Σχολεία και δωρητές στην Μάνη το 1833. Γύθειο και Οίτυλο. Συμβολή.

 Οι κάτοικοι της Μάνης, Γυθείου και Οιτύλου, πρωτοστατούν στην ίδρυση Δημοτικών σχολείων το 1833. Συμβολή.

Πάντα με ενδιέφερε το «παλιό» σχολείο και κυρίως οι μαθητές, οι δάσκαλοι, τα κτήρια και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες τα παιδιά μάθαιναν γράμματα. Οι παρακάτω τρεις φωτογραφίες με έχουν σημαδέψει αλλά και σηματοδοτήσει το ενδιαφέρον μου για την Εκπαίδευση στη Μάνη των παλαιότερων χρόνων.

      Κάπου στην βορειοδυτική Ελλάδα το 1947. Δεν μπόρεσα να εντοπίσω τον φωτογράφο που αποτύπωσε την στιγμή.

            Αγρίνιο Καμαρούλα 1945 φωτογραφία Βούλα Παπαϊωάννου. Μάθημα στην ύπαιθρο.

            Δημοτικό Σχολείο Καναλίων Βόλου-1949. Φωτογράφος η Βούλα Παπαϊωάννου

Α. «Οι[1] υποφαινόμενοι κάτοικοι της Πόλεως Γυθείου, κινηθέντες από ζήλον, συνήλθαμεν αυθορμήτως εις ένα και συνεισφέραμεν αυτοπροαιρέτως έκαστος ημών τας ως κάτωθεν ιδιοχείρως σημειωθείσας προσφορές μας δια την σύστασιν ενός Σχολείου Ελληνικού και Αλληλοδιδακτικού εις την Πόλιν ταύτην και δια τον ετήσιον μισθόν δύω αξίων  Διδασκάλων, γνωρίζοντας καλώς οπόσα αγαθά πηγάζουσι από τα φώτα και την μάθησιν. Υποσχόμεθα δε, ότι άμα συσταθούν τα σχολεία ταύτα και καθυδρισθούν οι Διδάσκαλοι, να πληρώνωμεν το ήμυσι εκ της προσφοράς μας ταύτης ως προκαταβολήν, το δε άλλο ήμυσι μετά εξαμηνιαίαν ως αποπληρωμήν όλου του χρόνου. Διό και υποφαινόμεθα επικυρούντες ταύτα, εμπιστεύομενοι την διαχείρησιν των συνεισφορών μας· και την εκλογήν των Διδασκάλων, ή ό,τι άλλο αναγκαίον δια ταύτα εις τον φιλόμουσον κ. Έπαρχον της Επαρχίας μας Κύριον Χρ. Ράγκον, όστις θέλει ευαρεστηθή να διευθύνη όπως ήθελεν εγκρίνει καταλληλοτέρως προς ωφέλειαν των τέκνων μας. (α) Αν δε η προσφορά μας αύτη δεν ήθελεν επαρκέση, να αποπληρούται το ελλείπον από τους πόρους της ενταύθα Μονής του Αγίου Γεωργίου, το οποίον τούτο θέλει υποχρεούνται να πράττωσι οι Διοικούντες την περιουσίαν αυτής.
Εν Γυθείω τη  Ιουλ. 1833


Έπονται αι υπογραφαί και το ποσό της συνδρομής:
Χρηστάκης Ράγκος Β. Έπαρχος                   200
Άγιος Καρυουπόλεως                                   100
Π.Μ. Γρηγοράκης                                          60
Τζανετάκης Γρηγοράκης                              300
Δημήτριος Γρηγοράκης                                 40
Π.Α. Γρηγοράκης                                           60
Θωμάς Α. Γρηγοράκης                                   30
Θεόδωρος Ξ. Γρηγοράκης                              30
Νικόλαος Λιναράς                                          40
Γεώργιος Καλκαντής                                      42
Μανόλης Ξ. Γρηγοράκης                               20
Γεώργιος Μ. Καλκαντής                                30
Γεώργιος Σ. Καλκαντής                                 40
Αντώνιος Χασανάκος                                     30
Μιχαλάκης Μ. Καλκαντής                             20
Δημήτριος Π. Καλκαντής                              50
Μαυροδής Ματζάκος                                     40
Παύλος Στεφάνου                                          20
Πέτρος Στεφανάκος                                       15
Παναγιώτης Αλμπανάκης                            120
Ν. Πονδικάκης                                               50
Αντώνιος Μπουζουναράς                               60
Γεώργιος Μπουζουναράς                               20
Δημήτριος Μπαγεζάκος Καλκαντής               30
Κωνσταντής Πωλημενάκος                            10
Δημήτριος Λαζαράκος                                    20
Αναγνώστης Παππανικολάου                         20
Ιωάννης Πολυχρονάκου                                 20
Αναγνώστης Σκαρομιχελάκος                        10
Ν. Βαφιάκος                                                   10
Δ. Σαβάκης                                                     10
Ν. Λελιουργός                                                15        
Ι. Λιάρος                                                         30
Γ. Αδαμαπουλάκος                                         20
Ν. Πασχάλης                                                  30
Αλ. Πουλάκος                                                25
Γ. Κοτζιεράκος                                               10
Π. Λιναράς                                                     20
Π. Δασκαλάκος                                              20
Γιανίκης Δημάκος                                          15
Χαντζή Γιούλιος                                            15
Δημήτριος Καλογεράκος                               15
Παναγιώτης Τουφαξάκος                               10
Δημήτριος Κατζυλάκος                                  15
Χαντζή Κωτζιαντάκος                                    10
Χρήστος Μυλωνάκος                                     15
Κυριάκενα Πιερόνυμφη                                 50
Δημήτριος Αλεξάκης                                      15
Ηλίας Τζανετουλάκος                                    25
Παναγιώτης Κορφιωτάκης                              5
Το όλον                                          1.915

(α) Οι κάτοικοι του Γυθείου χρεωστούν να φροντίζουν δια την διδασκαλίαν των τέκνων των και όχι ο Έπαρχός των, διότι ούτε πόνον ημπορεί να έχουν άλλοι τινές ως οι πατέρες των παιδίων αλλ’ ούτε ο Κύριος Χ. Ράγκος θέλει είσθαι πάντοτε έπαρχός των».

