*ΣΑΪΤΟΠΟΛΕΜΟΣ
ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΙ ΣΑΪΤΟΛΟΓΟΙ-ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΠΟΥΛΟΥΚΙΩΝ……… και διάφορα άλλα περί του
εθίμου. Συμβολή….
Τα κείμενα των παλαιών εφημερίδων
είναι σε πολυτονικό σύστημα που δεν κρατείται, παρά μόνον η ορθογραφία.
Στα 20 σχεδόν χρόνια των αναζητήσεών
μου, προκειμένου να συμβάλλω στην
προσπάθεια θεμελίωσης και για να αποδειχθεί η ιστορικότητα και η διαχρονική
ύπαρξη του σπουδαίου αυτού εθίμου της Καλαμάτας και της ευρύτερης περιοχής της,
συνάντησα ονόματα παλαιών «καπεταναίων» των οποίων η δράση είναι στα όρια του
θρύλου. Μερικών τα ονόματα τα άκουσα από τα χείλη των σύγχρονων σαϊτολόγων.
Μιλούσαν γι αυτούς και για τα κατορθώματά τους, βάζοντας στα λόγια τους το δέος που αναλογεί όταν γίνεται αναφορά σε
τέτοιες προσωπικότητες. Και δεν τους ανέφεραν μόνο σαν σπουδαίους κατασκευαστές
ή σαν ατρόμητους ήρωες με την φωτιά στα χέρια ή σαν περίφημους εφευρέτες-πατεντιάρηδες
και χημικούς ή σαν καταπληκτικούς
ηγέτες, αλλά και σαν πείσμονες και φανατικούς στην διατήρηση του εθίμου, παρ’
όλες τις διώξεις από τις αρχές τάξης και καταστολής, κυρίως την περίοδο που
διοικητής του ευζωνικού τάγματος, με έδρα την Καλαμάτα, ήταν ο περίφημος
Μπαϊρακτάρης (…γνωρίζομεν
κάλλιστα ότι άπαντες οι αντιπρόσωποι της επαρχίας ημών εσκέφθησαν την ενίσχυσιν
της δυνάμεως του τάγματος, αναγνωρίζοντες τας υπηρεσίας άς τούτος προσφέρει τω
τόπω, συνετέλεσαν σπουδαίως εις την παγίωσιν της τάξεως και της ησυχίας, αλλά
και την ανωτέραν νοημοσύνην, αμεροληψίν και ευθύτητα μεθ ής διευθύνεται υπό του
κ. Μπαϊρακτάρη…-εφημ. Καλαμάτας «Ενεστός» 25.4.1885-). Είχαν
όμως οι σαϊτολόγοι την στήριξη της τοπικής κοινωνίας και αρκετών ευϋπόληπτων
πολιτών και κατοίκων, οι οποίοι όχι μόνο υποστήριζαν το έθιμο του Σαϊτοπόλεμου,
αλλά συμμετείχαν και ενεργά ως σαϊτολόγοι. Ο
αναγνώστης πρέπει να ξέρει ότι στην Καλαμάτα Σαΐτες «έπεφταν», εκτός της περιόδου του Πάσχα, και στη γιορτή της 25ης Μαρτίου
αλλά και στη γιορτή της Αναλήψεως, μερικές φορές και σε έκτακτες περιστάσεις
π.χ. ερχομός Βασιλέων ή σε σπουδαίους ποδοσφαιρικούς αγώνες.
Στο φετινό αφιέρωμα στο έθιμο, θα δημοσιοποιηθούν ειδήσεις από τους Σαϊτοπόλεμους της περιόδου 1908-1926, ονόματα σαϊτολόγων από το 1894 μέχρι το 1926 και γενναίες πράξεις τους, ονόματα μπουλουκιών, συνοικιών και ενοριών που «κατέβαζαν» ομάδες σαϊτολόγων, μαζί με ανέκδοτα περιστατικά και δημοσιογραφικές απόψεις, ώστε η διαχρονικότητα του εθίμου να ενισχύσει το φρόνημα της σημερινής γενιάς σαϊτολόγων, αλλά και των οπαδών του εθίμου και παρ’ όλες τις δυσκολίες να συνεχιστεί. Μα και σαν μνημόσυνο σε αυτούς τους ωραίους καλαματιανούς που στήριξαν την εθιμική παράδοση και διέσωσαν τον ντόπιο λαϊκό πολιτισμό. Η αναφορά αυτή θα γίνει στοιχειοθετώντας την μέσα από τις στήλες καλαματιανών εφημερίδων.
Ποιός άραγε από τους σαϊτολόγους των παλαιών εποχών να είχε φανταστεί, πως η πόλη με το έθιμο του Σαϊτοπολέμου,( τής οποίας τον λαϊκό πολιτισμό υπηρέτησε με πάθος), θα γινόταν στα σημερινά χρόνια πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών το Πάσχα, για «μεθύσουν» με τη μυρωδιά της μπαρούτης, που γλαφυρότατα περιγράφεται παρακάτω, μέσα από τις εφημερίδες της εποχής, όπως «μεθούσαν» οι παλιοί Καλαματιανοί-Καλάμιοι-στην προηγούμενη φάση της πολιτιστικής ζωής της Καλαμάτας;
Στο φετινό αφιέρωμα στο έθιμο, θα δημοσιοποιηθούν ειδήσεις από τους Σαϊτοπόλεμους της περιόδου 1908-1926, ονόματα σαϊτολόγων από το 1894 μέχρι το 1926 και γενναίες πράξεις τους, ονόματα μπουλουκιών, συνοικιών και ενοριών που «κατέβαζαν» ομάδες σαϊτολόγων, μαζί με ανέκδοτα περιστατικά και δημοσιογραφικές απόψεις, ώστε η διαχρονικότητα του εθίμου να ενισχύσει το φρόνημα της σημερινής γενιάς σαϊτολόγων, αλλά και των οπαδών του εθίμου και παρ’ όλες τις δυσκολίες να συνεχιστεί. Μα και σαν μνημόσυνο σε αυτούς τους ωραίους καλαματιανούς που στήριξαν την εθιμική παράδοση και διέσωσαν τον ντόπιο λαϊκό πολιτισμό. Η αναφορά αυτή θα γίνει στοιχειοθετώντας την μέσα από τις στήλες καλαματιανών εφημερίδων.
Ποιός άραγε από τους σαϊτολόγους των παλαιών εποχών να είχε φανταστεί, πως η πόλη με το έθιμο του Σαϊτοπολέμου,( τής οποίας τον λαϊκό πολιτισμό υπηρέτησε με πάθος), θα γινόταν στα σημερινά χρόνια πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών το Πάσχα, για «μεθύσουν» με τη μυρωδιά της μπαρούτης, που γλαφυρότατα περιγράφεται παρακάτω, μέσα από τις εφημερίδες της εποχής, όπως «μεθούσαν» οι παλιοί Καλαματιανοί-Καλάμιοι-στην προηγούμενη φάση της πολιτιστικής ζωής της Καλαμάτας;
Εφημ. Καλαμάτας«Λαϊκή» 22.4.1894. «Και δη εκάη και εφέτος ο Ιούδας εν τω Ναώ της Υπαπαντής, κατά την
Δευτέραν Ανάστασιν, την Αγάπην. Ήτο ούτος κατασκεύασμα του γνωστού ενταύθα αυτοδίδακτου Πυροτέχνου κ. Ιωάννου
Ασημάκη, όστις εφέτος εφάνη υπέρτερος εαυτού, κατά γενικήν ομολογίαν. Η
της κατασκευής του Ιούδα επιτυχία ήτο πράγματι υπερτέρα παντός
επαίνου….αρκούμεθα να είπωμεν ότι αι ριφθείσαι εφέτος σαϊται ήσαν εν πολλοίς
υπέρτεραι και αφθονότεραι των των προηγουμένων ετών. Αν θελήσετε να μάθητε και
τίνος ενορίας υπερείχον, ημείς σας εξομολογούμεθα ότι αδυνατούμεν να εκφέρωμεν
κρίσιν ιδίαν, διότι εύρομεν απάσας εξ ίσου επιτυχείς».
Εφημ. Καλαμάτας «Λαϊκή» 30.4.1894. Επιστολήαναγνώστου της: «Εις το προηγούμενο φύλλον εγράψατε ότι αι σαϊται όλων των ενοριών ήσαν εξ ίσου επιτυχείς. Αν όμως παρατηρείτε μετά προσοχής με πόσην τέχνην έρριπτε ταύτας και πόσον ήσαν τεχνικαί αι του Π.Ι. Μαυροειδή και της περί αυτόν ομάδος των Αγιαννιτών και πόσον εχειροκροτήθησαν παρά των παρισταμένων, θα ωμολογείτε ότι αυτός, ο παρά των συντρόφων του ΜΑΝΔΡΑΓΟΥΔΑΣ δια την τέχνην του περί την κατασκευήν των σαϊτών επονομαζόμενος, έλαβε τα πρωτεία».
Εφημ. Καλαμάτας «Λαϊκή» 30.4.1894. Επιστολήαναγνώστου της: «Εις το προηγούμενο φύλλον εγράψατε ότι αι σαϊται όλων των ενοριών ήσαν εξ ίσου επιτυχείς. Αν όμως παρατηρείτε μετά προσοχής με πόσην τέχνην έρριπτε ταύτας και πόσον ήσαν τεχνικαί αι του Π.Ι. Μαυροειδή και της περί αυτόν ομάδος των Αγιαννιτών και πόσον εχειροκροτήθησαν παρά των παρισταμένων, θα ωμολογείτε ότι αυτός, ο παρά των συντρόφων του ΜΑΝΔΡΑΓΟΥΔΑΣ δια την τέχνην του περί την κατασκευήν των σαϊτών επονομαζόμενος, έλαβε τα πρωτεία».
 |
| Σαϊτοπόλεμος 2015. Φωτό Στέλιος Κρητικάκης |
Εφημ. Καλαμάτας «Πρόνοια» 8.4.1898. «Όλοι οι τόποι έχουν τα έθιμά των κατά την Λαμπρήν. Κοινόν δ’ εν Ελλάδι είναι το έθιμον των κόκκινων αυγών, ημίκοινον είναι οι κουλούρες και ακόμη περιορισμένον το έθιμον των σαϊτών. Η πόλις των Καλαμών δύναται τις να είπη, ότι έχει την πατρωνίαν εν των ζητήματι τούτω, όχι διότι ρίπτονται παλλαί σαϊτες, αλλά διότι οι σαϊτολόγοι παρίσανται διηρημένοι εις στρατόπεδα αμιλλώμενα περί νίκης και αμφισβητούντα ούτω ούτω το γέρας, το οποίον μήτε κλάδος είναι! Εν τούτοις και ο πόλεμος αυτός έχει το ενδιαφέρον του, παρ’ ημίν δε πεποίθησις κρατεί, ότι αν δεν γείνη σαϊτοπόλεμος δεν μυρίζει το Πάσχα! Κατά ταύτα, καθ’ έκαστον έτος εις εν των μερών της πόλεως, καθιδρύεται το στρατόπεδον και εκεί διεξάγεται ο αγών. Φέτος, ως στάδιον δόξης καθωρίσθη υπό της αστυνομίας η κατ’ ευφημισμόν πλατεία του Συντάγματος, εκεί δε αι σημαίαι έδωσαν κι’ επήραν μετά φωνών, σαλπίγγων, με γιούχα και έ, έ, έ! Και άλλα παρόμοια».
Εφημ.Καλαμάτας «Θάρρος» 17.4.1899. «Φαίνεται όμως ότι σαϊτοπόλεμος εγίνετο και κατά την περιφορά των επιταφίων. Στο Θάρρος 17.4.1899 διαβάζομεν ότι «έλειψαν αι συγκρούσεις των επιταφίων, αι οποίαι από καιρού ευτυχώς, έπαυσαν έχουσαι το σκληρόν και τρομερόν επακολούθημα των Σαϊτομαχιών». Φαντασθείτε λοιπόν τι θα εγίνετο. Παρά ταύτα δεν έλειπαν και τα κωμικοτραγικά επεισόδια. Κατά την περιφοράν του επιταφίου του ιερού ναού των Ταξιαρχών και ενώ, προ του καταστήματος των αδελφών Στασινόπουλων, ο ιερεύς εζήτησα να παρακάμψη και να διυθυνθή προς τον ναόν, οι πολίται εξεγέρθησαν ζητούντες να προχωρήση και πέρα του νέου δρόμου. Ο ιερεύς αντέστη και απεχώρησεν. Οι πολίται όμως, εζήτουν τον επιτάφιον μόνον άνευ του ιερέως. Οι στρατιώται με εφ’ όπλου λόγχη προσπαθούν να αποκρούσουν τους πολίτας, ζητήσαντες και ενισχύσεις. Προς στιγμήν ηπειλήθη σύγκρουσις. Αλλά με παρέμβασιν του Παγώνη, επείσθη ο παπάς και ο επιτάφιος συνέχισε την πορείαν που ηξίωναν οι…πιστοί!!!!».
Η Αστυνομία της εποχής όμως τη δουλειά της. Ανηλεές κυνήγι των πυροβολισμών, των τρομπονιών, των πυροτεχνημάτων και βεβαίως των σαϊτών. Ευτυχώς που για τις σαϊτες κρατούσαν θετική στάση κάποιες εφημερίδες, διερμηνεύοντας την λαϊκή απαίτηση για συνέχιση του εθίμο, αλλά και πολιτικοί, έμποροι και επιχειρηματίες, γκάγκαροι καλαματιανοί που είχαν ζυμωθεί με το έθιμο.
