Σαλαφατίνος Ηλίας-ο Οιτυλιώτης αγνός αγωνιστής του 1821

                        Ηλίας Σαλαφατίνος*

                     ο Οιτυλιώτης αγνός αγωνιστής του 1821.
                                                          Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη

Ο Ηλίας Σαλαφατίνος από τον Benjamin Mary to 1842

* Τις προσεχείς ημέρες θα κυκλοφορήσει η μονογραφία του Αγωνιστή από τις εκδόσεις «Αδούλωτη Μάνη». Θα αποτελείται από 350 περίπου σελίδες, μεγάλο φωτογραφικό υλικό, την αυθεντική εικόνα του Ήρωα και το πλήρες Οικογενειακό Δένδρο της οικογένειας. Μόχθος 30 ετών από τον γράφοντα. Οφείλονται θερμές ευχαριστίες στον Γιώργο Δημακόγιαννη για την στήριξη της εκδόσεως.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γεννήθηκε στο Οίτυλο το 1775 ή 1776. Το επώνυμό του είναι παρωνύμιο με αφορμή τον χαρακτήρα του.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Μανιάτης πρωτοκαπετάνιος των Μαυρομιχαλαίων και πιστός συμπαραστάτης όλων των μελών της. Το Σαλαφατίνος αποτελεί παρωνύμιο εκ του Τσαλαφατίνος=τσαλαφός=απερίσκεπτα ενθουσιώδης, ορμητικός. Με το όνομα Τσαλαφατίνος ή Τζαλαφατίνος ήταν γνωστός μέχρι και το 1823 όταν ο ίδιος μετάτρεψε το επώνυμό του σε Σαλαφατίνος, αποσείοντας το προσβλητικό Τσαλαφατίνος από την υστεροφημία του και τους απογόνους του, οι οποίοι μέχρι σήμερα φέρουν το επώνυμο Σαλαφατίνος ή Salafatinos.        

Ο Ηλίας Σαλαφατίνος αποτελεί υπόδειγμα Αγωνιστή για την γενναιότητα και την ανιδιοτέλειά του.
Είναι γνωστός επίσης για δύο πολύ σπουδαίες «ψυχικές γενναιότητες», όπως:
α) την επιστροφή  του απονεμηθέντος βαθμού της Αντιστρατηγίας στις 14 Ιουνίου 1823 με επιστολή στην οποίαν υπογράφεται για πρώτη φορά με το επώνυμο ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ, στην οποίαν έγραψε :
«Είδα ότι η Υπέρτατη Διοίκησις, γνωρίζουσα τας προς την πατρίδα μέχρι τούδε πίστας και πρόθυμους εκδουλεύσεις και εμού του ταπεινού, έκρινεν εύλογον να με ανταμείψη με τον βαθμόν της αντιστρατηγίας. Αλλ' επειδή και εγώ, επαισθανόμενος την ανικανότητα μου, τολμώ να αναφέρω ότι ομολογώ μεν μυρίας τας χάριτας δι’ αυτόν τον διορισμόν του αξιώματος, με το να γνωρίζω όμως ότι το αξίωμα είναι υπέρ την δύναμίν μου και πολλώ μάλλον ότι η διανομή των αξιωμάτων δεν είναι του παρόντος καιρού, επειδή και το στάδιον του αγώνος είναι εισέτι ανοικτόν, και αν τινάς δεν αγωνισθή μέχρι τέλους παρανόμως αξιούται, ένεκα τούτου με θάρρος πατριωτικόν προβάλλω την παραίτησίν μου· και άλλο δεν ζητώ δι' αμοιβήν των εκδουλεύσεών μου, ειμή να με συνοδεύση με εκατόν στρατιώτας εφωδιασμένους με τα αναγκαία εφόδια τους και εν τούτω να με επιτάξη δια να εκστρατεύσω όπου είναι η μεγαλύτερα ανάγκη της πατρίδος· και εγώ είμαι πρόθυμος να δουλεύσω και εις το εξής με περισσότερον πατριωτικόν ζήλον και προθυμίαν, ώστε και την Ιδίαν μου ζωήν να θυσιάσω δια την αγάπην της πατρίδος. Και ων βέβαιος ότι θέλει εισακουσθή ως ευπρόσδεκτος αύτη η αίτησίς μου, μένω με όλον το ανήκον σέβας και ευπείθειαν. Εν Τριπολιτζά τη 14 Ιουνίου 1823 Ο υποκλινέστατος πατριώτης
Ηλίας Σαλαφατίνος».