Β. Με Βασιλικό Διάταγμα διορίστηκαν[2] οι Έπαρχοι στην τότε Ελλάδα και καθορίστηκε ο μισθός τους. Ο νομός Λακωνίας είχε χωριστεί σε τρεις επαρχίες και διορίσθηκαν οι : Επαρχία Γυθείου (Μαραθωνησίου) ο Χρήστος Ράγκος. Επαρχία Οιτύλου (Δυτικής Μάνης) ο Ιωάννης Μελάς, ο οποίος λίγες μέρες μετά τον διορισμό του απεβίωσε και αντικαταστάθηκε από τον Πάνο Μοναστηριώτη. Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς (Μονεμβασίας) ο Δημήτριος Γουζέλης.

Με το ΦΕΚ 17/4.5.1833 καθορίστηκαν οι μισθοί τους. Ο Έπαρχος είχε μισθό 2.400 δρχ. και 600 δρχ. επιπλέον ετησίως για τα έξοδα μετακινήσεών του εντός της Επαρχίας του.

Γ. Το ίδιο με το Γύθειο συνέβη λίγους μήνες αργότερα και στο Οίτυλο. Επιστολή καλαματιανού είχε σταλεί έγκαιρα σε εφημερίδα του Ναυπλίου και γνωστοποιούσε στο αναγνωστικό κοινό πως παρόμοια πρωτοβουλία είχε ληφθεί και από τον Έπαρχο Οιτύλου και η ανταπόκριση των Οιτυλιωτών υπήρξε συγκινητική. Μάλιστα περιγράφεται και ένα περιστατικό πάμφτωχου γέροντα ο οποίος ενίσχυσε οικονομικώς την πρωτοβουλία. Άραγε πόσα παρόμοια περιστατικά, εκ του υστερήματος γενναιοδωρίας για ιδιαίτερο σκοπό, υπάρχουν εκείνη την εποχή αλλά μόνο η περίπτωση της Ψωροκώσταινας διασώθηκε. Να όμως που ο Οιτυλιώτης γέροντας αναδεικνύει και το μέγεθος της Μανιάτικης γενναιοδωρίας. Πιθανολογώ πως ο συντάκτης της επιστολής είναι ο καλαματιανός Στέλιος Πρασάς που κατέθεσε 5 δραχμές.  

[3]«Κύριε Συντάκτα του Τριπτολέμου. Κατά τας αρχάς του παύσαντος Οκτωβρίου ήμην εις Οίτυλον δια δημόσιον υπηρεσίαν. Εις το διάστημα της εκείσε παραμονής μου, συνήλθεν δια προτροπής του Βασιλικού Επάρχου μίαν Κυριακήν οι κάτοικοι του Οιτύλου εις τον ναόν της Υπεραγίας Θεοτόκου. Ο Βασιλικός Έπαρχος κ. Πάνος Μοναστηριώτης, ανήρ φιλόμουσος, ομίλησεν ολίγον, δια του οοίου απέδειξεν οποίοι ήσαν οι πρόγονοι των Σπαρτιατών και πως ούτοι εκ της αμαθείας υπέπεσαν εις πάθη άσπονδα, φονεύονται αλλήλοις των & ζώσι δυστυχώς. Αφ’ ού τέλος ωμίλησεν ως καλός πατήρ όσα έπρεπε, τους παρεκίνησε να ευρεθώσιν επομένως εις το Επαρχείον και να συνεισφέρη έκαστος αυτών ότι προαιρείται, προς ανακαίνισιν ενός σχολείου. Συνήλθον πολλοί ως αι διψώσαι ελάφοι, και εν τω άμα η προσφερθείσα εκούσιος συνδρομή ανέβη εις πεντακοσίας δραχμάς ως έγγιστα.
Επαίνεσα κατά μέγα μέρος την προθυμίαν και ένθερμον ζήλον των Σπαρτιατών εκείνων οπού έδειξαν, φροντίζοντες δια την επίδοσιν και καλήν ανατροφήν των τέκνων των, επαίνεσα πολύ περισσότερον ένα Σπαρτιάτην γέροντα πτωχόν και δυστυχή, συνεισφέροντα πλησίων των είκοσι Δραχμών εν ώ μόλις ήναι διπλασία της ποσότητος ταύτης η κατάστασίς του ως επληροφορήθην.
Ταύτα παρακαλείσθε, Κύριε Συντάκτα, να καταχωρίσετε εις το προσεχές φύλον της εφημερίδος σας προς πληροφορίαν τοι κοινού, και είθε να μιμηθώσι και άλλοι αγαθοί πολίται το παράδειγμα των Σπαρτιατών, κατ’ εξοχήν δε του δυστυχούς εκείνου γέροντος.
Εν Καλαμάτα τη 1 Νοεμβρίου 1833
Σ.Π.»