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 21.4.1899 «….η αστυνομία ευτυχώς, και κατά την υφ’ ημών εκφρασθείσαν γνώμην, δεν παρεκώλησε τα σαϊτορήγματα. Τουναντίον φέτος εις την πλατείαν υπό διαφόρων πολυωνύμων κομμάτων, έπεσαν πάμπολλαι σαϊτες, σχεδόν επί μίαν και ημίσειαν ώραν διήρκεσεν ο πόλεμος, αρξάμενος από της στιγμής που εσήμαναν οι κώδωνες των ναών. Οι καλλίτεροι από τους αγωνισθέντας, κατά την κρίσιν των εμπειροτεχνών, ήσαν οι της ενορίας του αγίου Ιωάννου και των ανεξαρτήτων».
Τα ίδια που συμβαίνουν στην εποχή μας, ακριβώς τα ίδια συνέβαιναν και το έτος 1900. Προσέξετε την παρακάτω είδηση:
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 4.4.1900. ΟΛΙΓΗ ΚΟΣΜΙΟΤΗΣ ΕΞΩ ΤΩΝ ΝΑΩΝ.Εις όλους τους ναούς ιδία δε έξωθι του ναού του Αγίου Νικολάου καθ΄εκάστην εσπέραν των ολονυκτιών, αγυιόπαιδες συλλεγόμενοι βωμολοχούσιν αστεϊζόμενοι με μπαλαφουμάδες και σαϊτάκια, αποτελούντες δε αληθές πανδαιμόνιον πλήσσον σπουδαίως τους εν τοις ναοίς προσερχομένους και τους διαβάτας. Καλόν είναι η Αστυνομία να λάβη πρόνοιαν δι ενός αστυφύλακος εις έκαστον ναόν, ίνα αποσοβώνται Τα έκτροπα ταύτα τα οποία άλλως κατά τας ημέρας ταύτας δεν έχουσι θέσιν ουδέ συγχωρούνται καθ΄ οιονδήποτε τρόπον.
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 31.3.1901. «Χθες προ της σημάνσεως των κωδώνων δια τους επιταφίους, εγένοντο εις την κάτω πλατείαν και τα πρώτα προανακρούσματα των σαϊτοφόρων. Εξ όσων όμως έρριξαν χθες το εσπέρας φαίνεται ότι εφέτος θα αποτύχουν τελείως. Τούτο ίσως οφείλεται εις την αδεξιότητα των σαϊτοφόρων διότι όλοι εκείνοι οι παλαιοί, οίτινες συνετάρασσον άλλοτε την πόλιν, απεχώρησαν. Ενός μάλιστα χθες το εσπέρας έσπασεν η σαΐτα και του επροξένησε διάφορα εγκαύματα».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 17.4.1902. «….Ο σαϊτοπόλεμος είχε και τους τραυματίας του, τους οποίους μετέφερον εις το φαρμακείον του κ. Κουτραφούρη. Ο κόσμος όμως ετέρπετο εις το θέαμα και την επιτυχίαν εκάστης σαΐτας υπεδέχετο με ακράτητα χειροκροτήματα, τουναντίον δε το σκάσιμον με γιουχαϊσμούς. Σχετικώς εφέτος ο σαϊτοπόλεμος δεν υπήρξεν επιτυχής διότι εξέλιπον οι ονομαστοί εις το είδος ήρωες».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 9.4.1903...Οι εξώσται των εν τη πλατεία οικιών στέκουν υπό το βάρος της σεβαστής αντιπροσωπείας και των δύο φύλλων.. .Όμιλος σαΪτοφόρων διέρχεται την σιδηράν γέφυραν και εγκαθιδρύεται εις τα δυτικόν άκρον της πλατείας. Είναι οι Αβραμιώτες. Οι αγωνισταί προς στιγμήν μένουσιν αδρανείς και περιμένουν την έλευσιν και των άλλων κομμάτων, δια να αρχίσουν τον πόλεμόν των. Ο κόσμος όμως ανυπομονών τους παροτρύνει ν’ αρχίσουν αυτοί, καίτοι τα άλλα κόμματα δεν είχον εισέτι αφιχθή. Οι σαϊτοφόροι πείθονται εις τας προτροπάς. -Φωτιά, τότε βοά το πλήθος… Αγρία βοή τότε διαχέεται εις όλην την πλατείαν. Το πλήθος των θεατών κρύπτεται εις τα στοάς των καταστημάτων. Δια της πρώτης σαΐτας μετεδόθη το πυρ εις όλας των σαϊτοφόρων. Οι πολεμισταί παρασυρόμενοι υπό της ορμής της σαΐτας διασπείρονται εις όλην την πλατείαν. Το θέαμα είναι έξοχον... Οι σαΐτες διαχύνουν την θηριώδη βοήν των. Η στιγμή όμως είναι μεγαλοπρεπεστάτη. Αίφνης όμως μία βοή ακούεται ερχομένη εκ της στενωπού οδού, ένθα το κατάστημα του κ. Μιχ. Παπαδοπούλου, και μία σημαία, φέρουσα άγκυραν επιτυχώς ζωγραφισμένη, διαφαίνεται προς εκείνο το μέρος, κρατουμένη υπό υψηλού και επισήμου νέου. -Είνε ο Γιαλιώτες, οι Γιαλιώτες….βοά εν αλαλαγμοίς ο άλλος. Όλαι αι γαβρυάδες τρέχουν εις προϋπάντησίν των. Διασχίζουν τέλος ούτοι υπερήφανα-υπερήφανα την πλατείαν και στρατοπεδεύουν και αυτοί εις το μέρος της σιδηράς γεφύρας… Επί του πεδίου της μάχης ενεργόν μέρος μέλη εκ της εκλεκτής κοινωνίας της πόλεώς μας! Είνε όλοι γιομάτοι καρδιά και αίσθημα ανδρικόν. Απολαύσατε τα ονόματα εκείνων, ούς ηδυνήθημεν να αντιληφθώμεν, οι κ.κ.Γ. Δικαιάκος, δικηγόρος και δημοτικός εισπράκτωρ, Αργύριος Παυλόπουλος έμπορος, Ν. Αντωνακάκης κτηματίας, Γ. Σκιάς καπνέμπορος, Γ. Καρδαράς κτηματίας, Κ. Πάτσος έμπορος και άλλοι. Πρώτος παίρνει φωτιά ο κ. Δικαιάκος.
Ο σαϊτολόγος Γ. Δικαιάκος, σε φωτογραφία του 1925
Ευσταλής και ρωμαλέος κρατεί μεγαλοπρεπώς τη
σαΐτα. Εξόχως επιτυχής δε αύτη. Ο κόσμος μετ’ εκπλήξεως παρατηρεί και γίνεται
έξαλλος εκ του ενθουσιασμού του. -Ζήτω!
Μπράβο, φωνάζουν όλοι. -Οι
Πεπαντήτες, ο Κουραμάνας!...φωνάζει το πλήθος. -Εδώ φωτιά, λέγει ο ένας… Υπελείποντο οι
Αγιανήτες. Αλλ’ από το κόμμα αυτό έλειπον μαχηταί και αντ’ αυτών ήσαν
σχεδόν όλο παιδάκια δεκατριών ή δεκατεσσάρων ετών ηλικίας. Εν τούτοις τα
παιδάκια ταύτα προκαλούν τον θαυμασμόν όλων διά την αντοχήν των και δια το
ασυμβίβαστον προς την ηλικίαν των αψήφησιν του κινδύνου…
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 31.3.1904 «…Κόσμος άπειρος είχεν συγκεντρωθεί εν τη πλατεία και οι εξώσται εστέναζον υπό το βάρος των Κυριών δια να ίδωσι το όντως άγριον αλλά μεγαλοπρεπές θέαμα του σαϊτοπολέμου, ο οποίος εξείχεν εφέτος και λόγω πλήθους ριφθεισών σαϊτών και λόγω εκτάκτου επιτυχίας αυτών. Το τέλος εκάστης επιτυχίας o κόσμος υπεδέχετο μετά χειροκροτημάτων. Κατά γενικήν ομολογίαν εκ του διεξαχθέντος σαϊτοπολέμου, ανεδείχθησαν νικηταί οι της ενορίας Φραγκολίμνης και ακολούθως οι των Ταξιαρχών επηνέθησαν δε πολύ και αυτών της Παραλίας…»
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 20.4.1905 «…. Η όλη κίνησις της εορτής παρετηρήθη μόνον το απόγευμα της Κυριακής εις την κάτω πλατείαν όπου συνεκεντρώθη ο κόσμος δια ν΄απολαύση το σύνηθες θέαμα του σαϊτοπολέμου, όστις και αυτός εφέτος κατ΄εξοχήν ήτο πενιχρός διότι ελάχισται σαϊται ερρίφθησαν και ολίγην ώραν διήρκεσε το θέαμα αυτό. Εις τούτο συνετέλεσεν η αποχή του διασήμου αρχηγού των Φραγκολιμνητών»…
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 25.4.1907 «… Με όλα ταύτα ο κόσμος δεν ήτο ευχαριστημένος δια τις σαϊτες των ομάδων, διότι όλαι έσκαζον και δεν προσήγγιζον τας των περασμένων ετών. Αι παρέαι Αι παρέαι των συνοικιών δεν απέδειξαν τι το έκτακτον, αλλ’ όχι μόνο τούτο, αλλ’ και υπελήφθησαν των περασμένων χρόνων. Μόνον επιτυχίαν παρουσίασαν τα συντάγματα των Παραλιωτών, οι οποίοι είχον το ρεκόρ και οίτινες δια την υπεροχήν των ήσαν και είναι κατενθουσιασμένοι…».
Εφημ. Καλαμάτας «Σημαία» 20.4.1930. Αναδημοσίευση περιγραφής του σαϊτοπόλεμου του 1908 από τον «Νέο Ταχυδρόμο Καλαμάτας». «ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΕΝ ΚΑΛΑΜΑΙΣ ΠΡΟ 22 ΕΤΩΝ-ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΑΪΤΕΣ.ΠΑΣΧΑ ΚΑΙ ΜΠΑΡΟΥΤΙ-ΣΑΪΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΪΤΟΛΟΓΟΙ-ΜΠΟΕΡΕΣ, ΦΡΑΓΚΟΛΙΜΙΤΕΣ, ΑΓΙΑΝΝΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΙΩΤΕΣ-Ο ΑΓΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΡΙΤΩΝ ΤΟΝ ΠΑΛΗΟ ΚΑΙΡΟ. Το Πάσχα μέχρι προ εικοσαετίας εωρτάζετο εις την πόλιν μας όχι με τον πεζό τρόπο που εορτάζεται σήμερον. Εκινητοποιούντο διακόσιοι τουλάχιστον άνθρωποι, ίνα και δύο μήνας προ του Πάσχα δια να προπαρασκευασθούν δια τους περίφημους σαϊτοπολέμους. Εις κάθε συνοικίαν ενηργούντο έρανοι οι οποίοι παρεδίδοντο εις τους αρχηγούς των σαϊτολόγων. Η προπαρασκευαστική αυτή διαδικασία εξηκολούθη μέχρι της Μεγάλης Εβδομάδος, ότε θα ήσαν οι ιστορικές σαϊτες έτοιμες. Αλλά μη νομίσητε ότι η κατασκευή της σαϊτας ήτο υπόθεσης δαπάνης. Απαιτούσε προς παντός πείραν, τέχνην και άσκησιν. Ως δεινοί σαϊτολόγοι εφημίζοντο ο Κατασχετής, ο Καρνέρης, ο Σαμπάτης, ο Κουλουφάκος, ο Ζαρακάς κλπ. Ιδού πως περιγράφει ο «Νέος Ταχυδρόμος» εν έτει 1908 την Πασχαλινήν κίνησιν: …. Εις την πλατείαν ο Σαϊτοπόλεμος. Από της 2ας μεταμεσημβρινής με όλην την ψιλήν βροχήν ήτις έπιπτε, οι σαϊτολόγοι με τας σημαίας των και με τας απαραίτητες σάλπιγκές των ήρχισαν να συγκεντρώνονται εις την Κάτω Πλατείαν. Να οι Παραλιώτες με έναν σαλπιγκτήν εμπρός και με έναν σημαιοφόρον κρατούντα μίαν…Αυστριακήν σημαίαν. Εις το μέσον του ομίλου ευρίσκοντο τα πρωτοπαλλήκαρα της σαϊτας με κόκκινα φεσάκια και με σακούλια εις τα οποία εμπεριέχονται οι σαϊτες. Από το άλλο σοκάκι ξεπροβάλλουν οι Αγιωργήτες με δύο σαλπιγκτάς οίτινες σαλπίζουν βήμα στρατιωτικόν και εγκαθίστανται και ούτοι εις την πλατείαν ήτις έχει γεμίσει από κόσμον ο οποίος θέλει να απολαύση του θεάματος των σαϊτών. Οι γύρω εξώσται βρύθουσιν από κόσμον εις τον οποίον αντιπροσωπεύεται επαρκώς το ωραίον φύλον. Μετά την προσέλευσιν των μαχητών και των άλλων ενοριών αρχίζει ο σαϊτοπόλεμος. Έχτε ακούσει μούγκρισμα λεονταριών, ωρυγήν τίγρεων; εάν ναι, αμυδράν ιδέαν θα έχητε του ορυμαγδού τον οποίον προξενεί το ρίξιμο των σαϊτων.Φυσσομανά η μία σαϊτα απ’ εδώ εξερρύγνυται λάβαν και βοήν ή άλλη απ’ εκεί, ενώ οι σαϊτολόγοι ως δαίμονες της κολάσεως, χορεύουν μέσα εις τον καπνόν και ο αλλαλαγμός που γίνεται σου παρουσιάζει μίαν εικόνα φρικιαστικήν. Ο σαϊτοπόλεμος διήρκεσε επ’ αρκετόν καθ’ όν ανεδείχθεισαν τέλειοι κάτοχοι του μυστικού της καλής σαϊτας οι Φραγκολιμνήτες, ρίψαντες τας καλλιτέρας σαϊτας…
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 31.3.1904 «…Κόσμος άπειρος είχεν συγκεντρωθεί εν τη πλατεία και οι εξώσται εστέναζον υπό το βάρος των Κυριών δια να ίδωσι το όντως άγριον αλλά μεγαλοπρεπές θέαμα του σαϊτοπολέμου, ο οποίος εξείχεν εφέτος και λόγω πλήθους ριφθεισών σαϊτών και λόγω εκτάκτου επιτυχίας αυτών. Το τέλος εκάστης επιτυχίας o κόσμος υπεδέχετο μετά χειροκροτημάτων. Κατά γενικήν ομολογίαν εκ του διεξαχθέντος σαϊτοπολέμου, ανεδείχθησαν νικηταί οι της ενορίας Φραγκολίμνης και ακολούθως οι των Ταξιαρχών επηνέθησαν δε πολύ και αυτών της Παραλίας…»
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 20.4.1905 «…. Η όλη κίνησις της εορτής παρετηρήθη μόνον το απόγευμα της Κυριακής εις την κάτω πλατείαν όπου συνεκεντρώθη ο κόσμος δια ν΄απολαύση το σύνηθες θέαμα του σαϊτοπολέμου, όστις και αυτός εφέτος κατ΄εξοχήν ήτο πενιχρός διότι ελάχισται σαϊται ερρίφθησαν και ολίγην ώραν διήρκεσε το θέαμα αυτό. Εις τούτο συνετέλεσεν η αποχή του διασήμου αρχηγού των Φραγκολιμνητών»…
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 25.4.1907 «… Με όλα ταύτα ο κόσμος δεν ήτο ευχαριστημένος δια τις σαϊτες των ομάδων, διότι όλαι έσκαζον και δεν προσήγγιζον τας των περασμένων ετών. Αι παρέαι Αι παρέαι των συνοικιών δεν απέδειξαν τι το έκτακτον, αλλ’ όχι μόνο τούτο, αλλ’ και υπελήφθησαν των περασμένων χρόνων. Μόνον επιτυχίαν παρουσίασαν τα συντάγματα των Παραλιωτών, οι οποίοι είχον το ρεκόρ και οίτινες δια την υπεροχήν των ήσαν και είναι κατενθουσιασμένοι…».