Η υπογραφή του Σαλαφατίνου από έγγραφο της 27/1/1830

Για αυτή του την πράξη ο υπουργός Πολέμου Χριστόφορος Περραιβός είπε στο Βουλευτικό : «…διότι πρώτος έδειξεν εν έργον, το αληθές έργον του Ενάρετου Πατριώτου, γενόμενος ανώτερος δόξης δια την δόξαν  της Πατρίδος…».

                                                                                                        

β) την επιστροφή 2.000 γροσίων που του δόθηκαν στις 17 Ιουνίου 1823 με επιστολή :

«Προς το έξοχον Υπουργείον της Οικονομίας

Γνωστοποιείται το Υπουργείον τούτο ότι από τας δύο χιλιάδας γρόσια, τα οποία η Διοίκησις με επροσέφερε δι’ αμοιβήν εξόδων και εκδουλεύσεών μου, έλαβον μόνο τετρακόσια παρά του Υπουργού των Εσωτερικών, προς ον διευθύνθη η διαταγή της καταμετρήσεώς των. Τα δε λοιπά μένουν αμέτρητα. Αλλ’ επειδή και εγώ επαισθάνομαι ότι η ανάγκη της πατρίδος είναι ασυγκρίτως μεγαλυτέρα της εδικής μου, κρίνω οικειοθελώς ωφελιμωτέραν την καταμέτρησίν των εις το κοινόν ταμείον και ας φροντίση το Υπουργείον τούτο να τα περιλάβη. Και μένω.1823, Ιουνίου 17, εν Ναυπλίω                                                ο ζηλωτής πατριώτης  

Ηλίας Σαλαφατίνος».

Για την πράξη του αυτή έγραψε ο Σπύρος Μελάς : «…μονάχα ο Τσαλαφατίνος -φέρτε μου διαμάντια, να γράψω τ’ όνομά του- όταν του προσφέρουν δυο χιλιάδες γρόσα, δεν τα δέχεται:-είμαι φτωχός, λέει, αλλά το έθνος είναι ακόμα φτωχότερο...».

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ :

-Πήρε μέρος στον ξεσηκωμό των Μανιατών στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αρεόπολη και ορκίστηκε μαζί με τον Ηλία Πετρ. Μαυρομιχάλη να μην ξυριστούν, να μην κόψουν τα μαλλιά τους και να μην επιστρέψουν στην Μάνη μέχρι να λευτερωθεί η Ελλάδα.

-Συμμετείχε στην κατάληψη της Καλαμάτας στις 22 Μαρτίου 1821 και στην δοξολογία της 23^ης  Μαρτίου 1821.

-Πήρε μέρος στην πολιορκία της Καρύταινας και στην μάχη του Αγίου Αθανασίου στις 28 Μαρτίου 1821.

-Στις 8 Απριλίου 1821 ο Ηλίας Μαυρομιχάλης δέχτηκε να «παραχωρήσει» τον Ηλία Σαλαφατίνο στον Κανέλλο Δεληγιάννη προκειμένου να προχωρήσουν στην στρατολογία ανδρών από τα χωριά της Γορτυνίας.

-Επενέβη την κρίσιμη της μάχης και πολέμησε στην πρώτη νικηφόρα μάχη του Αγώνα, τη μάχη του Λεβιδίου στης 14 Απριλίου 1821.

-Λίγες αργότερα βρέθηκε στους Μύλους της Πιάνας και στην σύντομη μάχη με τους Τούρκους που πήγαν να αλέσουν.

-Οχυρώθηκε στο κάστρο του Άργους και καθυστέρησε τον Κεχαγιάμπεη να φθάσει στην Τριπολιτσά.

-Πολέμησε στην μάχη του Βαλτετσίου 12-13 Μαΐου 1821 και κράτησε τα πιο απομακρυσμένο ταμπούρι, αυτό του Κούκου, από τα πέντε συνολικά ταμπούρια που τα στελέχωναν Μανιάτες κυρίως, Αρκάδες και Μεσσήνιοι.