                                 Άποψη από το Οίτυλο και Οιτυλιώτες νέοι το 1938. Φωτογραφία του Πέτρου Καλονάρου

Δ.  Ένας Οιτυλιώτης όμως στέλνει, λειτουργών ως ανταποκριτής και δημοσιογράφος, τα ακριβή περιστατικά της συνάξεως των Οιτυλιωτών:
«Κ. Συντάκτα[4] του Τριπτολέμου, την 8 του ήδη λήγοντος συνήλθον όλοι οι κάτοικοι της κωμοπόλεως Οιτύλου, κατά διαταγήν του Επάρχου των κ. Πάνου Μοναστηριώτη, εις μονοκλητίαν, ένθα εψάλη δοξολογία υπέρ της μακροβιότητος του πολυποθήτου ημών Άνακτος· τελειωθείσης δε της θείας ιερουργίας, εξεφώνησεν ο κ. Έπαρχος λόγον περί παιδείας πολλά κατάλληλονκαι πρόσφερον ως προς τους ακροατάς του, παρακινών αυτούς μυριοτρόπως, εις το να συστήσωσιν ένα σχολείον εις την κωμόπολίντων, από το οποίον να φωτίζονται τα τέκνα τόσον αυτών, καθώς και των πλησιοχώρων των.
Απερίγραπτος είναι η αγαλλίασις την οποία έβλεπε τις ζωγραφισμένην εις τα πρόσωπα των Σπαρτιατών, οίτινες με μεγάλην ευχαρίστησιν ήκουσον τους λόγους του Επάρχου των, συμφώνους κατά πάντα με την θέλησίν των· αμέσως κραυγάζοντες το «Ζήτω ο Βασιλεύς της Ελλάδος» έτρεχον αγεληδόν εις το επαρχείον δια να καταγράφωνται εις τον κατάλογον της προς σύστασιν του σχολείου συνεισφοράς, αμιλλώμενοι τις τίνα να υπερέβη κατά το ποσόν με όλην την ένδειαν. Παρακαλείσαι κ. Συντάκτα να καταχωρίσης εις το προσεχές φύλον της εφημερίδος σου τον κατάλογον της συνεισφοράς, δια να ίδη ο κόσμος ότι οι νυν Σπαρτιάται είναι γνήσιοι απόγονοι των περικλεών προγόνων των· και αν αι παρελθούσαι ανωμαλίαι δεν τοις έδιδον τον καιρόν του ν’ αποδείξουν τούτο πραγματικώς. Ιδού ήδη υπό την αιγίδα της ησυχίας ήρχισαν να λαμβάνουν φροντίδα περί της καλής διαγωγής των τέκνων των, περί της ευδαιμονίας των· ήρχισαν, λέγω, να δικαιώνουν την απογονίαν των.
Δεν θέλω λείπει κ. Συντάκτα, του να σε κοινοποιώ ακολούθως και τας άλλας κοινότητας, όσαι μιμούμεναι την Οίτυλον συστήσουν σχολεία.
Εξ Οιτύλου την 27 Οκτωβρίου 1833
Ποθητός Γ. Πάγκαλος
Κατάλογος των συνεισφερόντων δια την σύστασιν ενός σχολείου εις Οίτυλον.
Συνεισφορά της κωμοπόλεως Οιτύλου.
Όνομα και δραχμαί του συνεισφέροντος
Πάνος Μοναστηριώτης                                      50
Ποθητός Γ. Πάγκαλος                                       115
Θωμάς Ξανθάκης                                                  8
Μιχαήλ Ι. Ραζέλος                                            100
Στέργιος Πρασάς                                                  5
Ηλίας Δημητρακουλάκος                                   10
Μίχαλος Πετράκος                                             20
Παναγιώτης Ζαγκλής                                         22
Ιωάννης Κατζανός                                              30
Παναγιώτης Καλογράκος                                   10
Μιχαήλ Τζαλπάκος                                               3
Μαστρο Παναγ. Χαλκεύς                                   10
Δρακούλης Πατζουλάκος                                   20
Μιχάλης Καραβοκιράκος                                   20
Καλλίνικος  Δημητρίου                                        3
Λιού Τσινέισσα                                                  10
Γεώργιος Μουσουδέας                                      40
Στέφανος Σπανέας                                             40
Θεοδωρής Καράμπελας                                     40
Κωνσταντίνος Μπούφαλης                                10
Παναγ. Ραζέλος                                                  40
Νικόδημος Ιερομόναχος                                    10
Παπά Ιγνάντιος                                                  10
Παπά Νικολής                                                      2
Πνευματικός Συροκάκος                                    10
Παπά Παρθένιος Σαξιώνης                                30
Παπά Ησαΐας                                                      10
Κωνστ. Παπαδάκος                                            20
Κουβάλας Μιχαλάκος                                          5
Σπύρος Κριτζιλέας                                             40
Πουλημένος Αβραμάκος                                    15
Κυριάκος Αβαρέας                                             15
Δημήτρης Γιακουκέας                                        10
Πέτρος Μιχ. Πετράκος                                       10
Πέτρος Νικολάκος                                                6
Ιωάννης Λυμπεράκος                                          10
Πιέρος Ρουμανάκος                                              5
Αναστάσιος Ρουμανάκος                                    10
Πέτρος Κορωγκάκος                                            5
Γιάννης Γεωργιτζέας                                            3
Νικόλαος Μπουτζιάκος                                        6
Παναγ. Παναγιωταρέας                                        5
Ηλίας Κατζούλης                                                25
Μιχ. Σπανάκος                                                    25
Ιωάννης Ντουβάκος                                            12
Αντ. Λαλικάκος                                                   15
Γιωργ. Σαξιώνης                                                 10
Νικόλαος Ζαράκος                                               5
Στέφανος Πατρικαρέας                                      10
Πούλος Μιχαλαράκος                                          5
Δημήτρ. Σαξιωνάκος                                          10
Βασίλειος Καρμπελάκος                                    30
Πέτρος Σκούτζας                                                  5
Μιχ. Τραφαλάκος                                                 5
Ηλίας Πασπαλιάκος                                             3