Εφημ. Καλαμάτας «Σημαία» 20.4.1930. Αναδημοσίευση περιγραφής του σαϊτοπόλεμου του 1908 από τον «Νέο Ταχυδρόμο Καλαμάτας». «ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΕΝ ΚΑΛΑΜΑΙΣ ΠΡΟ 22 ΕΤΩΝ-ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΑΪΤΕΣ.ΠΑΣΧΑ ΚΑΙ ΜΠΑΡΟΥΤΙ-ΣΑΪΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΪΤΟΛΟΓΟΙ-ΜΠΟΕΡΕΣ, ΦΡΑΓΚΟΛΙΜΙΤΕΣ, ΑΓΙΑΝΝΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΙΩΤΕΣ-Ο ΑΓΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΡΙΤΩΝ ΤΟΝ ΠΑΛΗΟ ΚΑΙΡΟ. Το Πάσχα μέχρι προ εικοσαετίας εωρτάζετο εις την πόλιν μας όχι με τον πεζό τρόπο που εορτάζεται σήμερον. Εκινητοποιούντο διακόσιοι τουλάχιστον άνθρωποι, ίνα και δύο μήνας προ του Πάσχα δια να προπαρασκευασθούν δια τους περίφημους σαϊτοπολέμους. Εις κάθε συνοικίαν ενηργούντο έρανοι οι οποίοι παρεδίδοντο εις τους αρχηγούς των σαϊτολόγων. Η προπαρασκευαστική αυτή διαδικασία εξηκολούθη μέχρι της Μεγάλης Εβδομάδος, ότε θα ήσαν οι ιστορικές σαϊτες έτοιμες. Αλλά μη νομίσητε ότι η κατασκευή της σαϊτας ήτο υπόθεσης δαπάνης. Απαιτούσε προς παντός πείραν, τέχνην και άσκησιν. Ως δεινοί σαϊτολόγοι εφημίζοντο ο Κατασχετής, ο Καρνέρης, ο Σαμπάτης, ο Κουλουφάκος, ο Ζαρακάς κλπ. Ιδού πως περιγράφει ο «Νέος Ταχυδρόμος» εν έτει 1908 την Πασχαλινήν κίνησιν: …. Εις την πλατείαν ο Σαϊτοπόλεμος. Από της 2ας μεταμεσημβρινής με όλην την ψιλήν βροχήν ήτις έπιπτε, οι σαϊτολόγοι με τας σημαίας των και με τας απαραίτητες σάλπιγκές των ήρχισαν να συγκεντρώνονται εις την Κάτω Πλατείαν. Να οι Παραλιώτες με έναν σαλπιγκτήν εμπρός και με έναν σημαιοφόρον κρατούντα μίαν…Αυστριακήν σημαίαν. Εις το μέσον του ομίλου ευρίσκοντο τα πρωτοπαλλήκαρα της σαϊτας με κόκκινα φεσάκια και με σακούλια εις τα οποία εμπεριέχονται οι σαϊτες. Από το άλλο σοκάκι ξεπροβάλλουν οι Αγιωργήτες με δύο σαλπιγκτάς οίτινες σαλπίζουν βήμα στρατιωτικόν και εγκαθίστανται και ούτοι εις την πλατείαν ήτις έχει γεμίσει από κόσμον ο οποίος θέλει να απολαύση του θεάματος των σαϊτών. Οι γύρω εξώσται βρύθουσιν από κόσμον εις τον οποίον αντιπροσωπεύεται επαρκώς το ωραίον φύλον. Μετά την προσέλευσιν των μαχητών και των άλλων ενοριών αρχίζει ο σαϊτοπόλεμος. Έχτε ακούσει μούγκρισμα λεονταριών, ωρυγήν τίγρεων; εάν ναι, αμυδράν ιδέαν θα έχητε του ορυμαγδού τον οποίον προξενεί το ρίξιμο των σαϊτων.Φυσσομανά η μία σαϊτα απ’ εδώ εξερρύγνυται λάβαν και βοήν ή άλλη απ’ εκεί, ενώ οι σαϊτολόγοι ως δαίμονες της κολάσεως, χορεύουν μέσα εις τον καπνόν και ο αλλαλαγμός που γίνεται σου παρουσιάζει μίαν εικόνα φρικιαστικήν. Ο σαϊτοπόλεμος διήρκεσε επ’ αρκετόν καθ’ όν ανεδείχθεισαν τέλειοι κάτοχοι του μυστικού της καλής σαϊτας οι Φραγκολιμνήτες, ρίψαντες τας καλλιτέρας σαϊτας…
 |
| Σαϊτολόγος Γιάννης Παπαδάκος (Ρεπουμπλάκιας). Αρχείο Χρήστου Ν. Ζερίτη |
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 15.4.1910. «Οι απαίσιοι κρότοι των βαρελότων και τα νέφη τα οποία σχηματίζει η αναφλεγομένη πυρίτις, προσδίδουσι κατά τας ημέρας ταύτας εις την πόλιν των Καλαμών, αυτόχρημα πολεμικήν όψιν. Όχι μόνον εις τας απόκεντρους συνοικίας της πόλεως, αλλά και εις τας κεντρικωτέρας αυτής οδούς, το έδαφος σείεται από το αγριώτατον αυτό έθιμον της βαρβαρότητος, ο δε ανύποπτος διαβάτης εις κάθε του βήμα τινάσσεται από τα αβούζια αυτά και διατρέχει από στιγμής εις στιγμήν, τον κίνδυνον να χάση το μάτι του, το πόδι του, να παραμορφωθή ή και να χάση την ζωήν του…»
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 18.4.1910. «Ο ΣΑΪΤΟΠΟΛΕΜΟΣ. Σήμερον την 3ην μμ εν τη Κάτω Πλατεία, μετά την λήξιν του εσπερινού της Αναστάσεως, θα συγκεντρωθούν οι παλαίμαχοι της μπαρούτης, σαϊτοφόροι, να διεξαγάγωσι τον γνωστόν ιστορικόν σαϊτοπόλεμον. Τα αντίπαλα στρατόπεδα είναι πολλά, κατανεμόμενα κατά ενορίας. Ρίπτονται υπέρ τας πεντακοσίας σαϊτας, η βοή των οποίων, χωρίς να σκάζουν, με την συνέχειαν του πυρός, θ’ αναδείξη τους νικητάς, των οποίων το έπαθλον είναι τα χειροκροτήματα. Η Διεύθυνσις της Αστυνομίας πρέπει και εφέτος να υπομνήση εις τους αρχηγούς των σαϊτοφόρων, ότι οφείλουσιν να μην αφίνωσι τας σαϊτας εκ των χειρών του, διότι άλλως είναι αδύνατον να μη συμβή δυστύχημα εις τους από τους εξώστας θεωμένους και τον εν πλατεία συγκεντρωθησόμενον άπειρον κόσμον. Τουλάχιστον ας καταβληθή κάποια προσπάθεια να εξευγενισθή το άγριον τούτο έθιμον».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 21.4.1910. «Ο ΣΑΪΤΟΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟ ΠΑΣΧΑ 1910. Από της πρώτης μεταμεσημβρινής ώρας της Κυριακής του Πάσχα, ολόκληρος η πλατεία της 23ης Μαρτίου και οι εξώσται των οικιών, είναι κατάμεστοι κόσμου. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, πάσης τάξεως και ηλικίας, με κάποιαν αγωνίαν, αναμένουν την παρέλασιν των σαϊτοφόρων και την προσφιλή πλέον δια τους Καλαματιανούς σαϊτομαχίαν. Από πολλών ημερών εκοινολογείτο, ότι εξαιρετικώς εφέτος οι σαϊτολόγοι μας, είχον κάμη μεγάλας προμηθείας πυρομαχικών και επί μήνα ολόκληρον, αι διάφοροι σαϊτολογικαί ομάδες των ενοριών, ησχολούντο ακαταπαύστως εις την επιμεμελημένην κατασκευήν σαϊτών. Οι Καλαματιανοί καθ’ έκαστον έτος απολαύουν μετά πολλής ευχαριστήσεως το θέαμα του σαϊτοπολέμου. Μ’ όλον τον κίνδυνον τον οποίον διατρέχουν από τα…καυτίλια της σαϊτας κι να οσφρανθώσι με κάποιαν απληστίαν την οσμήν της πυρίτιδος του θείου, του πετρελαίου και των εύφλεκτων συστατικών της Καλαματιανής σαϊτας. Περί την 3ην ώραν μμ ακούγεται μακρόθεν ήχος αγρίας τρουμπέτας και μετ’ ολίγον επιφαίνεται η πρωτοπορεία της πρώτης ομάδος με την σημαίαν της την κανονισμένην, με τα φεσάκια τους, με τα σακούλια τους πεπληρωμένα σαϊτών. Καταφθάνουν επί τέλους και στρατοπεδεύουν εις τι σημείον της πλατείας, αναμένοντες το σύνθημα δια να αρχίσουν το πυρ. Εν των μεταξύ οι εκ των εξωστών παρακολουθούντες το θέαμα, χειροκροτούν τους σαϊτολόγους κι αυτοί με υπερηφάνειαν προσβλέπουν τους χειροκροτούντας με κάποιον μειδίωμα θριάμβου. Καταφθάνουν επί τέλους και άλλαι ομάδες σαϊτολόγων με όλα των τα πολεμικά εφόδια και μετ’ ολιγολέπτου ανάπαυσιν αρχίζει το πυρ. Δεν είχον παρέλθη δύο λεπτά της ώρας και η πλατεία ολόκληρος φλέγεται από την λάμψιν των σαϊτών. Το θέαμα της σαϊτομαχίας μ’ όλη του την μεγαλοπρέπεια ήτο εκτάκτως μεγαλοπρεπές. Η εκκωφαντική βοή, οι κρότοι των σαϊτών αι οποίαι έσπαζαν, τα νέφη του καπνού της πυρίτιδος, προσέδιδον εις το πεδίον της μάχης εξαιρετικήν αγριότητα, αλλά και μεγαλοπρέπεια. Οι σαϊτολόγοι μας ολοέν ενθουσιαζόμενοι από την οσμήν της πυρίτιδος και από τα χειροκροτήματα των θεατών, εκκενώνουν ταχέως τα σακούλια των και αι σαϊται των εξεγείροντες πυρ και μανίαν. Εις τους ξένους τους παρεπιδημούντας εις την πόλιν μας, προξενεί ευάρεστον την εντύπωσιν το γεγονός ότι οι σαϊτολόγοι μας, μ’ όλην την αγρίαν κανιβαλικήν όψιν που είχον, δεν αφίνουν τις σαϊταις να εκφύγωσι των χειρών των. Είναι τούτο μέγιστον πλεονέκτημα δια το οποίον καυχώνται οι σαϊτολόγοι μας. Είναι η ώρα 4η μμ και ο σαϊτοπόλεμος εξακολουθεί με μικρά διαλείμματα αναπαύσεως. Περί την 4ην όμως και ημίσειαν οι σαϊτολόγοι καθ’ ομάδας αποχωρούν της πλατείας και διαλαλούν δια των παρακολουθούντων αυτούς χαμινίων, ότι η τελική μάχη θα δοθή εις την πλατείαν των Αγ. Ταξιαρχών παρά το Σύνταγμα. Παραχρήμα όλο το πλήθος της Κάτω Πλατείας διευθύνεται προς τους Ταξιάρχας. Εκεί έχουν συναχθεί όλα τα φουσάτα των σαϊτολόγων μας. Δίδεται νέα μάχη. Ο Στρατός και οι Καλαματιανοί σχηματίζουν τεράστιον κύκλον περί τους σαϊτολόγους και ούτοι εν των μέσω επαναρχίζουν το πυρ. Όταν δε εξηντλήθη και η τελευταία σαϊτα, οι σαϊτολόγοι μας, άγριοι και μαυρισμένοι όπως ήσαν, με τα ιστορικά τους χρυσοποίκιλτα φέσια και με τα σακούλια τους, μεταβαίνουν εν σώματι εις το καλλιτεχνικόν Φωτογραφείον της κ. Θέμελη, όπου φωτογραφούνται εν αδελφικώ συμπλέγματι. Τοιουτοτρόπως έληξε και ο σαϊτοπόλεμος, χωρίς να σημειωθή ουδέ εν δυστύχημα».