-Πολέμησε στη μάχη του Θάνα στις 5 Ιουνίου 1821, θέση έξω από τα τείχη της Τριπολιτσάς, στην οποίαν κινδύνεψε να συλληφθεί ο Γεώργιος-Μπεηζαντές Μαυρομιχάλης και στην οποίαν σκοτώθηκαν οι αδελφοί Μπούρα.

-Συμμετείχε στην εκστρατεία μοραΐτικων στρατευμάτων, με επικεφαλής τους Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη, Νικηταρά κ.α., προς την Ανατολική Ρούμελη τον Ιούνιο 1821, με σκοπό να εμποδιστούν οι πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνης που κατέρχονταν προς το νότο. Πολέμησε στις μάχες στο Κριεκούκι και στη Μονή Οσίου Μελετίου.

-Επέστρεψε στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και μέσα από τις διηγήσεις του μαθαίνουμε πως :

α) ο μοναχός Γεράσιμος Παπαδόπουλος, πήγε στην Τριπολιτσά απεσταλμένος του Πετρόμπεη και ως διαπραγματευτής της ανταλλαγής των Ελλήνων ομήρων με τους αιχμάλωτους Τούρκους από την κατάληψη της Καλαμάτας, εν γνώσει όλων των αρχηγών των ελληνικών στρατευμάτων.

β) ο Ηλίας Σαλαφατίνος ήταν ο πρώτος Έλληνας που μπήκε επίσημα στην Τριπολιτσά για να δει τον όμηρο Αναστάσιο Μαυρομιχάλη.

γ) ο Γεώργιος-Μπεηζαντές Μαυρομιχάλης μπήκε εκούσια στην Τριπολιτσά στην θέση του άρρωστου αδελφού του Αναστασίου.

δ) ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης, ως όμηρος, έκανε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους για την παράδοσή τους, μετά την αποτυχία του Γερασίμου, και πως

ε) ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης, μετά την έξοδό του από την Τριπολιτσά, ζήτησε από τον πατέρα του Πετρόμπεη, την παραμονή της άλωσής της, την προστασία των Καϊμακάμη και Κεχαγιά μπέη.

-Μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς στις 23 Σεπτεμβρίου 1821, τοποθετήθηκε στο οχυρό Πεντεσκούφι, απέναντι από το φρούριο της Ακροκορίνθου, και με δύο κανόνια που του έδωσαν περιόρισε τις εξόδους των Τούρκων που πολιορκούντο.

-Συνοδεύοντας τους Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη πήγε στην Αθήνα για να συνεχίσουν την πολιορκία της Ακροπόλεως.

-Στις αρχές του 1822 συνοδεύοντας τους Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη πήγε στα Στύρα Ευβοίας και πολέμησαν τον πασά της Καρύστου. Εκεί σκοτώθηκε ο Ηλίας Μαυρομιχάλης στη μάχη του Κοκκινόμυλου και ο Σαλαφατίνος αργότερα μετακινήθηκε στην Λιβαδειά μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

-Τον Ιούνιο του 1822 βρέθηκε στα Δερβένια της Μεγαρίδος, όπου με λίγους Μανιάτες, αρκετούς Δερβενοχωρίτες και πολλούς Αρκάδες προσπαθούν να αμυνθούν και να εμποδίσουν την μετακίνηση της στρατιάς του Δράμαλη. Μετά την οπισθοχώρηση των Αρκάδων και των Δερβενοχωριτών έμεινε με 13 στρατιώτες του και ανέβηκε στην οχυρή θέση Μύγες, αλλά και από κει έφυγε επειδή δεν μπορούσε να αντιτάξει σθεναρή άμυνα.

-Επέστρεψε στην αργολική πεδιάδα, εκεί όπου οι Έλληνες έκαιγαν τα σπαρτά της και πήρε μέρος στη μάχη στο Κουτσοπόδι στις 11 Ιουλίου 1822.

-Αμέσως μετά κλείστηκε στη μονή Κατακεκρυμμένης με τον ψυχογιό του αλλά και για ασφάλεια μπήκε μέσα στο φρούριο του Άργους, με πολλούς Μανιάτες και Μοραΐτες καπεταναίους και στρατιώτες και αντιστάθηκε στις προφυλακές του Δράμαλη. Πολιορκήθηκαν όμως και καταφέρνουν οι περισσότεροι να απεγκλωβιστούν. Στις 20 Ιουλίου 1822 παίρνει μέρος στη μάχη των Αμπελιών του Άργους όπου τυχαία περιστατικά οδήγησαν στην ήττα το ελληνικό στράτευμα.