Συνεισφορά του χωρίου Καρέας
Γεώργιος Λαρδής                                               30
Πέτρος Ταβουλαράκος                                       20
Πέτρος Ταβουλαράκος                                       30
Ιωάννης Ταβουλαράκος                                     10
Παπά Γιάννης                                                      5
Παπά Παναγιώτης                                               8
Ξανθάκης Ταβουλάρης                                        2
Διακουμής Μασουράκος                                     3
Ηλίας Πετρουτζάκος                                           2
Νικόλαος Ταβουλαράκος                                   10
Ηλίας Τσαπατζαράκος                                        10
Βασίλειος Δαιμονάκος                                       15
Ιωαν. Τσιμπιδάρος                                             10
Ηλίας Τσιμπιδάρος                                             20
Παναγιώτης Σαμπατάκος                                    2
Γιωργ. Κολονελάκος                                           5
Π. Διακουμάκος                                                  2
Β. Τσαπατζαράκος                                              5
Νικόλαος Τσακάκος                                            5
Σπύρος Σαμπατάκος                                          15
Παναγιώτης Πιτζιλάκος                                      5
Δ. Τσαπατζαράκος                                              2
Ν. Τσαβελάκος                                                   2
Π. Κολονελάκος                                                 2
Συνεισφορά του χωρίου Κριονέρι
Μιχάλης Κατζανάκος                                        20
Το όλον                                              1.248                                        

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Ένα μεγάλο ζήτημα που απασχολεί τους ιστορικούς είναι και αυτό της Παιδείας την μεταεπαναστατική περίοδο, αυτή της περιόδου του Κυβερνήτου Καποδίστρια και αυτή της περιόδου της Βασιλείας του Όθωνος. Ένα εύρημά μου στην εφημερίδα «Τριπτόλεμος» που εκδιδόταν στο Ναύπλιο το 1833, μου έδωσε την αφορμή να ερευνήσω και να καταθέσω την παρούσα μικρή συμβολή για τον τόπο της εκ μητρός καταγωγής μου.