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 21.4.1910. «Τετέλεσται πλέον. Το Κράτος της Σαϊτας ενεκαθιδρύθη οριστικώς εις τας Καλάμας. Όσω και αν θεωρείται η σαϊτομαχία ένα βάρβαρον και άγριον έθιμον, δεν θα αρνηθή κανείς ότι το θέαμα ενός σαϊτοπολέμου είναι μεγαλοπρεπές εν τη αγριότητί του. Τι τα θέλετε! Κάθε τόπος έχει και μίαν συνήθειαν η οποία ως επί το πολύ είναι άγνωστος αλλαχού. Αι Καλάμαι έχουν τους σαϊτολόγους, οι Ισπανοί τους ταυρομάχους των. Και το έθιμον της σαϊτομαχίας, όσον και εκείνο της ταυρομαχίας, είναι αυτά καθ’ εαυτά αγριώτατα και βαρβαρώτατα. Αλλά κάλλιστα δύνανται οι Καλάμιοι να καυχώνται, ότι το ιδικόν των έθιμον, συγκρινόμενος προς το τερατώδες εκείνο θέαμα των ανθρωποθυσιών της Μαδρίτης, είναι ευγενέστερον και ολιγώτερον αιμοχαρές. Οι ευαίσθητοι Ισπανοί, οι συγκινούμενοι ευκολώτατα με το γλυκό μειδίασμα μιας ντόνας, αποδεικνύονται εν τούτοις οι σκληρότεροι άνθρωποι της οικουμένης, όταν παρακολουθούν την εξέλιξην του αγώνος ενός ανθρώπου, παλαίοντος απεγνωσμένως κατά της μανίας ενός ταύρου. Το αίμα ρέει άφθονον εις τα ιπποδρόμια της Μαδρίτης, ο ταύρος άγριος σπαράσσει ανοικτιρμόνως ανθρωπίνους σάρκας, και ο Ισπανός χειροκροτεί ενθουσιωδώς. Ψυχαγωγικόν θέαμα απαισιώτατον και θηριωδέστατον μα την αλήθειαν!!!Ενώ δια τας Καλαματιανάς σαϊτας το πράγμα είναι εντελώς διάφορον. Ο σαϊτολόγος των Καλαμών, εκ των Λαϊκών τάξεων προερχόμενος, αποτελεί φαινόμενον περίεργον και δυσεξήγητον. Εργάζεται ολόκληρον το έτος, και εκ των υστερημάτων του εξοικονομεί αρκετόν χρηματικόν ποσόν, το οποίον καταναλίσκει εις κατασκευήν σαϊτών. Δεν θηρεύει χρηματικά βραβεία, αλλ’ επιδιώκει την δόξαν τεχνίτου σαϊτολόγου και ουδέν πλέον. Ο σαϊτολόγος θεωρεί ικανοποιηθείσαν την φιλοδοξίαν του, όταν η σαϊτα του δεν σκάση. Η βοή της καιομένης σαϊτας, ο αποπνικτικός καπνός της πυρίτιδος, η λάμψις, η φωτιά, το τσουλούφρισμα, μεθύσκον κυριολεκτικώς τον σαϊτολόγον. Τίποτε δεν τον τρομάζει. Έχει λάβη εκ των προτέρων τα μέτρα του, ώστε να μη συμβή ούτε εις αυτόν ούτε εις τους άλλους δυστύχημα. Ο θεατής δεν έχει να θαυμά ή μόνον το ατρόμητον των σαϊτολόγων οίτινες ορμώσιν ακατάσχετοι και άφοβοι εις τα διασταυρούμενα πυρά των σαϊτών, αλλά εκκλύσσεται και με την ηρωικήν αυταπάρνησιν αυτών, προτιμώντων να καώσι μάλλον, παρά να αφήσωσι των χειρών τους την σαϊτα. Ενίοτε η σαϊτα δεν συρίζει, αλλά σπάζουσα κροτεί δαιμονιωδώς, τινάσσουσι τον σαϊτολόγον. Ο κίνδυνος δι’ αυτόν τότε είναι μέγας, και όμως ουδέποτε αποφασίζει ν’ απαλλαγή της σαϊτας. Εν τω μεταξύ οι Καλαματιανοί εκ του σύνεγγυς παρακολουθούντες το θέαμα των μαινομένων σαϊτοφόρων, τέρπονται και συγκινούνται. Τα νέφη της φλεγομένης πυρίτιδος συσκοτίζουν προς στιγμήν την ατμόσφαιραν, αλλά δεν εμποδίζουν τους Καλαματιανούς να θαυμάζωσι την αγρίαν αλλά μεγαλοπρεπή βοήν της σαϊτας. Κατέστη πλέον ο σαϊτοπόλεμος δι’ όλους μας, μία προσφιλής έξις, την οποίαν δεν θα αποβάλωμεν ποτέ. Οι ξένοι προ τοιούτου θεάματος, εις την αρχήν μας οικτίρουν, μας αποτροπιάζονται, μας χαρακτηρίζουν ζουλού και δεν ξεύρω πως άλλως. Συν τω χρόνω όμως αφομοιούνται με το περιβάλλον μας και αισθάνονται και εκείνοι την ανάγκην της σαϊτας. Αμφιβάλλω όμως αν οι ξένοι εις την Ισπανίαν, είναι δυνατόν να συνηθίσουν εις την ταυρομαχίαν. Δεν παρέστην ποτέ εις τοιούτο θέαμα, δια να συγκρίνω την σαϊτομαχίαν με την ταυρομαχίαν. Υποθέτω εν τούτοις ότι ημείς δικαιούμεθα να υπερηφανευώμεθα, μολονότι εκ πρώτης όψεως ο σαϊτολόγος μας δεν είναι πολύ διαφορετικώτερος από τον μαινόμενον ταύρον της Μαδρίτης. Έχουν βέβαια πολλά τα κοινά και ο ταύρος και ο σαϊτολόγος, αλλά οι ιδικοί μας σαϊτολόγοι δεν μάχονται κατ’ αλλήλων ως οι ταύροι, αλλά αρκούνται εις την επίδειξιν της τέχνης των. Τούτο μετριάζει πολύ την εντύπωσιν της τρουμπέτας, των σακουλίων και των φεσίων των σαϊτοφόρων μας. Όπως και να έχει το πράγμα η σαϊτομαχία είναι προτιμωτέρα από την ταυρομαχίαν».-
 |
| 2015. το ζεϋμπέκικο της φωτιάς. Δημήτρης Λαγωνικάκος. Φωτό Νίκος Σουρέας |
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 13.4.1911. «Οι υμνήσαντες το Ελληνικόν Πάσχα ως κατ’ εξοχήν εορτήν της υπαίθρου, στολισμένην με φως του εαρινού ηλίου και με τα άνθη της ανοίξεως, μεαρνιά ψηνόμενα εις το άνοιγμα ενός κήπου και χορούς συρομένους εις την πλατείαν της συνοικίας ή εις το χωράφι, διεψεύσθησαν τελείως εις τα προβλέψεις των. Εις την Καλαμάτα τουλάχιστον ο καιρός ήτο πολύ χειρότεροςμαπό τα περασμένα Χριστούγεννα. Από την νύκτα της Αναστάσεως εως το πρωϊ της Δευτέρας έβρεχεν αδιάκοπα, συγκρατημένα, εις νεροποντήν αληθινήν. Δια τον λόγον δε ακριβώς αυτόν και η κίνησις περιωρίσθη εις το ελάχιστον δια να μην είπωμεν ότι εμηδενίσθη. Μεόλον τον άθλιον καιρόν οι Σαϊταδόροι ευρήκαν μιαν στιγμήν καλοκαιρίας το απόγευμα της Κυριακής, να διαχύσουν το άρωματης μπαρούτης. Οι σαϊτες ήστραψαν, εσύριξαν και εβρόντησαν μεγαλοπρεπέστατα και χωρίς πολλά σκασίματα. Οκόσμος εχειροκρότησεν ειλικρινώς».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 23.3.1912. (Αρχίζει η περίοδος της σκληρής απαγόρευσης απαγόρευσης των εκρηκτικών, κυρίως λόγω των σε εξέλιξη Βαλκανικών πολέμων. Το 1912 οι γιορτές του Πάσχα και της 25ης Μαρτίου συνέπεσαν. Ρίχτηκαν λίγες σαϊτες και στις δύο γιορτές).
«Εξεδόθη αστυνομική διάταξις δια της οποίας απαγορεύονται η οπλοφορία και οι πυροβολισμοί. Τα αστυνομικά όργανα, έξωθεν διαφόρων εκκλησιών, κατέσχον σωρία κροτίδων, τας οποίας είχον διάφοροι παίδες κι μάλιστα μαθηταί τωνδημοτικών και Ελληνικών σχολείων. Εννοείται πολλούς εκ των μικρών αυτών γαυριάδων, εν κλαυθμοίς και οδυρμοίς, οι χωροφύλακες ωδήγησαν μέχρι της αστυνομίας, αλλ’ εκείθεν τους αφήκαν αμέσως, αφού τους εφιλοδώρησαν με μερικά χαστούκια».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 28.3.1912. «Χωρίς να σημειωθή γεγονός ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος άξιον, παρήλθον δια την πόλιν μας αι ημέραι του Πάσχα. Την Κυριακήν το απόγευμα εκάησαν εις την κάτω πλατείαν ολίγαι σαϊται…Δια την Εθνική Εορτή η εν τω ναώ της Υπαπαντής δοξολογία επί τη 25η Μαρτίου, εγένετο μετά της συνήθως επισήμου τυπικότητος. Παρευρέθησαν ο φρούραρχος κ. Μιχαλόπουλος, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου κ. Σκούμπης μετά του Εισαγγελέως κ. Ψυχαλίνου και του Αντεισαγγελέωςκ. Αποστολάκη, ο Νομαρχών κ. Πολυλάς, ο Δήμαρχος κ. Μπενάκης,….εκ των φερόντων παράσημα διεκρίνετο ο τραυματίας του πολέμου δημοδιδάσκαλος κ. Βαλσαμάκης…την 8ην εσπερινήν εκάησαν πλείσται σαϊται με αρκετήν επιτυχίαν».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 29.3.1912. «ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ…αι τρεις ημέραι παρήλθον ειρηνικώτατοι και αν έλειπαν αι σαϊτες, είναι ζήτημα εάν το ανεγνωρίζαμεν ως ιδικόν μας Πάσχα αυτό… Τι εκπληκτική η παραγωγή εκείνη των νεαρών σαϊταδόρων. Υπελογίσθη από παρακαλουθούντα το πολεμοχαρές έθιμον του τόπου, ότι τουλάχιστον οι μισοί από τους κατόχους των σαϊτών εφέτος, ενεφανίζοντο πρώτην φοράν εις τον καπνοχαρή στοίβον της κάτω πλατείας. Και ήσαν πολλοί εξ αυτών τοσούληδες μόλις δωδεκαετείς. Γενικώς όμως οι σαϊτες που εκάησαν το απόγευμα της Λαμπρής, εχαρακτηρίσθησαν «αδύνατες», αρκεταί δε ήσαν που έσκασαν. Τουναντίον το βράδυ του Ευαγγελισμού…»
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 17.4.1913. Το 1913 δεν ρίχτηκαν σαϊτες, παρόλο που όπως γράφτηκε «……Γκράδες, τρομπόνια, μάουζερ, μάνλιχερ, περίστροφα, κουμπούρες, βαρελότα και καρυοφίλλια, επεστρατεύτηκαν εις μίαν ηφαιστειώδη συμπυροκρότησιν, η οποία διέσειε με τρομακτικούς κρότους την προσπαθούσαν να ηρεμήση πόλιν…αλήθεια είναι ότι εις την εξαιρετικήν αυτήν τρομοκράτησιν συνετέλεσαν αι πολεμοχαρείς διαθέσεις των συμπολιτών…επίσης είναι αλήθεια ότι σκιά χωροφύλακος, αστυνόμου και λοιπών αρμοδίων δεν εσκέφθη να εμποδίση τας, εκκωφαντικάς αυτάς εναντίον των ακουστικών μας νεύρων και της ασφαλείας, μάχας…».
