο Γιατράκος ανέβη το όρος το καταντικρύ του Πολυζαράβου. Οι Τούρκοι είχον εισέλθη ήδη εις το χωρίον και ωχηρώθησαν εις δεκαπέντε οικίας, και δεκαπέντε άλλας τας ωχύρωσαν οι Έλληνες. Ό Βενετζανάκης Μουτζιράκος ωχυρώθη εις τα επάνω οσπίτια του Πλαγιανά, εις την στιγμήν έφθασαν και οι από την Σκαμνίτζα, οίτινες ευρόντες ευκαιρίαν εισήλθον εις την οικίαν του Βαβούλη. Έκ των αδιακόπως ερχομένων, καίτοι ολίγων, οι εις το χωρίον ενεθαρρύνοντο. Τούρκοι τινές ηθέλησαν να ωχυρωθώσιν εις ένα βράχον δια να προφυλάττωσι τους εις το χωρίον προσερχόμενους προς βοήθειαν των συντρόφων των, άλλ' επειδή ο βράχος ήτον ωχυρωμένος πρότερον από τον Γιατράκον, όπισθοδρόμησαν, και ήλθαν εις το στρατόπεδόν των,……………»

ΜΕΡΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Επικεφαλίδα

«Πολυζάραβο»: ήταν η αρχική ονομασία του τόπου. Ελέγετο και Πολυτζάραβο δηλαδή τόπος με πολλά τσάρα {τσάρος=είδος αφά­νας), ένεκα όμως της γενομένης πανωλεθρίας των Αράβων εκλήθη Πολυάραβος. (2) 

  «...Επαρχία Μαλουσίου...» :ολόκληρη φράση είναι λάθος. Το σωστό είναι Επαρχία Γυθείου, Δήμος Μαλευρίου στον οποίο ανήκει και η Κοινότητα Πολυάραβου. Πρόκειται περί λάθους πού δείχνει ότι ο γράψας κείμενο δεν γνωρίζει τις τοποθεσίες της περιοχής (στο τέλος απόψεις μου για την πατρότητα του κειμένου) (3).

Κυρίως Κείμενο:

Παρ1. «Ο Ηλίας Σαλαφατίνος.....»: Το ότι το κείμενο αρχίζει με το όνομα του ένδοξου Οιτυλιώτη αγωνιστή είναι σαφής ένδειξη ότι ΠΕΡΙΕΓΡΑΨΕ τα γεγονότα και κάποιος άλλος κράτησε σημειώσεις και, πιθανώς αργότερα έγραψε το κείμενο. Ο Ηλίας Σαλαφατίνος ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΓΡΑΨΕ  (ιδιοχεί­ρως) κείμενα, διότι ΔΕΝ ήξερε γράμματα. (Σχετική μελέτη μου για τις γραμματικές γνώσεις του, δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Ιθώμη» Καλαμάτας τεύχος 35—36, σελ. 118—123).

Το ότι κλείστηκαν στο Φρούριο της Μπαρδούνιας δεν το έχω συναντήσει σε καμία περιγραφή. Συνηθισμένο φαινόμενο όμως, γιατί ήταν μαθημένοι να πολεμούν από πύργους ή κάστρα. Παρόμοια περιστα­τικά εκείνες τις μέρες έγιναν και άλλα. Ενδεικτικά αναφέρω την αντίσταση 30 παλικαριών των Γιατράκων στον Πύργο του Μαχμούτμπεη, κοντά στο χωριό Σκλαβοχώρι παρά το Φρούριο του Μυστρά, όπου αμύνθηαν για λίγες μέρες. Επίσης η αντίσταση των Πύργων των Γιατράκων στους Γοράνους, την Άρνα, την Κουρτσούνα. Βέβαια η σημαντικότερη αντίσταση ήταν του Κυριά­κου Σταθάκου (4) στη Δεσφίνα και το ολοκαύ­τωμα του μετά την προδοσία του Μπόσινα.