Εκτός από την «ειδησεογραφική» κάλυψη του θέματος, πολλές πληροφορίες άντλησα από την Μεταπτυχιακή εργασία της Σταυρούλας Γιαννοπούλου με θέμα «Η οργάνωση της Παιδείας και της Εκκλησίας κατά την οθωνική περίοδο (1833-1862)». Είναι πράγματι σημαντικές οι πληροφορίες που υπάρχουν οι οποίες και απάντησαν σε πολλές απορίες μου.
Το σύντομο περίγραμμα των προσπαθειών για την εκπαίδευση των ελληνοπαίδων την περίοδο του Καποδίστρια (1828-1831) πρέπει να έχει ως αρχή την σύσταση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας το οποίο λειτούργησε για 500 περίπου ορφανά παιδιά και ήταν αλληλοδιδακτικό, δηλαδή οι μεγαλύτεροι καλοί μαθητές δίδασκαν τους μικρότερους, καθώς το εκπαιδευτικό προσωπικό και οικονομικές δυνατότητες ήταν λιγοστές. Στην Αίγινα συστήθηκε αργότερα και το Κεντρικό Σχολείο ως ένα είδος Γυμνασίου. Λίγο μετά ιδρύθηκαν το Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο στο Ναύπλιο, η Εμπορική Σχολή στη Σύρο και σχολεία Θηλέων στο Ναύπλιο, στην Αθήνα, στη Σύρο και στην Ύδρα[5].
Η περίοδος της Βασιλείας αρχίζει ουσιαστικά με τον ερχομό του Όθωνος τον Ιανουάριο 1833 και μέχρι την ενηλικίωσή του επιτροπευόταν από τρεις (3) Αντιβασιλείς. Η μεθοδικότητα των Βαυαρών στην αναδιοργάνωση του κατεστραμμένου κράτους σε όλους τους τομείς υπήρξε σπουδαία. Ειδικότερα από «τον Μάρτιο του 1833 συστάθηκε μια ειδική επιτροπή, επιφορτισμένη να εκπονήσει ένα σχέδιο οργάνωσης της Εκπαίδευσης, βασισμένο στις αρχές που είχε υποδείξει η Αντιβασιλεία. Η επιτροπή αυτή αποτελείτο από πρόσωπα που είχαν συνεργαστεί και με τον Καποδίστρια στον τομέα αυτό»[6].
Παράλληλα διορίστηκαν τοπικοί Διοικητές που ονομάστηκαν Έπαρχοι και οι οποίοι γνωρίζοντας το γενικό εκπαιδευτικό πλάνο της Αντιβασιλείας, κατά τα πρότυπα της καποδιστριακής περιόδου, προσπάθησαν να πείσουν τους κατοίκους των περιοχών που διοικούσαν να χρηματοδοτήσουν την δημιουργία σχολείων στον τόπο τους. Αυτή είναι η περίοδος που αναφέρεται το κύριο θέμα της παρούσης δημοσιεύσεως.
Διότι το επόμενο χρόνο, το 1834, το εκπαιδευτικό ζήτημα τίθεται σε νέα βάση «σύμφωνα με το άρθρο 4 του νόμου περί δημοτικών σχολείων της 6ης/18ης Φεβρουαρίου του 1834, ιδρύθηκαν σε κάθε δήμο (α΄, β΄ και γ΄ τάξεως) τα δημοτικά σχολεία.142 Η ονομασία τους προκύπτει από το γεγονός πως οι δήμοι ήταν υπεύθυνοι για την κάλυψη των εξόδων των σχολείων αυτών. Στους δήμους όπου δεν υπήρχε η οικονομική δυνατότητα, θα ίδρυε δημοτικά σχολεία η Κυβέρνηση. Τη δαπάνη αυτή θα αναλάμβανε το Γενικό Εκκλησιαστικό και Σχολικό Ταμείο. (άρθρο 59).143 Η κατάσταση αυτή θα συνεχιζόταν έως ότου οι δήμοι θα μπορούσαν μόνοι τους να συντηρήσουν τα σχολεία τους».[7]
Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν στοιχεία ότι και σε άλλες περιοχές της τότε Ελλάδος υπήρξαν παρόμοιες πρωτοβουλίες. Αυτό όμως που θα πρέπει να μελετηθεί από τους ιστορικούς και τους ειδικούς είναι η ουσία πως η παρατημένη και δυσφημισμένη Μάνη, με τον πληθυσμό της βαθιά χωρισμένο, έρμαιο στις διαθέσεις, τις βουλές και τις πολιτικές των ιστορικών οικογενειών που διαφέντευαν τον τόπο, πρωτοπορεί και ερανικώς συλλέγει εισφορές για την σύσταση σχολείων προκειμένου να μορφωθούν τα παιδιά της. Οι κατάλογοι που παραπάνω δημοσιεύονται, είναι αψευδείς μάρτυρες για ο ποίοι στήριξαν την πρωτοβουλία και ποίοι απείχαν και απουσίαζαν. Δεν είναι διόλου απίθανο να υπήρχε ένας συντονισμός αποχής από την στήριξη της ερανικής προσπάθειας, όλων αυτών που είχαν ή επρόκειτο να τεθούν στο περιθώριο από τη νέα τάξη πραγμάτων που η Αντιβασιλεία επεφύλασσε για τους παλαιούς αγωνιστές.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΤΕΛΙΚΩΣ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗ ΜΑΝΗ;
Το Ελληνικό Κράτος με ιδιαίτερες στατιστικές μελέτες προσπάθησε να καταγράψει, απογράφοντας όλη την Επικράτεια, τις ιδιαιτερότητες και την κατάσταση όλων των κατοικημένων περιοχών. Όπως γράφει η συγγραφέας κ. Δήμητρα Σταθοπούλου-Καπετανάκη στο βιβλίο της « ΙΑΤΡΟΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΟΣ 1838-1842»[8] «Οι Ιατροστατιστικοί Πίνακες των Διοικήσεων του Ελληνικού Βασιλείου αποτελούν την πρώτη απόπειρα του ελληνικού κράτους μετά την συγκρότησή του να δώσει «στατιστικές» πληροφορίες. Συντάχθηκαν κατά διοικήσεις κατά τα έτη 1838-1839 από τους διοικητικούς γιατρούς των αντίστοιχων περιοχών ύστερα από κυβερνητική παραγγελία και δημοσιεύτηκαν σε Παραρτήματα του «Ελληνικού Ταχυδρόμου» από το τέλος του 1838 μέχρι τις αρχές του 1840. Παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο από ιατρική όσο και ιστορική-δημογραφική άποψη, γιατί παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις υγειονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, το κλίμα, τους οικισμούς, τον πληθυσμό, την οικονομία, την εκπαίδευση, τις νοοτροπίες των κατοίκων… Ο συντάκτης των Ιατροστατιστικών πινάκων της Διοίκησης (Νομού) Λακωνίας (επαρχίες Γυθείου και Οιτύλου με έδρα την Αρεόπολη) είναι ο γιατρός Σταμάτης Μιχ. Γαλάτης (ο οποίος ήταν επίσης αρμόδιος για τη διοίκηση Μεσσηνίας και την υποδιοίκηση Πυλίας) και των αντίστοιχων της Διοίκησης (Νομού) Λακεδαίμονος (επαρχίες Λακεδαίμονος και Επιδαύρου Λιμηράς με έδρα τη Σπάρτη) ο Νικόλαος Α. Φωτεινός (ο οποίος ήταν αρμόδιος και για τη διοίκηση Μαντινείας)».
[9]Στον Πίνακα 1 ο αναγνώστης της παρούσης μπορεί να διαβάσει λεπτομερώς στοιχεία για τις περιοχές της Διοικήσεως Λακωνίας και ιδιαίτερα την ύπαρξη μαθητών που αφορά το κύριο κείμενο (γράφοντας «Μαθηταί σχολείων» εννοείται πως αναφέρονται σε ηλικίες παιδιών που θα μπορούσαν-έπρεπε να πηγαίνουν στο σχολείο και όχι πως ήδη φοιτούσαν σε σχολείο).
[10]Παρακάτω ο αναγνώστης θα διαβάσει λεπτομερώς τα στοιχεία που αφορούν την λειτουργία Σχολείων στην ίδια περιοχή:
ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ ΠΙΝΑΞ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΩΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ 1839.
Ο εξ ίσου σημαντικός αυτός πίνακας περιέχει στατιστικά στοιχεία, αναφερόμενος γενικά στους δήμους και ειδικότερα σε κάθε χωριό, για τα κάτωθι:
1. Φυσική και υγιεινή θέσις και κατάστασις εκάστου.
2. Πόσιμα ύδατα.
3. Άνεμοι κυριεύοντες.
4. Προϊόντα (που παράγονται).
5. Αριθμός κατοίκων.
6. Επαγγέλματα αυτών.
7. Φυσική κράσις των. (Εδώ οφείλεται να γίνει μνεία του σχολιασμού για την κράση των κατοίκων του Δήμου Άριος που τον αποτελούσαν η Αρεόπολη, το Λιμένι, το Κουσκούνι, η Τσίπα και τα Κριλιάνικα. Γράφεται πως είναι «δυνατοί, εύρωστοι και ως επί το πολύ έξεως αιματηράς»).
8. Φαρμακοποιών κατάστασις.
9. Υγειονομίων και λοιπών λοιμοκαθαρτηρίων κατάστασις.
10. Νεκροταφείων κατάστασις. (Εδώ οφείλεται να γίνει μνεία του σχολιασμού για την ύπαρξη κοιμητηρίων στον Δήμο Άριος. Γράφεται πως «Δια την παλαιάν συνήθειαν των κατοίκων οίτινες είχαν σχεδόν πάσα οικογένεια ιδιαίτερον νεκροταφείον εις τον δήμον Μίνα ταύτα υπάρχουν επτά νεκροταφεία όλα εις ικανήν από τα χωρία απόστασιν, εκτός ενός το οποίον μόλις 15 βήματα απέχει από το χωρίον της Αρεοπόλεως, δεν φέρει δε βλάβην προς το παρόν καθότι ολίγοι αποθνήσκουν και σπανίως θάπτονται εις το νεκροταφείον τούτο»).
11. Σχολείων κατάστασις.
12. Άλλων δημοσίων καταστημάτων κατάστασις.
13. Ασθένειαι επικρατούσαι.
14. Αιτίαι αυτών.
15. Προφυλακτικά και θεραπευτικά μέσα.
16. Ιατροχειρούργων αριθμός και αριθμός της αδείας ή του διπλώματός των.
17. Χειρουργών εμπειρικών αριθμός.
18. Φαρμακοποιών.
19. Μαιών.
20. Εμβολιαστών.