Εφημ. Καλαμάτας «Θάρρος» 9.4.1914 «…Την Κυριακήν του Πάσχα λόγω της αθλιότητος του καιρού..ο κόσμος περιωρίσθη εις οικογενειακάς συναθροίσεις…μόνον το απόγευμα , οπότε επρόκειτο να ριφθούν οι αιώνιες σαϊτες, όλοι σιγά-σιγά ήρχισαν εξερχόμενοι και συγκεντρούμενοι εις την άνω και κάτω πλατείαν, ίνα απολαύσουν το θέαμα της, κατά τον πλέον επικίνδυνον και πρωτόγονον τρόπον, καιομένης μπαρούτης να θαυμάσουν τους αριστοτέχνας των σαϊτών, να τους επευφημίσουν, να τους απολαύσουν, να τους χειροκροτήσουν. Η αστυνομία δεν έπαυσε να φέρη τας αιωνίουςαντιρρήσεις της, δια τας σαϊτας, δεν εβράδυνε να επέμβη-κατά τον πλέον όμως αξιοθρήνητον τρόπον-διότι επιτέλους, μετά την παρέλευσιν απείρων κωμικοτραγικών επεισοδίων, οι σαϊτοφόροι κατίσχυσαν και υπό τα παταγώδη χειροκροτήματα του κοινού, το οποίον εναγωνίως ενέμενε εις την άνω και κάτω πλατείαν, έφεραν εις φως το αριστουργηματικόν προϊόν τόσης εργασίς και φευ!!! τόσης οικονομίας!!!...»
Τις χρονιές 1915, 1916, 1917, 1918 και 1919
ΔΕΝ έπεσαν σαϊτες. Εκείνη την 10ετία συνεχείς πόλεμοι (Βαλκανικοί, Α΄ Παγκόσμιος,
Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή) έσυραν τους άνδρες σε μάχες και την
κοινωνία σε πένθος και φόβο. Τα έθιμα
και οι γιορτές ατόνησαν.
Στην εφημ. Καλαμάτας «Σημαία» γράφτηκε σε χρονογράφημα, στις 6.4.1919…Η Βασιλεία της σαϊτας έσβυσεν οριστικώς. Οι Συμπολίται είναι κατατεθλιμμένοι δι τον θάνατον της σαΐτας. Στο «Θάρρος» 27.3.1920 ανακοινώθηκε η παρακάτω «Απαγορευτική διάταξις. Ενεκρίθη υπό της Νομαρχίας η υποβληθείσα υπό της υπομοιραρχίας Μεσσήνης διάταξις, δια της οποίας απαγορεύεται η πώλησις των κροτίδων και των συναφών πυροτεχνημάτων». Το 1921 όλοι περίμεναν να ριχθούν σαΐτες στον γιορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου 1821. Όμως είχε απαγορευθεί το έθιμο. Ο χρονογράφος στην εφημ. «Σημαία» στις 19.3.1921 γράφει : «Σε συζήτηση περί νεωτερισμών, λέγει ο ένας:-νεωτερισμός είναι η έλλειψις εκείνου του αγρίου και βαρβάρου εθίμου της Σαΐτας. Του απαντά ο άλλος:-αυτό δεν είναι πρόοδος αλλά εκφυλισμός, μάλιστα εκφυλισμός. Η Σαΐτα φίλε μου ήτο κάτι που άξιζε τον θαυμασμόν ολοκλήρου της ανθρωπότητος. Όσοι συνετέλεσαν εις την κατάργησιν της σαΐτας, πρέπει να παραδοθούν εις γενικόν ανάθεμα. Σπουδαιολογώ. Όταν αναπολώ εις την μνήμην μου την ωραίαν εκείνην εποχήν που οι σαϊτολόγοι κατά ενορίας περιέρχοντο την πόλιν, με τα σακούλια τους γεμάτα σαΐτες, μαυρισμένοι από το μπαρούτι, πλήρεις πολεμικού μένους, και μεταβάλλοντες την πόλιν εις ένα πραγματικό στρατόπεδον, μου έρχεται να σκάσω από το κακό μου και καταρώμαι τους καταργήσαντας το ωραίον αυτό έθιμον…η σαϊτα με την οποίαν είχεν ζυμωθεί η Καλαμάτα έπρεπε να διατηρηθή. Αν εξακολουθείς να θεωρείς το καταργηθέν αυτό έθιμο ως βάρβαρον, τότε δεν έχει παρά να μας θαυμάσης, διότι καταργήσαντες την σαϊταν την αντικαταστήσαμεν με το βαρελότο!!!!» Ρίχτηκαν όμως σαΐτες, όχι όμως στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου (ρίχθηκαν πυροτεχνήματα με κατασκευαστή τον κ. Ασημάκο που τον συναντάμε και το 1894 ως πυροτεχνουργό), αλλά το Πάσχα, παρόλο που ίσχυε Στρατιωτικός Νόμος. Στη Σημαία 21.4.1921 γράφτηκε η είδηση πως «…Την ημέραν του Πάσχα ειςτην Κεντρικήν Πλατείαν ερρίφθησαν και αρκετές σαϊτες, κατασκευασμέναι με πολλήν τέχνην. Το θέαμα ήτο ωραίον και ανεπόλησεν εις την μνήμην των παλαιοτέρων περασμένα σαϊτικά μεγαλεία». Φαίνεται πως οι σαϊτες ως έθιμο έχουν ατονήσει. Στην εφημ. «Σημαία» στις 17.4.1921 υπάρχει μια σημαντική είδηση, το παρατσούκλι των κατοίκων της ενορίας του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Αποκαλούνται Τσιρίτσιδες….. «οι Αγιαννήτες υπερηφανεύονται, και δικαίως, ότι ο Ναός των είναι ο αριστοκρατικώτερος των άλλων της πόλεως. Εφρόντισαν λοιπόν ώστε και ο στολισμός του επιταφίου των να είναι ανάλογος προς τας αριστοκρατικάς παραδόσεις των Τσιρίτσιδων, ως αυτοαποκαλούνται οι Αγιαννήτες, και το κατόρθωσαν».
Το 1922 σαϊτες ΔΕΝ έπεσαν. Φαίνεται όμως πως δεν ήταν μόνον οι αιτίες των πολέμων που το έθιμο του Σαϊτοπόλεμου υπεχώρησε και δεν είχε την αίγλη των παλαιότερων εποχών. Ίσως η «απόρριψη» του εθίμου,εκείνη την περίοδο, να είχε και άλλες αιτίες. Μάλλον οι καλαματιανοί-και οι υπόλοιποι Έλληνες- θεωρώντας ότι όλα τα έθιμα που παρέλαβαν από τους παλαιότερους, τους συνέδεαν με ένα παρελθόν που τους θύμιζε την φτώχεια και χρόνια δύστυχα (κάτι παρόμοιο συνέβη την 10ετια του ΄50, κατά την οποίαν ερήμωσαν τα χωριά με την αστικοποίηση και πουλήθηκαν αντικείμενα της παραδοσιακής ζωής σε γύφτους, -κι αυτοί τα μεταπούλησαν σε αθηναίους αντικέρ-, προκειμένου να μην τους θυμίζουν τις εποχές της δυστυχίας των). Βέβαια υπήρχαν και οι Στρατιωτικοί Νόμοι που λόγω της διαρκούς πολεμικής έντασης που υπήρχε, επέβαλαν σκληρές απαγορεύσεις στη χρήση των εκρηκτικών υλών. Ένα χρονογράφημα στην εφημ. Σημαία στις 3.4.1922, παρόλο που είναι ευθυμογράφημα, αποτυπώνει ξεκάθαρα στην γραφή του τον λόγο που το έθιμο της Σαϊτας έπαψε να διεξάγεται. Η ΠΡΟΟΔΟΣ είναι ο λόγος. Παράλληλα αποτυπώνονται εθιμικά στοιχεία σχετικά με τον Σαϊτοπόλεμο εκείνων των χρόνων, τα οποία στις μέρες μας ελάχιστα έχουν τροποποιηθεί (π.χ. αντί για μπουλούκια ενοριών τα σημερινά χρόνια έχουμε μπουλούκια συνοικιών). Γράφει ο ευθυμογράφος: « Η ΣΑΪΤΑ. Πρόοδος θα πη πολιτισμός, κατάργησις προλήψεων και δεισιδαιμονιών, αποκάλυψις αληθειών, αναγνώρισις μεγάλων πλανών και εξεύρεσις αφθονοτέρων μέσων για να είναι η πολυβασανισμένη ζωή του ανθρώπου, περισσότερον άνετος και ολιγώτερον ανιαρά. Τοιαύτα εφθέγγετο και εδογμάτιζε κάποιος συμπολίτης, απευθυνόμενος εις τον μεμψίμοιρον φίλον του. Δυστυχώς όμως οι φιλοσοφικοί ορισμοί του συμπαθούς συμπολίτου, δεν γίνονται πάντοτε δεκτοί μετ’ ενθουσιασμού. Ο μεμψίμοιρος, ευρίσκων τα πάντα στραβά και ανάποδα, και μη θέλων να ομολογήση ότι προοδεύομεν, αντέταξε σπουδαίας αντιρρήσεις. –Που στον εξαποδώ είναι εκείνη η πρόοδος που μας ξεφουρνίζεις κάθε λίγο και λιγάκι; εγώ τουναντίον βλέπω ότι η πρόοδος, κατά την έννοιαν που την εννοείς, τείνει να καταργήση κάθε ευγενή παράδοσιν. –Ποίαν ευγενή παράδοσιν κατήργησε; -Την σαϊταν. –Την σαϊταν; -Μάλιστα! Την σαϊταν γιατί παραξενεύεσαι; Εννοώ την Καλαματιανή σαϊτα. Ήτο για μας τους Καλαματιανούς μια ψυχαγωγία θαυμασία. Οι Ισπανοί δια να σκοτώνουν την ώρα τους, αρέσκονται εις τας ταυρομαχίας. Την συνήθειαν αυτήν, η οποία φαίνεται σε μας τους…πεπολιτισμένους, πολύ βάρβαρος, τηρείται από όλους ως μία ιερά Ισπανική παράδοσις και δεν εσκέφθη κανείς Ισπανός να την καταργήση. Η Καλαμάτα είχε και αυτή μίαν ωραίαν παράδοσιν, τον Σαϊτοπόλεμον. Η… πρόοδος εξηφάνισε και αυτή την ψυχαγωγίαν. Γιατί όμως την κατήργησε; Για θυμηθήτε την ωραίαν εκείνη εποχήν! Οι σαϊτολόγοι των ενοριακών Ναών της πόλεως, επί μήνας ολοκλήρους ηγωνίζοντο να φτιάσουν τις σαϊτες, και τι σαϊτες!!! Δύο στο χαρτό. Εβλέπατε ένα πράγμα τεράστιο, σαν οβίδα, και έβγαζε φλόγα με δύναμιν δέκα ατμομηχανών. Για θυμηθήτε τον Σαϊτοπόλεμον της πλατείας κατά την ημέραν του Πάσχα. Τα διάφορα συνάφια των ενοριών με τους ιστορικούς μασαλάδες, κατελάμβανον ένα μέρος της Πλατείας. Οι σαϊτολογοι μαυρισμένοι από την μπαρούτη, εκκρεμούσαν στους ώμους των σακούλια γεμάτα από σαϊτες. Και όταν εδίδετοτο σύνθημα του αγώνος, άρχιζε να βουϊζει η σαϊτα. Το πεδίον της μάχης δεν διεκρίνετο από τον καπνότης μπαρούτης και του θειαφιού. Οι εξώσται ήσαν κατειλημένοι ασφυκτικώς και τα υπόστεγα των καταστημάτων γεμάτα. Τι ηρωϊσμός!!! Τι αυτοθυσία!!! Έσπαζεν η σαϊτα και ο σαϊτολόγος επροτιμούσε να γεινη παρανάλωμα, παρά βα την αφήση!!! Εποποιϊα σωστή φίλε μου. Όλοι τότε εβαπτιζόμεθα στην πολεμική φωτιά και ετρχίζαμεν το πατριωτικόν μας μένος.Τώρα όμως; Τώρα εξεφτυλίσθη η σαϊτα και έγεινε βεγγαλικό ή ψευτομπόμπα!!! Αηδία! Και όλα αυτά οφείλονται στην πρόοδον που εξυμνείς. Να την βράσω τέτοια πρόοδο που αφαιρεί από τονάνυρωπο τα μέσα της χαράς…»
Το 1923, το 1924 και το 1925 ΔΕΝ έπεσαν σαϊτες. Στην ζωή των καλαματιανών έχει μπει η «πρόοδος», αφού η διαφήμιση στην εφημ. «Θάρρος» της 25.4.1924, είναι ενδεικτική. «Βεγκαλικά φώτα. Ηφαίστεια ηλεκτρικά. Μασκουλάκια, χρυσή βροχή,σωλήνες Αμερικής, Μπριλάντ Κανδιλάκια, Μαγκόν Μπουκέτου, συντριβάνι Αμερικανικόν, ροκέτες του αέρος και πυροβολισμού, κανδυλάκι με φίδια Αμερικάνικα, πυροτέχνημα Κινέζικο. Ηλεκτρικοί προβολείς, μύλοι κινέζικοι, πρωτοφανή κανδυλάκια με σφυρήκτρα χρυσής βροχής, πεταλούδες, φίδια Φαραώ, σπύρτα διαφόρων χρωμάτων. Άπαντα ακίνδυνα. Πωλούνται πρακτορείον Π. Τρουπάκη.»