-Δεν πήρε μέρος στην μάχη στα Δερβενάκια διότι ήταν στο χωριό Κλένια και στις 4 Αυγούστου 1822 πήρε μέρος στη νικηφόρα μάχη με τους οπισθοχωρούντες Τούρκους.

-Στις 12 Σεπτεμβρίου 1822 πολέμησε με ενέδρα στη Δαλαμανάρα και στο Κούτζι τους εξελθόντες από το Ναύπλιο Τούρκους.

-Συνόδευσε τον Πετρόμπεη, με ελάχιστους Μανιάτες, στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι και συμμετείχε στην άμυνά του από την συντονισμένη επίθεση των Τούρκων το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων το Δεκέμβριο 1822. Λίγες μέρες αργότερα αποβιβάστηκε μαζί με πολλούς άλλους στο Δραγαμέστο και επέφεραν χτυπήματα στους εναπομείναντες Τούρκους της Κατοχής και την τελική στην προσπάθειά τους να διαβούν τον ποταμό Αχελώο. Επέστρεψε στην Πελοπόννησο τον Φεβρουάριο και στην διάρκεια του Α΄ Εμφυλίου ακολούθησε πιστά την πολιτική του Πετρόμπεη.

-Βρέθηκε στην πολιορκία της Κορώνης στις αρχές του 1824 και παρακολούθησε την αποτυχημένη απόπειρα κατάληψής της, σε έφοδο κατά την οποίαν σκοτώθηκε ο ψυχογιός του.

-Στην διάρκεια της Β΄ φάσης του Εμφυλίου βρέθηκε, όπως πάντα, στο πλευρό του Πετρόμπεη ο οποίος είχε συμμαχήσει με τους Υδραίους. Ο Σαλαφατίνος συμμετείχε σε πολλά επεισόδια και πάντα προσπαθούσε να μην βλάψει τους αντίθετους Έλληνες.

-Στα χρόνια του Ιμπραήμ βρίσκεται στο Μανιάκι τον Μάιο 1825 και συμβουλεύει τον Παπαφλέσσα να οχυρωθούν στην αμυντική θέση Αγιά, αλλά όταν αυτός επιλέγει άλλη θέση της περιοχής, στο Μανιάκι, ο Σαλαφατίνος και άλλοι Μανιάτες ακροβολίζονται και σώνονται από την ολική καταστροφή. Μετά την ήττα των Ελλήνων προσπάθησε να στηρίξει τους άμαχους των γύρω χωριών στην απομάκρυνσή τους.

-Μετά την μάχη έρχεται στην Καλαμάτα και βλέπει με λύπη, που εκφράζει σε επιστολή του, τους Έλληνες να υποχωρούν άτακτα μπροστά στην ορμή του αιγυπτιακού στρατού.

-Συμμετείχε στην μάχη της Δραμπάλας, στη νότια Αρκαδία, προσπαθώντας με πολλούς Έλληνες να σταματήσουν τον Ιμπραήμ και το στράτευμά του να μετακινηθούν προς το κέντρο του Μοριά. Η ατυχής κατάληξη της μάχης τον απογοήτευσε και επέστρεψε στο Άργος.

-Στην μάχη της Βέργας και του Διρού τον Ιούνιο 1826 δεν πήρε μέρος, όμως 3 ημέρες μετά την συντριβή του αιγυπτιακού στρατού μεταφέρει με πλοίο προμήθειες σε τροφές και πολεμοφόδια, με συνεχείς αποστολές Ναύπλιο-Καλαμάτα.

-Πολέμησε στη νικηφόρα μάχη του Πολυάραβου τον Αύγουστο 1826.

. Μπροστά στην προτομή του Ηλία Σαλαφατίνου στο Οίτυλο.
Οι απόγονοι Τίνα και Ελένη θυγατέρες του Δημητρίου Σαλαφατίνου σε προσκυνηματική επίσκεψη στο Οίτυλο την 25/4/2012.