Όλα τα στοιχεία που καταγράφονται είναι σημαντικά για το τότε αλλά και ένας οδηγός για το σήμερα καθώς αντλούνται ιστορικά και εθιμικά στοιχεία.
Το κύριο θέμα το παρόντος σημειώματος όμως είναι η Εκπαίδευση των Μανιατών. Μετά λοιπόν την προσπάθεια του 1833 για την ίδρυση και λειτουργία Δημοτικών και Αλληλοδιδακτικών Σχολείων στο Γύθειο και στο Οίτυλο (σίγουρα θα έγιναν και σε άλλα χωριά παρόμοιες προσπάθειες αλλά δεν υπάρχουν επίσημα ιστορικά στοιχεία) φθάνουμε στο 1838 και των «Σχολείων κατάστασις» είχε ως εξής (σε παρένθεση τα χωριά που αποτελούσαν τους αντίστοιχους δήμους):
1. Στον δήμο Άριος (Αρεόπολις, Λιμένι, Τσίπα, Κουσκούνι, Κριλιάνικα) : «Τρία υπάρχουν ένα ελληνικόν και ένα αλληλοδιδακτικόν χωρίς διδάσκαλον αμφότερα, συντηρούμενα από ιεραποστόλους Αμερικανούς, εκ των οποίων το μεν αλληλοδιδακτικόν είναι ιδιοκτησία των δια δε το ελληνικόν ενοικιάζουν μίαν οικίαν. Το τρίτον είναι νηπιακόν εις μίαν εκκλησίαν διδασκόμενον από ένα εγχώριον κατά την παλαιάν μέθοδον».

                                         Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου Αρεοπόλεως το 1951.

                          Παρέλαση του γυμνασίου Αρεοπόλεως το 1948. Συλλογή Γιάννη Κατσαρέα.

2. Στον δήμο Οιτύλου (Οίτυλο, Καραβοστάσι, Κριονέρι, Καρέα, Καιλεφά) : «Υπήρχεν εν δημοτικόν διατηρούμενον υπό της κυβερνήσεως αλλ’ έπαυσε, τώρα δε υπάρχει εν άθλιον διδασκόμενον κατά την παλαιάν μέθοδον».
3. Στον δήμο Καρδαμύλης (Σκαρδαμούλα, Σγούρνιτζα, Χώρα Ανδρούβιστα, Ξεχώρι, Νικοβαί) : «Δημοτικόν υπήρχεν έν αλλά διελύθη. Τώρα ολίγα παιδία διδάσκονται την ανάγνωσιν και γραφήν από ιερείς. Υπάρχει δε και έν ελληνικόν, το οποίον αν δεν είναι αυτοσύστητον, συστήνει τον δήμαρχον εις του οποίου τας προσπαθείας χρεωστούν οι δημόται την σύστασίν του».

                                      Καρδαμύλης Ελληνικόν Σχολείον. Βιβλίο 1840. Από τα ΓΑΚ

               Καρδαμύλης Δημοτικό σχολείο το 1934. Από το FB «Παλιές φωτογραφίες της Μεσσηνιακής Μάνης»

                               Δημοτικό σχολείο Εξωχωρίου το 1950. Αρχείο Μιχάλη Κιτρινιάρη.

4. Στον δήμο Γυθείου (Γύθειον, Μαυροβούνι, Ράχη, Μαρούλια, Κουτουμού) : «Έν αλληλοδιδακτικόν εις το οποίον μαθητεύονται 100 περίπου μαθηταί αλλά το κατάλυμα είναι στενόχωρον, ολίγον αεριζόμενον και εις κάκιστην θέσιν, ευχής έργον θα ήτο αν εχτίζετο έν νέον».

                              Μαυροβούνι Γυθείου. Δημοτικό σχολείο αρχές 10ετίας ’50. Αρχείο Dhmhtrhs Mani.

                                  Γυμνάσιο Θηλέων Γυθείου. Συλλογή Maria Patsourakou Polites

                                                   Δημοτικό σχολείο Γυθείου 1955. Συλλογή Giannis Pier

5. Στον δήμο Λεπτινίου (Λιασίνοβα, Ιζερία-Τσέρια, Κάλυβες): «Υπήρχεν έν αλληλοδιδακτικόν αλλά διελύθη, τώρα δε διδάσκονται λίγα παιδία από ιερείς αλλά κατά την παλαιάν μέθοδον».

                          Το κτήριο του Δημοτικού σχολείου Τσερίων. Από το blog «Οι Μανιάτες είναι παντού».

            Η νεοδιόριστη δασκάλα Ασημακοπούλου με μαθήτριές της στα Τσέρια. Από ανάρτηση της κόρης της Λιάνας.

6. Στον δήμο Κιτριών (Άνω Δολοί, Κάτω Δολοί, Κυτριές) : «Έν αλληλοδιδακτικόν νεοκτισθέν και αρκετά ευρώχωρον δια τους εν αυτώ μαθητευομένους».

                               Στα ΓΑΚ νομού Μεσσηνίας βρίσκεται ο κατάλογος της περιόδου 1931-1967.