Χρονογράφημα της εφημ. «Σημαία» την 23.4.1925 έγραφε, και μετέφερε το παράπονο πολλών κατοίκων της Καλαμάτας, για την εγκατάλειψη των πασχαλινών εθίμων, ακολουθώντας τις «επιταγές» της εποχή: « Μα Πάσχα είναι τούτο Χριστέ μου στο θεό σου ουφ! Ούτε ένας μπαλαφουμάς, ούτε ένα βαρελότο! Την τήν θέλω εγώ την μυρωδιά του ψητού χωρίς την μυρουδιά της μπαρούτης; πως θα φανή Χριστέ μου πως μέσα στο αίμα της φυλής μας βράζει το αίμα, το αυτό αίμα των αρματωλών; το επιβάλει λέει ο πολιτισμός και κολοκύθια τούμπανα….εκφυλίσθημεν Χριστέ μου με τα οριγκάν και τα κοντά μαλλιά, βάλε το χέρι σου. Τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο να μυριζόμαστε μπαρούτι και αληθινό γλέντι».
Από το 1926 όμως αρχίζει μια περίοδος που το έθιμο του Σαϊτοπολέμου αναβιώνει, με την επίσημη στήριξη των τοπικών αρχών, μπαίνει στη νεότερη εποχή και με την ορμή που πήρε συνεχίζεται, με μικρές διακοπές μέχρι τις μέρες μας. Ο Δήμαρχος Καλαμάτας Β. Κροντήρης παρεμβαίνει και μεριμνά. Γράφει η εφημ. «Σημαία την 1.5.1926. «ΘΑ ΡΙΦΘΟΥΝ ΣΑΪΤΕΣ. Μερίμνη του Δημάρχου κ. Β. Κροντήρη αύριον περί την 3ηνμμ θα ριφθούν σαϊτες εις την Κάτω Πλατείαν, συμφώνως προς το παλαιότερον επικρατούν έθιμον, περί δε την 4ην μμ ώραν θα ριφθούν τοιαύται εις την Πλατείαν των Ταξιαρχών».
Ενώ η εφημ. Θάρρος την 1.5.1926 ανακοινώνει πως «Το απόγευμα της αύριον και ύστερα από τόσα έτη, οι συμπολίται θα απολαύσουν του θεάματος του σαϊτοπολέμου, όστις θα διεξαχθή εις την πλατείαν της 23ης Μαρτίου πρώτον, και ευθύς αμέσως εις την Πλατείαν των Ταξιαρχών (Στρατώνος). Ο δεύτερος θα είναι ο ζωηρότερος και πεισματωδέστερος μεταξύ των αντιπάλων ομάδων. Ούτω οι συμπολίται θα καπνισθούν ολίγον και θα ενθυμηθούν ημέρας αρχαίας δόξης».
Ακολουθεί ευθυμογράφημα στη στήλη ΠΕΝΝΙΕΣ. Σημαία 2.5.1926. «Σήμερον η Καλαμάτα στις δόξες της. Θ’ αναμνησθεί ημερών αρχαίων. Και θα καή σαν πελεκούδι. Χάρις εις τον κ. Δήμαρχον αντί πυροτεχνημάτων θα έχωμεν τας προϊστορικάς σαϊτας. Αι οποίαι θα ριφθούν εις την κάτω πλατείαν την 3ην μεταμεσημβρινήν. Εγνώσθη ότι μεταξύ των σαϊτοφόρων καταλέγεται και ο γηραιός Σούφης. Ο οποίος θα ρίχνη σαϊτας κροτούσας και ουχί συριζούσας…»
Στο ίδιο μήκος κύματος και οι πανηγυρισμοί της εφημ. Θάρρος στις 2.5.1926. «Ο Σαϊτοπόλεμος. Ως και χθες εγράψαμεν σήμερον την 3ην μμ θα γίνη ο σαϊτοπόλεμος εις την πλατείαν της 23ης Μαρτίου. Οι συμπολίται θα σπεύσουν ενωρίς να καταλάβουν επικαίρους θέσεις δια να μην τους διαφύγουν ουδέ αι λεπτομέρειαι της μεγαλοπρεπείας του παλαιού Καλαματιανού εθίμου, του μετά τόσα έτη αναβιούντος. Τον σαϊτοπόλεμον της κεντρικής πλατείας θα ακολουθήση έτερος τοιούτος εις την πλατείαν Ταξιαρχών (Στρατώνος), ένθα θα συρρεύση ολόκληρος η πόλις. Όσοι πρόκειται να λάβουν μέρος εις την μάχην-και είναι πάρα πολλοί-έχουν κάμει γενναιοτάτας προμηθείας σαϊτών».
Τα μεθεόρτια του Σαϊτοπολέμου είναι διθυραμβικά. Γράφει η εφημ. Σημαία 5.5.1926. «Ο ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΟΣ ΣΑΙΤΟΠΟΛΕΜΟΣ-ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΣ ΘΕΑΜΑ.
Η είδησις ότι θα διεξήγετο εις την Κάτω Πλατείαν φοβερός σαϊτοπόλεμος, ηλέκτρισεν τους συμπολίτας, ιδίως τους παλαιότερους, των οποίων η ζωή ήτο συνυφασμένη με την ζωήν της πυρίτιδος. Ως γνωστόν η σαϊτα είχε καταργηθή διότι εθεωρήθη ως βάρβαρον και επικίνδυνον έθιμον. Εφέτος όμως χάρις εις την έμπνευσιν του Δημάρχου κ. Κροντήρη, η σαϊτα ανεβίωσε εν όλη της την μεγαλοπρέπεια. Λέγουν ότι ο σαϊτοπόλεμος είναι άγριον, βάρβαρον και επικίνδυνον θέαμα. Αλλ’ όσοι το πιστεύουν πλανώνται, διότι ο Καλαματιανός σαϊτοφόρος και όταν ακόμη κινδυνεύει, δεν αποφασίζει ποτέ να θέση εν κινδύνω την ζωήν των άλλων. Προτιμά να υποστή αγογγύστως ο ίδιος τα συνεπείας της απροσεξίας του ή της ατεχνίας του. Αφίεται να συγκυλισθή από την ορμήν της μαινομένης σαϊτας, να τσουλουφρισθή και να πάθη και μεγαλύτερον κακόν, αλλά ποτέ δεν εννοεί να πετάξη την σαϊταν από τας χείρας του.
Ιστορία της σαϊτας.
Όσοι έκαμψαν τον Μαλέαν της ηλικίας, θα αναπολούν εις την μνήμην των τας μορφάς των μεγάλων σαϊτολόγων, οι οποίοι ανήκοντες εις διαφόρους ενορίας όχι μόνον διηύθυνον αυτοπροσώπως τον σαϊτοπόλεμον, αλλά και επεζήτουν επιμελώς ειςτην τεχνικωτέραν κατασκευήν της σαϊτας. Εφ’ όσον δεν μας απατά η μνήμη και σαϊτολόγοι διακριθέντες στον παληό καιρό ήσαν ο Κατασχετής, ο Καρνέρης, ο Παναγουλάκης,ο Στραβάκος, ο Τραμουντάνας, ο Σαμπάτης και άλλοι, οι οποίοι επί μήνες ησχολούντο εις την προπαρασκευήν της σαϊτολογίας. Δια να κατασκευασθή μία σαϊτα χρειάζεται διαδικασία ολόκληρος από ένα χονδρό χαρτό συνήθων διαστάσεων κατασκευάζοντο 3 και 4 σαϊτες. Αλλ’ όταν επρόκειτο να μετάσχουν αυτοπροσώπως οι αρχηγοί του σαϊτοπολέμου, μετεχειρίζοντο σαϊτες μία στο χαρτό παμμεγίστων διαστάσεων. Προτού γεμιστή η σαϊτα, η πυρίτις ετρίβετο κατά τρόπον ώστε να αλευροποιήται, ανεμιγνύετο εν ωρισμένη αναλογία με θείον και εξετίθετο επί πολλάς ημέρας εις το ήλιον. Κατόπιν, υπό την επίβλεψιν των σαϊτολόγων, εγεμίζοντο οι σαϊτες μετά πολλής τέχνης και ετρυπώντο τόσον επιτηδείως, ώστε όταν έπαιρνε φωτιά όχι μόνον δεν έσπαζε, αλλά εξέβαλλε φλογός μετά μεγίστης δυνάμεως.
Πως διεξήγετο ο σαϊτοπόλεμος
Οι σαϊτολόγοι εκάστης ενορίας απετέλουν ίδιον στρατόπεδον και δεν επεδίωκαν άλλο γέρας ειμή τον θαυμασμόν των των Καλαματιανών, οι οποίοι θα έκρινον αυτούς ως καλυτέρους τεχνίτας. Οιπολεμισταί φορούντες βελουδένιες σκούφιες και φορτωμένοι με σακκούλια γεμάτα σαϊτες, περιεστάλιζον τον απαραίτητον μασαλάν, ο οποίος ήτο ένα είδος σημαάιας. Εις απόστασιν ολίγων βημάτων από του πεδίου της μάχης, εστρατοπεύδευον και οι πολεμισταί άλλων ενοριών επίσης με τους μασαλάδες των. Όταν εδίδετο το σύνθημα της μάχης, η κάτω πλατεία ηραιούτο από τα πλήθη των περιέργων και δεν έμενον εις αυτήν παρά οι σαϊτολόγοι. Εις διάστημα ολίγων λεπτών της ώρας, ερρίπτοντο απειράριθμοι σαϊτες, αι οποίαι επροξένουν συριγμούς δαιμονιώδεις. Δεν διέκρινεν εκεί πλέον κανείς, παρά πυκνά νέφη καπνού, πρίτιδος και θείου, των οποίων η οσμή επλήρου ασφυκτικώς την ατμόσφαιραν. Οι ντόπιοι καλαματιανοί εμεθύσκοντο από την οσμήν της πυρίτιδος και παρηκολούθουν εκ του πλησίου τον αγώνα, εκφράζοντες τας συμπαθείας των και τον θαυμασμόν των. Δυστύχημα από σαϊτες ουδέποτε έλαβε χώραν.
Κάποτε εις μίαν περιοδείαν του βασιλέως Γεωργίου, όστις είχε καταλύσει μετά της Βασιλικής οικογενείας εις το νυν Πρωτοδικείον, απεφασίσθη, αντί πυροτεχνημάτων, να εμφανίσουν ενώπιον του Βασιλέως, το θέαμα αγρίου σαϊτοπολέμου. Και ενώ τα πλήθη επευφήμουν τους επί του εξώστου του Πρωτοδικείου Βασιλείς, εμφανίζονται με την περίεργον στολήν των και με τα σακούλια των οι σαϊτολόγοι και αμέσως αρχίζουν τον σαϊτοπόλεμον. Οι Βασιλείς κατάπληκτοι προ του μεγαλοπρεπούς και ωραίου θεάματος, εχειροκρότουν τους σαϊτολόγους, οι οποίοι αντιληφθέντες τον κίνδυνον της φωτιάς, εκυλίοντο επί του εδάφους, χωρίς όμως να αφήνουν τις σαϊτες από τας χείρας των.
Στην εφημ. Καλαμάτας «Σημαία» γράφτηκε σε χρονογράφημα, στις 6.4.1919…Η Βασιλεία της σαϊτας έσβυσεν οριστικώς. Οι Συμπολίται είναι κατατεθλιμμένοι δι τον θάνατον της σαΐτας. Στο «Θάρρος» 27.3.1920 ανακοινώθηκε η παρακάτω «Απαγορευτική διάταξις. Ενεκρίθη υπό της Νομαρχίας η υποβληθείσα υπό της υπομοιραρχίας Μεσσήνης διάταξις, δια της οποίας απαγορεύεται η πώλησις των κροτίδων και των συναφών πυροτεχνημάτων». Το 1921 όλοι περίμεναν να ριχθούν σαΐτες στον γιορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου 1821. Όμως είχε απαγορευθεί το έθιμο. Ο χρονογράφος στην εφημ. «Σημαία» στις 19.3.1921 γράφει : «Σε συζήτηση περί νεωτερισμών, λέγει ο ένας:-νεωτερισμός είναι η έλλειψις εκείνου του αγρίου και βαρβάρου εθίμου της Σαΐτας. Του απαντά ο άλλος:-αυτό δεν είναι πρόοδος αλλά εκφυλισμός, μάλιστα εκφυλισμός. Η Σαΐτα φίλε μου ήτο κάτι που άξιζε τον θαυμασμόν ολοκλήρου της ανθρωπότητος. Όσοι συνετέλεσαν εις την κατάργησιν της σαΐτας, πρέπει να παραδοθούν εις γενικόν ανάθεμα. Σπουδαιολογώ. Όταν αναπολώ εις την μνήμην μου την ωραίαν εκείνην εποχήν που οι σαϊτολόγοι κατά ενορίας περιέρχοντο την πόλιν, με τα σακούλια τους γεμάτα σαΐτες, μαυρισμένοι από το μπαρούτι, πλήρεις πολεμικού μένους, και μεταβάλλοντες την πόλιν εις ένα πραγματικό στρατόπεδον, μου έρχεται να σκάσω από το κακό μου και καταρώμαι τους καταργήσαντας το ωραίον αυτό έθιμον…η σαϊτα με την οποίαν είχεν ζυμωθεί η Καλαμάτα έπρεπε να διατηρηθή. Αν εξακολουθείς να θεωρείς το καταργηθέν αυτό έθιμο ως βάρβαρον, τότε δεν έχει παρά να μας θαυμάσης, διότι καταργήσαντες την σαϊταν την αντικαταστήσαμεν με το βαρελότο!!!!» Ρίχτηκαν όμως σαΐτες, όχι όμως στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου (ρίχθηκαν πυροτεχνήματα με κατασκευαστή τον κ. Ασημάκο που τον συναντάμε και το 1894 ως πυροτεχνουργό), αλλά το Πάσχα, παρόλο που ίσχυε Στρατιωτικός Νόμος. Στη Σημαία 21.4.1921 γράφτηκε η είδηση πως «…Την ημέραν του Πάσχα ειςτην Κεντρικήν Πλατείαν ερρίφθησαν και αρκετές σαϊτες, κατασκευασμέναι με πολλήν τέχνην. Το θέαμα ήτο ωραίον και ανεπόλησεν εις την μνήμην των παλαιοτέρων περασμένα σαϊτικά μεγαλεία». Φαίνεται πως οι σαϊτες ως έθιμο έχουν ατονήσει. Στην εφημ. «Σημαία» στις 17.4.1921 υπάρχει μια σημαντική είδηση, το παρατσούκλι των κατοίκων της ενορίας του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Αποκαλούνται Τσιρίτσιδες….. «οι Αγιαννήτες υπερηφανεύονται, και δικαίως, ότι ο Ναός των είναι ο αριστοκρατικώτερος των άλλων της πόλεως. Εφρόντισαν λοιπόν ώστε και ο στολισμός του επιταφίου των να είναι ανάλογος προς τας αριστοκρατικάς παραδόσεις των Τσιρίτσιδων, ως αυτοαποκαλούνται οι Αγιαννήτες, και το κατόρθωσαν».