Παρ.2: Τα περιγραφόμενα είναι γνωστά. Θα είχαν αξία αν υπήρχαν λεπτομέ­ρειες για άγνωστα συμβάντα της μάχης στη Μηνιάκοβα (και όχι Μανιάκοβα). Τα γεγονό­τα που έγιναν εκεί, όπως συμπεραίνει κανείς και από άλλες πηγές, ήταν εν συντο­μία τα εξής: Ο. Παν. Κοσονάκος ήταν στο χωριό Νιοχώρι και ό Γ. Μαυρομιχάλης στη Μηνιάκοβα.

Οι Αιγύπτιοι επιτέθηκαν στο Νιοχώρι και σε βοήθεια έτρεξαν ο Γ. Μαυρομιχάλης, ο Ηλίας Κατσάκος (ο οποίος κάποια στιγμή έσωσε τον Μαυρομιχάλη που περικυκλώθη­κε από εχθρούς) και ο Νικ. Πιερ. Μαυρομιχά­λης. Έγινε μάχη και οι Μανιάτες υπεχώρησαν στα στενά του χωριού Λαγκάδας στην περιοχή Τρικέφαλα στο μοναστήρι Κότζια. Εκεί αμύνθηκαν στεναρά και ανάγκασαν τους Αιγυπτίους να οπισθοχωρήσουν λόγω των πολλών απωλειών. Η μάχη αυτή έγινε στις 27 Αυγούστου.

 Παρ.3: Λεπτομέρειες εν μέρει γνωστές. Τα αναφερόμενα πρόσωπα είναι γνωστά από τη συμμετοχή τους στη μάχη. Το ότι εντάχθησαν «...προς τον όποιον ήλθον...» υπό τις διαταγές του Σαλαφατίνου είναι άγνωστο, αλλά διαβλητόν όσον αφορά τους Χρηστέους οι οποίοι ήταν αυτόνομοι. Τα Σκυφιάνικα είναι μικρό χωριό βορειανα­τολικά του Οιτύλου και οι καπετάνιοι τους ήταν «ελεγχόμενοι» από τους Μαυρομιχαλαίους, πρωτοκαπετάνιος των οποίων ήταν ο Σαλαφατίνος. Γεγονός είναι ότι τα περι­γραφόμενα εδώ ενισχύουν την άποψή μου ότι ο Σαλαφατίνος υπήρξε αφηγητής των γεγονότων τα οποία «συγγράφει», εν περιλήψει όμως, άγνωστος γραφέας.                                                                                                                            
 Παρ.4: Αξιοσημείωτο περιστα­τικό ή πρόφαση-δειλία; του Πετροπουλάκη να μην πάει στη μάχη. Δεν είναι εύκολο να εντοπισθεί ποιός εκ της μεγάλης οικογέ­νειας των Πετροπουλάκηδων ήταν ο αναφε­ρόμενος.

Παρ.5: Οι περισσότεροι ιστορικοί αναφέρουν στη Δεσφίνα μόνο τη μάχη γύρω από τον πύργο του Σταθάκου. Τις μάχες πού έδωσαν ό Π. Γιατράκος και ό λιγότερος γνωστός Γ. Γραφάκος τις αγνοούν. Περί της στιγμιαίας δειλίας του Β. Βαβούλη ουδείς άλλος, αναφέρει (Π. Καρακασσώνη, ιστορία της τριημέρου μάχης του Πολυαράβου, έν Αθήναις 1929.). Το περιστατικό είναι ελεγχόμενο διότι κανείς άλλος δεν θα ήταν σε θέση να το γνωρίζει αφού έγινε μεταξύ της μητέρας του και της αδελφής του, και αν πράγματι συνέβη οι γυναίκες δεν θα το διέδιδαν για να μην τον δυσφημίσουν.