7. Για τους παρακάτω δήμους δεν υπάρχουν σχόλια και αυτό σηματοδοτεί την ανυπαρξία σχολείων και εκπαιδεύσεως:
της Γερηνίας (Κάμπος, Οροβά Μάλτα, Βαρούσι, Μαλευριάνικα, Γαϊτζά, Πρίντα, Σνερίντα, Μπίλιοβα, Αλτομυρά, Πηγάδια, Σωτηριάνικα),

                        Δημοτικό σχολείο Κάμπου Αβίας. Αρχείο Γεωργίου Μητσέα

της Αβίας (Αλμυρό, Σέλιτζα, Μικρή & Μεγάλη Μαντίνεια, Τρικότζοβα),

                                     Σχολείο και παιδιά στο δημοτικό Αλτομυρών.

                                                            Παιδιά στην άνω Σέλιτσα. ΓΑΚ Μεσσηνίας.

Παλιόχωρας δημοτικό σχολείο το 1940.

του Νικάνδρου (Πύργος, Χαρία, Τριανταφυλλία, Νικάνδρι, Χαρούδα),

                                       Παιδιά και πύργοι στη Χαριά. Του Γιάννη Βουρλίτη.

των Θυρίδων (Κώνος, Κυπούλα, Παγγίον, Σταυρί, Δρύ, Κέρια, Οχυά, Αγία Κυριακή),


                               Δημοτικό σχολείο Κούνου τη δεκαετία του ΄70. Συλλογή Σάββα Μητσάκου.

των Ιππολών (Δρύαλος, Τσόπακας, Παλιόχωρα, Μπάρμπακα, Μπρίκι, Καφιόνα, Κουλούμι, Κουτρέλα, Έρημος, Λάκκος, Άγιος Γεώργιος, Κότσιφας, Μήνα, Καρήνια),

                                 Δημοτικό σχολείο Μίνας το 1957. Αρχείο Thanasis Balafas.

της Μέσσης (Κύττα, Νόμια, Κεχριάνικα, Άγιος Γεώργιος, Γαρδενίτζα, Μέζαπον,

                                                                     Γυμνάσιο Κίττας 1934.

των Άνω, Μέσα & Κάτω Μπουλαριών (Δίποροι, Λεοντάκη, Μουδανίστικα),

Άνω Μπουλαριοί-Δίπορο, στο «Δασκαλιό» μπροστά μαθητές με τον δημοδιδάσκαλο Αριστείδη Αλευρομάγειρο και κάποιους κατοίκους, περί το 1937-9. Συλλογή Σάββας Μητσάκος.

της Καινηπόλεως (Άλικα, Κυπάρισσος, Τσικαλιά, Βάθια),

                          Δημοτικό σχολείο Βάθειας περί το 1960. Συλλογή Σάββας Μητσάκος.

                                           Δημοτικό σχολείο στα Άλικα. Συλλογή Andi Thomopoulos

της Λάγειας και Ταινάρου (Πιούντες, Έξω & Μέσα Δημαρίστικα, Παχιάνικα, Σολοτέρι, Κορογονιάνικα, Καινούργια Χώρα, Χάρακες, Πάληρος),

του Κολοκυνθίου (Κάβαλος, Χειμάρα, Λουκάδικα, Φλομοχώρι, Βάτα, Καυκί, Μέσα & Έξω Νύφι, Δρυαλί, Αργυλιάς, Κότρονας, Γωνία, Σκαλτζοτιάνικα, Καρυαλά),

                                             Δημοτικό σχολείο στο Νύφι. Συλλογή Σάββα Μητσάκου.

                                               Δημοτικό σχολείο Κότρωνα 1969. Συλλογή Aris Polydakis.

της Πολυαίνης (Λαγκάδα, Σωματιανά, Πολυάνα),

Το δημοτικό σχολείο της Πολιάνας:Την δεκαετία του 50 το σχολείο θα είχε περίπου 50 παιδιά. Απο το '60 και μετά μετριούνταν στα δάχτυλα. Το '69 - 70 το σχολείο έκλεισε. Τα τελευταία 5-6 παιδιά ήταν η γενιά του '55. Ο τελευταίος δάσκαλος έμενε στο σχολείο και τα κοριτσάκια εκτός από τα μαθήματα έκαναν και μαγειρική. Κάθε μέρα μαγείρευαν κάτω στο υπόγειο για να φάει ο δάσκαλος και αυτά. Ήταν η Κική η Σούλα η Δημητρούλα ίσως και κάποια άλλη. Η αυλή του σχολείου ήταν μικρότερη και κάτω ήταν χώμα. Η κάτω μεριά ήταν ίσια και ανηφόριζε προς το δρόμο. Η σκάλα ήταν παράλληλη με το σχολείο. Η αυλή στο διάλειμμα γέμιζε παιδάκια. Αγοράκια με κοντά ντρίλινα παντελονάκια και τα κοριτσάκι με φθηνά τσίτινα φουστανάκια. Τα περισσότερα παιδάκια ήταν πολύ αδύνατα. Τα παιχνίδια που παίζαμε πολλά. Θα αναφέρω μερικά. Κουτσό, γουβάκια , κλιαμπάριζα, σκυταλοδρομία, κ.α..Την σημερινή μορφή το σχολείο την χρωστά στον Νίκωνα Αρκουδέα που όταν ήταν Αττικάρχης φρόντισε να ανακαινιστεί. Τώρα το χρησιμοποιούμε για κάποιες καλοκαιρινές εκδηλώσεις. (Αναμνήσεις Μαρίας Δραγωνέα-Παναγέα)

                   Μαθητολόγιο της Πολιάνας των ετών 1939-1947. Από τα ΓΑΚ αρχεία νομού Μεσσηνίας.

των Θαλαμών (Κουτήφαρι, Νομιτσί, Κούμανι, Σβύνα, Τραχήλα),

      Δημοτικό σχολείο Τραχήλας 1936-7. Συλλογή Πηνελόπης Μελέα. Ο εικονιζόμενος ιερέας Ανδρέας Αρκουδέας ήταν παππούς της.

της Πέφνου (Πλάτζα, Άνω & Κάτω Ρίγκλια, Κότρωνας, Άγιος Δημήτριος-Πέφνος, Λοσνά, Σελίστρια,

                                   Μαθητές και καθηγητές στο Γυμνάσιο Πλάτσας την δεκαετία του ΄70.