Το 1922 σαϊτες ΔΕΝ έπεσαν. Φαίνεται όμως πως δεν ήταν μόνον οι αιτίες των πολέμων που το έθιμο του Σαϊτοπόλεμου υπεχώρησε και δεν είχε την αίγλη των παλαιότερων εποχών. Ίσως η «απόρριψη» του εθίμου,εκείνη την περίοδο, να είχε και άλλες αιτίες. Μάλλον οι καλαματιανοί-και οι υπόλοιποι Έλληνες- θεωρώντας ότι όλα τα έθιμα που παρέλαβαν από τους παλαιότερους, τους συνέδεαν με ένα παρελθόν που τους θύμιζε την φτώχεια και χρόνια δύστυχα (κάτι παρόμοιο συνέβη την 10ετια του ΄50, κατά την οποίαν ερήμωσαν τα χωριά με την αστικοποίηση και πουλήθηκαν αντικείμενα της παραδοσιακής ζωής σε γύφτους, -κι αυτοί τα μεταπούλησαν σε αθηναίους αντικέρ-, προκειμένου να μην τους θυμίζουν τις εποχές της δυστυχίας των). Βέβαια υπήρχαν και οι Στρατιωτικοί Νόμοι που λόγω της διαρκούς πολεμικής έντασης που υπήρχε, επέβαλαν σκληρές απαγορεύσεις στη χρήση των εκρηκτικών υλών. Ένα χρονογράφημα στην εφημ. Σημαία στις 3.4.1922, παρόλο που είναι ευθυμογράφημα, αποτυπώνει ξεκάθαρα στην γραφή του τον λόγο που το έθιμο της Σαϊτας έπαψε να διεξάγεται. Η ΠΡΟΟΔΟΣ είναι ο λόγος. Παράλληλα αποτυπώνονται εθιμικά στοιχεία σχετικά με τον Σαϊτοπόλεμο εκείνων των χρόνων, τα οποία στις μέρες μας ελάχιστα έχουν τροποποιηθεί (π.χ. αντί για μπουλούκια ενοριών τα σημερινά χρόνια έχουμε μπουλούκια συνοικιών). Γράφει ο ευθυμογράφος: « Η ΣΑΪΤΑ. Πρόοδος θα πη πολιτισμός, κατάργησις προλήψεων και δεισιδαιμονιών, αποκάλυψις αληθειών, αναγνώρισις μεγάλων πλανών και εξεύρεσις αφθονοτέρων μέσων για να είναι η πολυβασανισμένη ζωή του ανθρώπου, περισσότερον άνετος και ολιγώτερον ανιαρά. Τοιαύτα εφθέγγετο και εδογμάτιζε κάποιος συμπολίτης, απευθυνόμενος εις τον μεμψίμοιρον φίλον του. Δυστυχώς όμως οι φιλοσοφικοί ορισμοί του συμπαθούς συμπολίτου, δεν γίνονται πάντοτε δεκτοί μετ’ ενθουσιασμού. Ο μεμψίμοιρος, ευρίσκων τα πάντα στραβά και ανάποδα, και μη θέλων να ομολογήση ότι προοδεύομεν, αντέταξε σπουδαίας αντιρρήσεις. –Που στον εξαποδώ είναι εκείνη η πρόοδος που μας ξεφουρνίζεις κάθε λίγο και λιγάκι; εγώ τουναντίον βλέπω ότι η πρόοδος, κατά την έννοιαν που την εννοείς, τείνει να καταργήση κάθε ευγενή παράδοσιν. –Ποίαν ευγενή παράδοσιν κατήργησε; -Την σαϊταν. –Την σαϊταν; -Μάλιστα! Την σαϊταν γιατί παραξενεύεσαι; Εννοώ την Καλαματιανή σαϊτα. Ήτο για μας τους Καλαματιανούς μια ψυχαγωγία θαυμασία. Οι Ισπανοί δια να σκοτώνουν την ώρα τους, αρέσκονται εις τας ταυρομαχίας. Την συνήθειαν αυτήν, η οποία φαίνεται σε μας τους…πεπολιτισμένους, πολύ βάρβαρος, τηρείται από όλους ως μία ιερά Ισπανική παράδοσις και δεν εσκέφθη κανείς Ισπανός να την καταργήση. Η Καλαμάτα είχε και αυτή μίαν ωραίαν παράδοσιν, τον Σαϊτοπόλεμον. Η… πρόοδος εξηφάνισε και αυτή την ψυχαγωγίαν. Γιατί όμως την κατήργησε; Για θυμηθήτε την ωραίαν εκείνη εποχήν! Οι σαϊτολόγοι των ενοριακών Ναών της πόλεως, επί μήνας ολοκλήρους ηγωνίζοντο να φτιάσουν τις σαϊτες, και τι σαϊτες!!! Δύο στο χαρτό. Εβλέπατε ένα πράγμα τεράστιο, σαν οβίδα, και έβγαζε φλόγα με δύναμιν δέκα ατμομηχανών. Για θυμηθήτε τον Σαϊτοπόλεμον της πλατείας κατά την ημέραν του Πάσχα. Τα διάφορα συνάφια των ενοριών με τους ιστορικούς μασαλάδες, κατελάμβανον ένα μέρος της Πλατείας. Οι σαϊτολογοι μαυρισμένοι από την μπαρούτη, εκκρεμούσαν στους ώμους των σακούλια γεμάτα από σαϊτες. Και όταν εδίδετοτο σύνθημα του αγώνος, άρχιζε να βουϊζει η σαϊτα. Το πεδίον της μάχης δεν διεκρίνετο από τον καπνότης μπαρούτης και του θειαφιού. Οι εξώσται ήσαν κατειλημένοι ασφυκτικώς και τα υπόστεγα των καταστημάτων γεμάτα. Τι ηρωϊσμός!!! Τι αυτοθυσία!!! Έσπαζεν η σαϊτα και ο σαϊτολόγος επροτιμούσε να γεινη παρανάλωμα, παρά βα την αφήση!!! Εποποιϊα σωστή φίλε μου. Όλοι τότε εβαπτιζόμεθα στην πολεμική φωτιά και ετρχίζαμεν το πατριωτικόν μας μένος.Τώρα όμως; Τώρα εξεφτυλίσθη η σαϊτα και έγεινε βεγγαλικό ή ψευτομπόμπα!!! Αηδία! Και όλα αυτά οφείλονται στην πρόοδον που εξυμνείς. Να την βράσω τέτοια πρόοδο που αφαιρεί από τονάνυρωπο τα μέσα της χαράς…»
Το 1923, το 1924 και το 1925 ΔΕΝ έπεσαν σαϊτες. Στην ζωή των καλαματιανών έχει μπει η «πρόοδος», αφού η διαφήμιση στην εφημ. «Θάρρος» της 25.4.1924, είναι ενδεικτική. «Βεγκαλικά φώτα. Ηφαίστεια ηλεκτρικά. Μασκουλάκια, χρυσή βροχή,σωλήνες Αμερικής, Μπριλάντ Κανδιλάκια, Μαγκόν Μπουκέτου, συντριβάνι Αμερικανικόν, ροκέτες του αέρος και πυροβολισμού, κανδυλάκι με φίδια Αμερικάνικα, πυροτέχνημα Κινέζικο. Ηλεκτρικοί προβολείς, μύλοι κινέζικοι, πρωτοφανή κανδυλάκια με σφυρήκτρα χρυσής βροχής, πεταλούδες, φίδια Φαραώ, σπύρτα διαφόρων χρωμάτων. Άπαντα ακίνδυνα. Πωλούνται πρακτορείον Π. Τρουπάκη.»
Χρονογράφημα της εφημ. «Σημαία» την 23.4.1925 έγραφε, και μετέφερε το παράπονο πολλών κατοίκων της Καλαμάτας, για την εγκατάλειψη των πασχαλινών εθίμων, ακολουθώντας τις «επιταγές» της εποχή: « Μα Πάσχα είναι τούτο Χριστέ μου στο θεό σου ουφ! Ούτε ένας μπαλαφουμάς, ούτε ένα βαρελότο! Την τήν θέλω εγώ την μυρωδιά του ψητού χωρίς την μυρουδιά της μπαρούτης; πως θα φανή Χριστέ μου πως μέσα στο αίμα της φυλής μας βράζει το αίμα, το αυτό αίμα των αρματωλών; το επιβάλει λέει ο πολιτισμός και κολοκύθια τούμπανα….εκφυλίσθημεν Χριστέ μου με τα οριγκάν και τα κοντά μαλλιά, βάλε το χέρι σου. Τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο να μυριζόμαστε μπαρούτι και αληθινό γλέντι».
Από το 1926 όμως αρχίζει μια περίοδος που το έθιμο του Σαϊτοπολέμου αναβιώνει, με την επίσημη στήριξη των τοπικών αρχών, μπαίνει στη νεότερη εποχή και με την ορμή που πήρε συνεχίζεται, με μικρές διακοπές μέχρι τις μέρες μας. Ο Δήμαρχος Καλαμάτας Β. Κροντήρης παρεμβαίνει και μεριμνά. Γράφει η εφημ. «Σημαία την 1.5.1926. «ΘΑ ΡΙΦΘΟΥΝ ΣΑΪΤΕΣ. Μερίμνη του Δημάρχου κ. Β. Κροντήρη αύριον περί την 3ηνμμ θα ριφθούν σαϊτες εις την Κάτω Πλατείαν, συμφώνως προς το παλαιότερον επικρατούν έθιμον, περί δε την 4ην μμ ώραν θα ριφθούν τοιαύται εις την Πλατείαν των Ταξιαρχών».
Ενώ η εφημ. Θάρρος την 1.5.1926 ανακοινώνει πως «Το απόγευμα της αύριον και ύστερα από τόσα έτη, οι συμπολίται θα απολαύσουν του θεάματος του σαϊτοπολέμου, όστις θα διεξαχθή εις την πλατείαν της 23ης Μαρτίου πρώτον, και ευθύς αμέσως εις την Πλατείαν των Ταξιαρχών (Στρατώνος). Ο δεύτερος θα είναι ο ζωηρότερος και πεισματωδέστερος μεταξύ των αντιπάλων ομάδων. Ούτω οι συμπολίται θα καπνισθούν ολίγον και θα ενθυμηθούν ημέρας αρχαίας δόξης».
Ακολουθεί ευθυμογράφημα στη στήλη ΠΕΝΝΙΕΣ. Σημαία 2.5.1926. «Σήμερον η Καλαμάτα στις δόξες της. Θ’ αναμνησθεί ημερών αρχαίων. Και θα καή σαν πελεκούδι. Χάρις εις τον κ. Δήμαρχον αντί πυροτεχνημάτων θα έχωμεν τας προϊστορικάς σαϊτας. Αι οποίαι θα ριφθούν εις την κάτω πλατείαν την 3ην μεταμεσημβρινήν. Εγνώσθη ότι μεταξύ των σαϊτοφόρων καταλέγεται και ο γηραιός Σούφης. Ο οποίος θα ρίχνη σαϊτας κροτούσας και ουχί συριζούσας…»
Στο ίδιο μήκος κύματος και οι πανηγυρισμοί της εφημ. Θάρρος στις 2.5.1926. «Ο Σαϊτοπόλεμος. Ως και χθες εγράψαμεν σήμερον την 3ην μμ θα γίνη ο σαϊτοπόλεμος εις την πλατείαν της 23ης Μαρτίου. Οι συμπολίται θα σπεύσουν ενωρίς να καταλάβουν επικαίρους θέσεις δια να μην τους διαφύγουν ουδέ αι λεπτομέρειαι της μεγαλοπρεπείας του παλαιού Καλαματιανού εθίμου, του μετά τόσα έτη αναβιούντος. Τον σαϊτοπόλεμον της κεντρικής πλατείας θα ακολουθήση έτερος τοιούτος εις την πλατείαν Ταξιαρχών (Στρατώνος), ένθα θα συρρεύση ολόκληρος η πόλις. Όσοι πρόκειται να λάβουν μέρος εις την μάχην-και είναι πάρα πολλοί-έχουν κάμει γενναιοτάτας προμηθείας σαϊτών».