 Παρ.6: Περιστατικά εν μέρει γνω­στά. Αρκετές λεπτομέρειες που σιγουρεύ­ουν την άποψή μου ότι περιγράφει ο Σαλαφατίνος. Σίγουρα θα υπήρχαν και άλλες λεπτομέρειες στις σελίδες που λείπουν.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ

    1.Στην Καρδαμύλη υπάρχει η παρακάτω παράδοση (5): Μια φορά που πάτησαν οι Τούρκοι τη Σκαρδαμούλα, οι άνδρες έλειπαν και τα γυναικόπαιδα πήγαν και κρύφτηκαν στα χαλάσματα που είναι στο ψηλό βράχο αποπάνου από το χωριό. Οι Τούρκοι τα εκυνήγησαν ως εκεί και έψαχναν να τα βρουν να τα πιάσουν. Εκεί βλέπουν μία γυναίκα που καθόταν και έγνεθε τη ρόκα της. Ήταν η Παναγία, βοήθεια μας. Τη ρωτούν μην είδε από πού πήγαν τα γυναικόπαιδα. Τους έδει­ξε με το δάχτυλο κατά το μέρος που ήταν ο γκρεμός. Τράβηξαν από κει οι Τούρκοι και χωρίς να ιδούνε έπεσαν ούλοι στο γκρεμό και εχάθηκαν. (Αναφέρεται στην επίθεση των Αιγυπτίων στην περιοχή Κακιάς Σκάλας Αντρούβιτσας).

2.     Σχετικά με το διάλογο μεταξύ Σταθάκου και Μπόσινα (6)  έχω σοβαρές επιφυλάξεις, διότι ο Σ. Τρικούπης και ο Μ. Οικονόμου που τον αναφέρουν έχουν μια τάση να τοποθετούν διάλογους στα κείμενά τους. Ιδιαίτερα όμως σε αυτή την περίπτωση κανείς δεν επέζησε από τον πύργο του Σταθάκου για να πιστέψουμε ότι πληροφόρησε τους Ιστορικούς. Δεν συζητάμε βέβαια το ότι πληροφορητές τους υπήρξαν από τη μεριά των Αιγυπτίων. (Υπήρξε βέβαια και ο Ιταλός κατάσκοπος Romei κοντά στον Ιμπραήμ αλλά…..).

3.     Στη μάχη του Πολυάραβου εκτός από τα γνωστά ονόματα αρχηγών και μικροκαπετάνιων, πήραν μέρος και άλλοι λιγότεροι γνωστοί (7). Επειδή η ιστορική μνήμη πρέπει να σώζεται τους αναφέρω. Πρώτοι αντιστάθηκαν οι Γ. Γραφάκος, Β. Βαβούλης, ο Αλ. Μπόσινας γιος του «προδότη» Μπόσινα ο οποίος πολέμησε γενναιότατα, ο Βενετζάνος Μουτζουρίδης από την Καστάνιτσα, ο Βασ.Βασφάκος (ή Βαφάκος), ο Παν. Βλαχάκος, ο Γ. Σκυφάκος, ο Στρατής Ζαχαράκης από την Πάνιτσα, οι Πολυαραβίτες, Γ. Βουρζουράκος, Π.Καρακασσώνης,  Γ. Πλαγιαννάκος, ο Αναγνώστης και Θοδωράκης Πατσουράκος. Μετά ήλθαν οι Π. Γιατράκος, Ηλίας Σαλαφατίνος, Σταμάτης Ρόζος από τη Σίνα, οι αδελφοί Χρηστέοι με τους Ζυγιώτες, ο Γ. Μητσάκος, ο Γ. Καβαλλιεράκος, ο Δημ. Τσιμπιδάρος, ο Πέτρος Ταβουλάρης που ανδραγάθησε στη μάχη, ο Γιάννης Φιορέτης, και ο Δημ. Μπούτζουλης με τους ατρόμητους Σκυφιάνους του. Στην κρίσιμη και αποφασιστική ώρα έρχονται οι Γ. Μαυρομιχάλης, Ηλίας Κατσάκος και ο Αντ. Τρουπάκης.

4.  Οι Σκυφιάνοι (8) πλησίασαν τη σκηνή του Ιμπραήμ που διηύθυνε τη μάχη και αποπειράθηκαν να τον σκοτώσουν στη θέση Κουρκουτσέλι, αλλά οι σφαίρες βρήκαν τον υπασπιστή του και έτσι γλύτωσε.