της Μηλέας (Μηλέα, Γαρμπελέα, Ξανθιάνικα, Φραγκιάνικα, Αράχοβα, Ίζνα),

                               Δημοτικό σχολείο Μηλέας, την 10ετία του ’50, ίσως. Συλλογή Λίλιαν Γαριβάλδη.

της Καστανέας (Καστανέα),

του Λεύκτρου (Πύργος, Νεοχώρι, Λεύκτρο, Σελίνιτζα),

Τα παιδιά του Δημοτικού σχολείου Πύργου Λεύκτρου το 1965. Από το αρχείο του Νικολάου Γιαννακέα ο οποίος εικονίζεται αριστερά 4ος από τους όρθιους και τον καλαματιανό δάσκαλο Παυλόπουλο.

Νεοχώριο Λεύκτρου. Μαθήτριες και μαθητές του εξαθέσιου Δημοτικού σχολείου. Φωτογραφία μεταξύ των ετών 1960-1965. Αρχείο Πέτρου Μακρέα

του Προαστείου (Προαστείον, Σαϊδών, Λάκκος, Πετροβούνι),

                                 Μαθητές και δάσκαλοι του δημοτικού σχολείου Προαστείου την 10ετία του ’50.

                             Το δημοτικό σχολείο του Προαστείου σε φωτογραφία του 1961. Συλλογή Σάββα Μητσάκου.

του Πυρρίχου (Βαχός, Τζεροβά, Κλιματζίνα),

                                                 Δημοτικό σχολείο Βαχού περί το 1960. Συλλογή Σάββα Μητσάκου.

της Καρυουπόλεως (Καρυούπολις, Νεοχώρι, Πασσαβάς, Νεοχώρι, Άγιος Βασίλειος, Καυκί, Χωσάρι, Φλότζος),
της Τευθρώνης (Σκουτάρι, Αγερανός ή Βαθύ, Παρασυρός, Παλαιοκάλυβα),

                                                 Δημοτικό σχολείου στο Σκουτάρι το 1985-Συλλογή Σάββας Μητσάκος.

της Μαραθέας (Μαραθέα, Καρβελάς, Κουλούκα, Τζιχοβά),

                                            Δημοτικό σχολείο (4^η Τάξη) Μαραθέας το 1938. Συλλογή Panagotis Haloulakos

του Σμήνους (Πάνιτζα, Σκαμνάκι, Σταράλιστα, Κάζια, Κονάκι και Πιλάλα, Λίμπερδο),

                                                       Στο Δημοτικό σχολείο Λίμπερδου το 1942 μαθητές και η δασκάλα τους.

του Πολυάραβου (Σκιφιάνικα, Σκαμνίτσα, Κόπρινα, Σιδηρόκαστρον, Τόμπρα, Πολυντζάραβον, Σκουφομήτι, Συκιά, Λαγρέας, Πολοβά, δεν υπάρχουν στοιχεία και σχόλια.

Ολοκληρώνοντας την παρούσα δημοσιεύονται τα ονόματα των Δημάρχων στις περισσότερες από τους παραπάνω Δήμους της Μάνης τον Αύγουστο 1839 (κρατήθηκε η γραφή και ορθογραφία του πρωτοτύπου[11]):

1. Παναγιώτης Π. Καπιτανάκης, Δήμαρχος Αβίας.
2. Ι. Σκαρπαλέζος, Δήμαρχος Γηρανείας.
3. Π. Πατριαρχέας, Δήμαρχος Προαστίου.
4. Κ. Παναγόπουλος, Δήμαρχος Καστανέας.
5. Π. Μπαρπετζάκος, Δήμαρχος Λεύκτρου.
6. Ευστρ. Γ. Κυβέλος, Δήμαρχος Μηλέας.
7. Ι. Χρυσοσπάθης, Δήμαρχος Πεύφνου.
8. Γ. Δημουλέας, Δήμαρχος Θαλαμίου.
9. Γ. Σερεμέτης, Δήμαρχος Θυρίδων.
10. Δ. Αγριαπίδης, Δήμαρχος Μέσης.
11. Γιάνος Νικολαράκος, Δήμαρχος Λάγιας.
12. Δικαίος Βουδιγάρης, Δήμαρχος Ιππολών.
13. Π. Γιαννουκάκης, Δήμαρχος Νικάνδρου.
14. Β. Πουλάκος, Δήμαρχος Πιρήχου.
15. Π. Ξηνταράκος, Δήμαρχος Τευθρώνης.
16. Β. Μανδραπίλειας, Δήμαρχος Μαραθέας.
17. Θ. Παυλάκος, Δήμαρχος Κολοκυνθείου.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

 


 

---

[1] Εφημερίδα Ναυπλίου «Αθηνά», φύλο 133 της 26 Ιουλίου 1833.

[2] Εφημερίδα Ναυπλίου «Αθηνά» της 10/5/1833.

[3] Εφημερίδα Ναυπλίου «Τριπτόλεμος» της 11/11/1833.

[4] Εφημερίδα Ναυπλίου «Τριπτόλεμος», φύλο 34 της 29 Νοεμβρίου 1833.

[5] Γιαννοπούλου Σταυρούλα. Η οργάνωση της Παιδείας και της Εκκλησίας κατά την οθωνική περίοδο (1833-1862). https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/5037/%CE%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85%20%CE%A3%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y                               

[6] Ό.π. σελ. 47.

[7] Ό.π. σελ. 50.

[8] Εκδόσεις ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ. Εξαντλημένο.

[9] Εφημερίδα Αθηνών «Ελληνικός Ταχυδρόμος», φύλο της 2 Ιουλίου 1839/Παράρτημα.

[10] Ό.π.

[11] Εφημερίδα Αθηνών «Η Ελλάς», φύλο 7/9.8.1839.