-Συναντάται πληρεξούσιος σε δύο Εθνικές Συνελεύσεις, στην Γ΄ της Τροιζήνος τον Μάιο 1827 και στην Ε΄ του Άργους 1831-1832.

-Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1843 με προσεκτικό χειρισμό απέτρεψε πιθανά έκτροπα από την κινητοποίηση του στρατού, με αφορμή την δήθεν έκρυθμη κατάσταση σε βαθμό αντεπανάστασης που διέδιδε ευρύτατα ο Μακρυγιάννης και οφειλόταν σε προσωπικές του αντιδικίες..

-Τον Μάιο 1848, σε ηλικία 73 ετών, βρέθηκε καθ’ οδόν προς την Υπάτη, σύμφωνα με το ημερολόγιο της Μεγάλης Κυρίας της τιμής της βασίλισσας Αμαλίας κυρίας Πλυσκώ, «Την 19η πέρασαν από εδώ 300 Μανιάτες που κατευθύνονταν προς τα σύνορα. Μαζί τους ήταν και ο γέρο Τσαλαφατίνος…», προκειμένου να αντιμετωπίσει την εξέγερση των Ρουμελιωτών.

-Στα ελεύθερα του Βασιλείου χρόνια παρέμεινε πιστός φίλος των Μαυρομιχαλαίων και ζούσε μόνιμα στην Αθήνα στο σπίτι του Αναστάση Μαυρομιχάλη.

-Ενεπλάκη με αντιπαραθέσεις με τα γραφόμενα σε Ιστορίες και Απομνημονεύματα και το 1853 «εξέδωσε» φυλλάδιο με διορθώσεις στα Απομνημονεύματα του Νικ. Σπηλιάδη, ενώ κάποια σχετικά κείμενά του έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους Ρήγα Παλαμάδη και Λυκούργο Κρεστενίτη, οι οποίοι βρίσκονταν στον περίγυρο των Μαυρομιχαλαίων.

-Ο πρώτος που έγραψε για τον Σαλαφατίνο ήταν ο Γάλλος δημοσιογράφος Αύγουστος Φάμπρ, ο οποίος βρέθηκε στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι το 1822, πήρε πληροφορίες από τον Πετρόμπεη, και το 1827 σε σχετική έκδοση «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου» αφιέρωσε τρεις σελίδες σε αυτόν.

-Ο δεύτερος που ασχολήθηκε με τον Ηλία Σαλαφατίνο ήταν ο Δ/ντής της Βιβλιοθήκης της Βουλής Σταύρος Σκοπετέας, ο οποίος το 1954 σε ιστορικό του σημείωμα με τίτλο «Ηλίας Σαλαφατίνος. Ο λησμονημένος ήρωας του ‘21» αναφέρθηκε εκτενώς στα έργα και στις πράξεις του.

-Απέκτησε ένα παιδί τον Ματθαίο ο οποίος εργάστηκε ο Συμβολαιογραφών Ειρηνοδίκης. Αυτός απέκτησε δύο γιούς, τον Ηλία που πέθανε μικρός και είχε ένα κορίτσι την Σταυρούλα και τον Χρήστο από την γενιά του οποίου κατάγονται όλοι όσοι σήμερα φέρουν το επώνυμο Σαλαφατίνος ή Salafatinos.

-Αδελφός του ήταν ο Ιωάννης Κατσανός (παρωνύμιο πιθανότατα και αυτό το επώνυμο), σπουδαίο παλικάρι του Απελευθερωτικού αγώνα.

-Απεβίωσε στις 14 Νοεμβρίου 1858 σε ηλικία 83 ετών περίπου, την επόμενη μέρα η νεκρώσιμος ακολουθία εψάλη στο ναό της Αγίας Ειρήνης Αθηνών και τον επικήδειο εκφώνησε ο καθ. Θεολογίας Κωνσταντίνος Κοντογόνης παρουσία όλης της οικογένειας Μαυρομιχάλη και πολλών επιζώντων αγωνιστών, ενώ πολλές εφημερίδες της εποχής έγραψαν νεκρολογίες επαινώντας, την γενναιότητα, τον πατριωτισμό του, την ανιδιοτέλεια και την έξαρση υπεράνω των παθών που επέδειξε σε όλη την διάρκεια της ζωής του.-