5. Απώλειες (9): Διακόσιους  περίπου νεκρούς είχαν οι Αιγύπτιοι, πολλούς τραυματίες και λίγους αιχμαλώτους. Από τους Μανιάτες σκοτώθηκαν μόνο εννέα και λίγοι τραυματίες.  

6.      Ελένη Αναϊπόνυφη (10). Καθώς έφευγε προς το βουνό κρατώντας στην αγκαλιά τα δύο παιδιά της την σταμάτησε ένας Αιγύπτιος. Έτρεξε να γλυτώσει αλλά λύθηκε η ζώνη της και από κει την έπιασε ο διώκτης της. Τράβαγε εκείνος, τραβούσε και η γυναίκα και όταν η ζώνη τεντώθηκε η Αναιπόνυφη την άφησε και ό στρατιώτης έπεσε κάτω.Τότε εκείνη του πήρε το σπαθί του και τον σκότωσε.  

7.  Σημαντική παράλειψη του κειμένου είναι η  έστω και μικρή αναφορά στην αντίσταση του Πύργου του  Σταθάκου και η θυσία των 23 ατόμων. Τα γεγονότα και το ολοκαύ­τωμα των ηρώων στη Δεσφίνα ήδη θα ήταν γνωστά όταν γράφτηκε το κείμενο. Θεωρώ το γεγονός άδικο και αδυνατώ να προσεγγίσω τα αίτια της παράλειψης.  

8.      Παρατηρούμε ότι και στο παραπάνω κείμενο εμφανίζονται οι αριθμοί 30, 350, συναφείς αριθμοί προς τον αριθμό 300. Αυτοί οι αριθμοί ήταν συνηθισμένοι στην καταμέτρηση της δύναμης των Μανιάτικων σωμάτων. Βέβαια θα ήταν αδύνατη η συρροή τόσων συμπτώσεων, προκειμένου βεβαίως περί άτακτων. Αλλά οι Μανιάτες οπλαρχηγοί, οι όποιοι έδιναν οι ίδιοι τα στοιχεία στους γράψαντες, μετρούσαν τους άνδρες τους σε τριακοσίους, διότι ήταν ζωντανή στη μνήμη τους η δύναμη των τριακοσίων του Λεωνίδα και οι αριθμοί αυτοί συμβόλι­ζαν δύναμη ηρώων.

         ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΣ

 Στο τέλος της κάθε σελίδος υπάρχει μία μονογραφή που αποτελείται από δύο γράμ­ματα. Το ένα είναι ξεκάθαρο καλλιτεχνικά γραμμένο ήτα (η), και το άλλο δυσανάγνωστο γράμμα που θυμίζει κακογραμμένο (η). Πιστεύω ότι πρόκειται για απόδειξη της πατρότητος του κειμένου ή για να ακριβο­λογώ πρόκειται για απόπειρα του γράψαντος να τονιστεί η πατρότητα του κειμένου. Ο Σαλαφατίνος δεν γνώριζε γράμματα (ιδε ΙΘΩΜΗ Καλαμάτας τεύχος 35—36). Μία σύγκριση όμως της αυθεντικής υπογραφής του την οποίαν έχω στο αρχείο μου, με τη μονογραφή του παρα­πάνω κειμένου, μου δίνει το δικαίωμα να συμπεράνω, με επιφύλαξη, ότι: α) το πρώτο γράμμα (η) είναι η γνήσια μονογραφή του Σαλαφατίνου. Επειδή όμως ο γράψας είδε ότι δεν είναι σαφές το ήτα (η) δηλ. Ηλίας, έβαλε πάλι το ήτα καλλιτεχνικά (η). Ή β) έγραψε το καλλιτεχνικό ήτα και ο γέρων Σαλαφατίνος το έβλεπε και το αντέγραψε, όπως μπορούσε.

Το όλο κείμενο «θυμίζει» το Σχεδίασμα του Ρήγα Παλαμήδη (ιδε «Μνημοσύνη» τόμοι Β, Γ, Δ). Ο Ρ. Παλαμήδης έκανε μία απόπει­ρα μετά το τέλος της Επαναστάσεως να γράφει την ιστορία διαφόρων γεγονότων. Τα χειρόγραφα αξιολογήθηκαν από την κ. Ιωάννα Γιανναροπούλου (11). Η προσπάθεια του συγγραφέα κ. Παλαμήδη ήταν ελλειπής και ανάξια λόγου, αφού αναφέρονται γνω­στά περιστατικά χωρίς ημερομηνίες και λεπτομέρειες με εμφανή την πρόθεση να εξυμνηθεί ο ρόλος του περίγυρου του.

Το κείμενο του "Σχεδιάσματος" του Παλαμήδη τελειώνει ως εξής: «ακολουθεί η εξιστόρησις των μαχών Βέργας και Πολυαράβου». Κείμενα που να εξιστορούνται αυτές οι μάχες δεν βρέθη­καν, από όσο γνωρίζω. Πιστεύω ότι το δημοσιευόμενο σήμερα κείμενο, είναι η εξιστόρηση της μάχης του Πολυάραβου με γραφέα τον Ρ. Παλαμήδη και περιγραφέα τον Ηλία Σαλαφατίνο. Βέβαια ο γραφικός χαρακτήρας διαφέρει ελαφρώς από τη γραφή του Σχεδιάσματος, όμως διαφορές στο γραφικό χαρακτήρα δια­κρίνει κανείς και μέσα στα κείμενα αυτού. Οφείλω να συμπληρώσω ότι είμαι σίγουρος ότι αφού ο Παλαμήδης είχε αναφερθεί στο Σχεδίασμά του και στη μάχη της Βέργας και με δεδομένο πως πληροφορητής του υπήρξε σε μεγάλο ποσοστό ο Σαλαφατίνος, ο γενναίος αγωνιστής ίσως πήρε μέρος στη μάχη της Βέργας, κάτι βέβαια που επίσημα δεν μπορεί να αποδειχθεί.

Πιστεύω λοιπόν ότι το σήμερα δημοσιευ­όμενο κείμενο είναι συνέχεια του Σχεδιά­σματος και είναι επίσης μία πρόσθετη ένδει­ξη για στήριξη της απόψεως μου ότι το Σχε­δίασμα στηρίχθηκε κατά 90% σε περι­γραφές του Ηλία Σαλαφατίνου.-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. .  Σωκ. Κουγέα, Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών. Συνεδρίαση 24 Μαρτίου 1953.

2.  . Δικ. Βαγιακάκου, Ο Ιμβραήμ εναντίον της Μάνης 1961, σελ. 56.

3.    Μιχ. Χουλιαράκη, Γεωγραφική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821—1971, σελ. 240.

4.  Ο Στ. Σκοπετέας αναφέρει σαν κύριο του πύρ­γου στη Δεσφίνα τον Κυριάκο Σταθάκο και όχι τον Θεόδωρο Σταθάκο. Με τον Κυριάκο έγινε, λέει, ο διάλογος με τον Μπόσινα.

5.   Νικ. Πολίτη, Παραδόσεις τόμος Α' σελ. 83, εκδόσεις Γράμματα 1994.

6.   Διον. Κόκκινος, Ιστορία, τόμος 5ος, σελ. 435.

7.   Κείμενο του Στ. Σκοπετέα, το όποιο βρήκα στο αρχείο του παππού μου Αντωνίου Δραγωνέα, χωρίς σημείωση για που το βρήκε δημοσιευμένο.

8.   Όπου ανωτέρω.

9.   Διον. Κόκκινος, Ιστορία ο.ά., σελ. 435.

10.  Δικ. Βαγιακάκος, ό.ά., σελ. 86.

11.  Ιωάννας Γιανναροπούλου, Ανάτυπα εκ των τόμων Β,Γ,Δ, Μνημοσύνης.

Χρήστος Νικ. Ζερίτης

Καλαμάτα