Τα μεθεόρτια του Σαϊτοπολέμου είναι διθυραμβικά. Γράφει η εφημ. Σημαία 5.5.1926. «Ο ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΟΣ ΣΑΙΤΟΠΟΛΕΜΟΣ-ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΣ ΘΕΑΜΑ.
Η είδησις ότι θα διεξήγετο εις την Κάτω Πλατείαν φοβερός σαϊτοπόλεμος, ηλέκτρισεν τους συμπολίτας, ιδίως τους παλαιότερους, των οποίων η ζωή ήτο συνυφασμένη με την ζωήν της πυρίτιδος. Ως γνωστόν η σαϊτα είχε καταργηθή διότι εθεωρήθη ως βάρβαρον και επικίνδυνον έθιμον. Εφέτος όμως χάρις εις την έμπνευσιν του Δημάρχου κ. Κροντήρη, η σαϊτα ανεβίωσε εν όλη της την μεγαλοπρέπεια. Λέγουν ότι ο σαϊτοπόλεμος είναι άγριον, βάρβαρον και επικίνδυνον θέαμα. Αλλ’ όσοι το πιστεύουν πλανώνται, διότι ο Καλαματιανός σαϊτοφόρος και όταν ακόμη κινδυνεύει, δεν αποφασίζει ποτέ να θέση εν κινδύνω την ζωήν των άλλων. Προτιμά να υποστή αγογγύστως ο ίδιος τα συνεπείας της απροσεξίας του ή της ατεχνίας του. Αφίεται να συγκυλισθή από την ορμήν της μαινομένης σαϊτας, να τσουλουφρισθή και να πάθη και μεγαλύτερον κακόν, αλλά ποτέ δεν εννοεί να πετάξη την σαϊταν από τας χείρας του.
Ιστορία της σαϊτας.
Όσοι έκαμψαν τον Μαλέαν της ηλικίας, θα αναπολούν εις την μνήμην των τας μορφάς των μεγάλων σαϊτολόγων, οι οποίοι ανήκοντες εις διαφόρους ενορίας όχι μόνον διηύθυνον αυτοπροσώπως τον σαϊτοπόλεμον, αλλά και επεζήτουν επιμελώς ειςτην τεχνικωτέραν κατασκευήν της σαϊτας. Εφ’ όσον δεν μας απατά η μνήμη και σαϊτολόγοι διακριθέντες στον παληό καιρό ήσαν ο Κατασχετής, ο Καρνέρης, ο Παναγουλάκης,ο Στραβάκος, ο Τραμουντάνας, ο Σαμπάτης και άλλοι, οι οποίοι επί μήνες ησχολούντο εις την προπαρασκευήν της σαϊτολογίας. Δια να κατασκευασθή μία σαϊτα χρειάζεται διαδικασία ολόκληρος από ένα χονδρό χαρτό συνήθων διαστάσεων κατασκευάζοντο 3 και 4 σαϊτες. Αλλ’ όταν επρόκειτο να μετάσχουν αυτοπροσώπως οι αρχηγοί του σαϊτοπολέμου, μετεχειρίζοντο σαϊτες μία στο χαρτό παμμεγίστων διαστάσεων. Προτού γεμιστή η σαϊτα, η πυρίτις ετρίβετο κατά τρόπον ώστε να αλευροποιήται, ανεμιγνύετο εν ωρισμένη αναλογία με θείον και εξετίθετο επί πολλάς ημέρας εις το ήλιον. Κατόπιν, υπό την επίβλεψιν των σαϊτολόγων, εγεμίζοντο οι σαϊτες μετά πολλής τέχνης και ετρυπώντο τόσον επιτηδείως, ώστε όταν έπαιρνε φωτιά όχι μόνον δεν έσπαζε, αλλά εξέβαλλε φλογός μετά μεγίστης δυνάμεως.
Πως διεξήγετο ο σαϊτοπόλεμος
Οι σαϊτολόγοι εκάστης ενορίας απετέλουν ίδιον στρατόπεδον και δεν επεδίωκαν άλλο γέρας ειμή τον θαυμασμόν των των Καλαματιανών, οι οποίοι θα έκρινον αυτούς ως καλυτέρους τεχνίτας. Οιπολεμισταί φορούντες βελουδένιες σκούφιες και φορτωμένοι με σακκούλια γεμάτα σαϊτες, περιεστάλιζον τον απαραίτητον μασαλάν, ο οποίος ήτο ένα είδος σημαάιας. Εις απόστασιν ολίγων βημάτων από του πεδίου της μάχης, εστρατοπεύδευον και οι πολεμισταί άλλων ενοριών επίσης με τους μασαλάδες των. Όταν εδίδετο το σύνθημα της μάχης, η κάτω πλατεία ηραιούτο από τα πλήθη των περιέργων και δεν έμενον εις αυτήν παρά οι σαϊτολόγοι. Εις διάστημα ολίγων λεπτών της ώρας, ερρίπτοντο απειράριθμοι σαϊτες, αι οποίαι επροξένουν συριγμούς δαιμονιώδεις. Δεν διέκρινεν εκεί πλέον κανείς, παρά πυκνά νέφη καπνού, πρίτιδος και θείου, των οποίων η οσμή επλήρου ασφυκτικώς την ατμόσφαιραν. Οι ντόπιοι καλαματιανοί εμεθύσκοντο από την οσμήν της πυρίτιδος και παρηκολούθουν εκ του πλησίου τον αγώνα, εκφράζοντες τας συμπαθείας των και τον θαυμασμόν των. Δυστύχημα από σαϊτες ουδέποτε έλαβε χώραν.
Κάποτε εις μίαν περιοδείαν του βασιλέως Γεωργίου, όστις είχε καταλύσει μετά της Βασιλικής οικογενείας εις το νυν Πρωτοδικείον, απεφασίσθη, αντί πυροτεχνημάτων, να εμφανίσουν ενώπιον του Βασιλέως, το θέαμα αγρίου σαϊτοπολέμου. Και ενώ τα πλήθη επευφήμουν τους επί του εξώστου του Πρωτοδικείου Βασιλείς, εμφανίζονται με την περίεργον στολήν των και με τα σακούλια των οι σαϊτολόγοι και αμέσως αρχίζουν τον σαϊτοπόλεμον. Οι Βασιλείς κατάπληκτοι προ του μεγαλοπρεπούς και ωραίου θεάματος, εχειροκρότουν τους σαϊτολόγους, οι οποίοι αντιληφθέντες τον κίνδυνον της φωτιάς, εκυλίοντο επί του εδάφους, χωρίς όμως να αφήνουν τις σαϊτες από τας χείρας των.
Ο προχθεσινός σαϊτοπόλεμος
Φωτογραφία από το αρχείο του καπετάνιου στο μπουλούκι «Κούγκι"
Χρήστου Σαμιώτη, που δημοσιεύθηκε στην εφημ Ελευθερία. Αναφέρεται ως έτος της
το 1925, εκτιμώ όμως πως είναι του 1926. Παρατηρείστε προσεκτικά τις φυσιογνωμίες
και το ντύσιμο των εικονιζομένων σαϊτολόγων και οπαδών τους.
Υπό τας αυτάς περίπου περιστάσεις, διεξήχθη κατά τας ημέρας του Πάσχα, εν τη Κάτω Πλατεία και εις τους Ταξιάρχας, ο σαϊτοπόλεμος. Οι Αγιοταξιαρχίται υπό την ηγεσίαν του Μπεσή, συνεχίζοντες τας σαϊτολογικάς παραδόσεις των πρεσβυτέρων των, έφθασαν με τα σκουφάκια τους και τα σακκούλια τους περί την 3ην μμ. Οι γύρω εξώσται ήσαν κατάμεστοι. Εν τω μεταξύ καταφθάνουν οι σαϊτολόγοι άλλων ενοριών και ο αγών αρχίζει φοβερός. Αι φλόγες των σαϊτών συρίζουν δαιμονιωδώς και δεν βλέπει κανείς παρά μόνον καπνό και φωτιά. Μετά ταύτα ο σαϊτοπόλεμος μεταφέρεται εις την Πλατείαν Ταξιαρχών, όπου δίδεται και άλλη μάχη. Οι παλαιοί Καλαματιανοί είναι γεμάτοι χαρά και οι ξένοι κατάπληκτοι προ τοιούτου θεάματος».
Το γεγονός της αναβίωσης του κοσμοαγάπητου εθίμου είναι σημαντικό. Η εφημ. Θάρρος στις 5.5.1926 γράφει «….οι γκάγκαροι Καλαματιανοί με την επαναφοράν του εθίμου δεν απέκρυπτον τον ενθουσιασμόν των…σαϊτες τεράστιες εξάγονται και ο πόλεμος αρχίζει φοβερός…η πλατεία πληρούται σαϊτοφόρων οίτινες εις αραιάν φάλαγγα ρίπτουν σαϊτες. Τα πλήθη ενθουσιάζονται και χειροκροτούν, ενώ από τους καπνούς της πυρίτιδος χάνονται επί αρκετά λεπτά της ώρας, όλοι σχεδόν. Οι σαϊτοφόροι ακολούθως με τας σάλπιγγας και τας σημαίας των, ακολουθουσών χιλιάδων λαού, κατευθύνονται εις την πλατείαν Ταξιαρχών, όπου επί μίαν σχεδόν ώραν, διεξάγεται με τις σαϊτες δεινός αγών επικρατήσεως. Δεν είναι ολίγοι εκείνοι που ενθουσιάζονται και ως Καλάμιοι αισθάνονται ιεράν υποχρέωσιν να λάβουν μέρος εις τον σαϊτοπόλεμον…»
Φαίνεται, για άλλη μια φορά, πως εκείνα τα χρόνια ήταν τιμή για μια ομάδα σαϊτολόγων να καλύπτουν με δικά τους χρήματα τα έξοδα για την κατασκευή σαϊτών. Θεωρούσαν συκοφαντία να τους αποδοθεί η αβανιά πως τους βοήθησαν οικονομικά και κάποιοι άλλοι. Γι αυτό η ομάδα σαϊτολόγων «Αγιοταξιαρχίται», οι οποίοι σε άλλο δημοσίευμα είχαν επαινεθεί ειδικώς και ο καπετάνιος τους Μπεσής, με δήλωσή τους στην εφημ. Σημαία στις 5.5.1926 απορρίπτουν «μετά βδελυγμίας» το κοινολογηθέν: «ΟΙ ΑΓΙΟΤΑΞΙΑΡΧΙΤΑΙ ΣΑΪΤΟΛΟΓΟΙ. Ομάς σαϊτολόγων Αγιοταξιαρχιτών, μας παρεκάλεσε να δηλώσωμεν ότι αι ριφθείσαι υπ’ αυτών σαϊται, κατασκευάσθησαν δι’ ιδίων των εξόδων, διέψευσαν δε μετ’ αγανακτήσεως το κοινολογηθέν ότι δήθεν έλαβον χρήματα παρ’ άλλων».
Σεβόμενος τον διαθέσιμο χώρο της εφημερίδος «Θάρρος», σταματώ την αναδρομή στους παλαιούς Σαϊτοπόλεμους και Σαϊτολόγους. Ελπίζω του χρόνου να συνεχίσουμε την ιστορική αναδρομή στο έθιμο του Σαϊτοπόλεμου, σαν φόρο τιμής σε αυτούς που το συνέθεσαν, το συντήρησαν, το διέσωσαν, το συνέχισαν και σε αυτούς που σήμερα το συνεχίζουν απτόητοι σε κινδύνους, κόπους, έξοδα, ελεύθερο χρόνο και σε απαγορεύσεις. Ο Δήμος Καλαμάτας, προσβλέποντας στην προσέλκυση επισκεπτών τις ημέρες του Πάσχα, θα πρέπει να συνεχίσει να το ενισχύει ποικιλοτρόπως για να γίνει κατορθωτό να επιβιώσει στην δύσκολη οικονομική συγκυρία που στις μέρες μας υπάρχει. Το έθιμο του Σαϊτοπολέμου είναι μοναδικό στην Ελλάδα καθώς συνυπάρχει η «ερωτική» σχέση του σαϊτολόγου με την σαΐτα του-την «πολυφωνική σαΐτα» θα έλεγα, αφού οι καλαματιανές σαΐτες έχουν από 9-16, και βάλε καμιά φορά, φωνές, αλλά και η αγάπη των «γκάγκαρων» καλαματιανών που «βαπτίστηκαν» από βρέφη μέσα στις φλόγες και τους καπνούς του εθίμου, μα και στην μυρωδιά της μπαρούτης.
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΣΑΪΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΧΘΕΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΤΕΛΕΤΕΣ ΓΙΟΡΤΑΣΜΟΥ ΤΗΣ 23ης ΜΑΡΤΙΟΥ, ΑΦΟΥ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΚΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ;
- ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Χρήστος Νικ. Ζερίτης
1.3.2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου