Οι εκλογές του 1895 στη Μεσσηνία
Μέσα από τις τοπικές και αθηναϊκές εφημερίδες
Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
Ο δικομματισμός τροφοδοτεί τη λαϊκή γελοιογραφία. Ο Χαρίλαος Τρικούπης εμφανίζεται ως μπόγιας να συλλαμβάνει τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Από το www.mikros-romios.gr
Στην Ελλάδα διεξήχθησαν κοινοβουλευτικές εκλογές στις 16 Απριλίου 1895, επί βασιλείας του Γεωργίου Α΄. Οι υποστηρικτές του Θεόδωρου Δηλιγιάννη αναδείχτηκαν ως η μεγαλύτερη δύναμη στο κοινοβούλιο, με 150 από τις 207 έδρες. Ο Δηλιγιάννης έγινε πρωθυπουργός, για τρίτη φορά, στις 11 Ιουνίου. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: Κόμμα Θεόδωρου Δηλιγιάννη 150 έδρες, κόμμα Χαρίλαου Τρικούπη 20 έδρες, κόμμα Δημητρίου Ράλλη 20 έδρες, κόμμα συνεχιστών Επαμεινώνδα Δεληγιώργη 6 έδρες, κόμμα Καραπάνου 4 έδρες και Ανεξάρτητοι 7 έδρες.Οι εκλογές έγιναν 1,5 χρόνο περίπου έπειτα από τη φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», η οποία αποτελεί μια ιστορική αναφορά που αποδίδεται στον Χαρίλαο Τρικούπη.Ο Τρικούπης λέγεται πως χρησιμοποίησε τη φράση σε ομιλία του στη Βουλή στις 10 Δεκεμβρίου 1893, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και την αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του. Η κυβέρνησή του κήρυξε πτώχευση, η οποία και επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου σε βάρος της Ελλάδας. Έκτοτε, η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να δηλώσει αποτυχία, τόσο για οικονομικά θέματα όσο και για γενικότερους λόγους.Το φαινόμενο του δικομματισμού δεν είναι νέο στην Ελλάδα. Εμφανίστηκε αμέσως μετά την ελληνική εθνεγερσία και βρήκε την ισχυρότερη έκφρασή του στα πρόσωπα δύο πολιτικών, οι οποίοι έδρασαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Του Θεόδωρου Δηλιγιάννη και του Χαρίλαου Τρικούπη. Αιτία δημιουργίας των δύο ισχυρών κομμάτων ήταν η εκλογή με το «σφαιρίδιο», που συνιστούσε ένα είδος πλειοψηφικού συστήματος. Αρχηγοί των δύο κομμάτων ήταν αρχικά ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Χαρίλαος Τρικούπης και μετά το θάνατο του Κουμουνδούρου, το 1883, το δίδυμο Τρικούπης-Δηλιγιάννης κυριάρχησε στο πολιτικό προσκήνιο. Οι εκλογές έγιναν με τη μέθοδο του σφαιριδίου. Κάθε υποψήφιος βουλευτής είχε και τη δική του κάλπη στην εκλογή. H κάλπη ήταν τενεκεδένια, χωρισμένη εσωτερικά στα δύο και βαμμένη εξωτερικά μισή άσπρη με γραμμένο πάνω το «ναι» και μισή μαύρη με γραμμένο πάνω το «όχι» (απ’ αυτό το μαύρο χρώμα του όχι βγήκαν οι φράσεις «θα φας μαύρο» ή «θα σε μαυρίσω»). Κάποιοι ψηφοφόροι ήσαν φανατικά υπέρ ή κατά κάποιων υποψηφίων και δάγκωναν από πάθος το σφαιρίδιο πριν το ρίξουν στο ναι ή στο όχι (απ’ αυτό βγήκε η φράση «το ‘ριξα δαγκωτό» στο ναι ή «μαύρο και δαγκωτό» στο όχι).
«Ρωμηός» 5.4.1895
O ψηφοφόρος περνούσε το χέρι του μέσα στην κάλπη και έριχνε το σφαιρίδιο, το οποίο ήταν ένα μεγάλο μολυβένιο σκάγι, είτε στο «ναι», αν ήθελε να ψηφίσει τον υποψήφιο, είτε στο «όχι», αν ήθελε να τον καταψηφίσει. Στον υποψήφιο υπολογίζονταν μόνον όσες ψήφοι είχαν ριχτεί στο «ναι» και ανάλογα μ’ αυτές οριζόταν και η σειρά επιτυχίας των υποψηφίων. Το θέαμα με τις πολλές κάλπες που έφερε η καθιέρωση του σφαιριδίου, ενός συστήματος που αποτελούσε λείψανο της ενετικής αριστοκρατίας, δημιουργούσε και μία γραφική ατμόσφαιρα… Αρκεί να πούμε ότι σε ένα νομό όπου υπήρχαν πενήντα υποψήφιοι και ογδόντα εκλογικά τμήματα, έπρεπε να τοποθετηθούν τέσσερις χιλιάδες κάλπες και ισάριθμοι αντιπρόσωποι!!!Το κόμμα του Tρικούπη είχε ως έμβλημά του την «EΛHA» και του Δηλιγιάννη το «KOPΔONI». H επίσημη ονομασία του κόμματος του Δηλιγιάννη ήταν «Εθνικό Kόμμα» και το παρωνυμικό «Κορδόνι» οφείλεται σε μια φράση του Δηλιγιάννη, ο οποίος, προπέμποντας τους βουλευτές για την επαρχία τους, τους είπε: «Είμαι βέβαιος ότι ο συνδυασμός σας θα βγει κορδόνι», εννοώντας ότι θα πετύχουν όλοι. Και πράγματι, στις εκλογές εκείνες οι δηλιγιαννικοί βγήκαν «κορδόνι» και η λέξη πολιτογραφήθηκε στο ελληνικό λεξιλόγιο.Οι οπαδοί του Μεγάλου Kορδονάρχη τραγουδούσαν στις εκλογές: «Το Κορδόνι, το Κορδόνι την Εληά την ξεριζώνει». Ή «Το Κορδόνι στο Παλάτι κι η Εληά μεσ’ το αλάτι»! Απ’ την άλλη, οι τρικουπικοί απαντούσαν: «Για δες πώς μας κατάντησε το άθλιο Κορδόνι πενήντα πέντε το ψωμί και δέκα το λεμόνι».Παρακαλώ τον αναγνώστη να δώσει ιδιαίτερη σημασία στα παρακάτω αποσπάσματα από την αρθρογραφία και ειδησεογραφία των εφημερίδων εκείνης της εποχής, για να διαπιστώσει πόσο ταιριάζει με τα σημερινά δεδομένα και συμβαίνοντα.Η καλαματιανή εφημερίδα «Λαϊκή» , με εκδότη τον Νικόλαο Δ. Πύλιουρα και διευθυντή τον Παναγιώτη Α. Σάλμα, με κύριο άρθρο της στο φύλλο της 29ης.1.1895 τοποθετείται υπέρ των εκλογών, προσπαθεί να αποτρέψει τα κόμματα από τη χρησιμοποίηση της Βασιλείας στον προεκλογικό αγώνα, τονίζει πως «πάντες οι Έλληνες εσμέν Βασιλικοί και ουδείς των εν ημίν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι αποτελεί ατομικότητα καθαράν προσκεκολλημένην εις τον Ανώτατο Άρχοντα…». Καταλήγει, δε, αφού συμπεραίνει πως η Βασιλεία δεν έχει ανάγκη προστασίας από τους πολιτικούς, πως «οι μέλλοντες Αντιπρόσωποι είνε κεκλημμένοι να διερμηνεύσωσι το φρόνημα του Έθνους και να καταβιβάσωσιν από του αναρμόστου ύψους την ανικανότητα, τον πολιτικόν εγωϊσμόν και πάσας τας αρνητικάς εκείνας επιρροάς, ών η πρόοδος και η παραγωγή, κακώς συνδυάζονται μετά των συμφερόντων του Έθνους και της ηθικής και υλικής ευημερίας της φιλτάτης πατρίδος».Στις 26.2.1895 η ίδια εφημερίδα στην είδηση «περί Διάλυσης της Βουλής» σχολιάζει σατιρικά: «και ήρχισαν άμα τω ακούσματι (Διάλυσης της Βουλής), αι διαδόσεις και οι αυτοσχέδιοι συνδυασμοί σκέψεων σύμφωνα με το συμφέρον του λέγοντος. Αδιόρθωτος δε φίλος καλαμπουριτζής ή λογοπαίκτης έλεγε: παράδοξον μου εφάνη όταν ήκουσα ότι διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη αυτή η προ πολλού νεκρά και αμαρτωλή. Αυτή κατόπιν τόσων αφορισμών και αναθεμάτων που της είχαν ψάλλει έπρεπε να μείνη αδιάλυτος και τυμπανιαία. Άλλοι πάλιν κατεγίνοντο εις την διατύπωσιν του ορισμού του ανεξάρτητου, τι τάχα είνε αυτοί οι ανεξάρτητοι; Και οι μεν ωνόμαζον αυτούς ελευθέρους σκοπευτάς, οι δε λίγ’ απ’ όλα».
Δηλιγιάννης και Τρικούπης. «Ρωμηός» 12.11.1894
Αργότερα, στις 29.2.1895, πάλι γράφει στο κύριο άρθρο της πως «ουδείς βεβαίως σήμερον υπάρχει εν Ελλάδι, όστις να νομίζη ότι επί ρόδων κοιμώμεθα, ουδέ ότι η νέα προετοιμαζομένη ημίν δια των επικειμένων εκλογών κλιμνοστρωμνή εξ αβρών και ανθηρών πετάλων θα σύγκειται και η Αμάλθεια με το πλούσιον και ακένωτον αυτής κέρας, δαψιλώς του πλουτισμού και του ανέτου πολιτικού βίου τα δώρα μέλλει να χύση προ των εκθάμβων μας οφθαλμών. Συναντηθέντες εν τη πολιτική ατυχία και αλλήλοις τα βάρη και τας ευθύνας της τοιαύτης συναντήσεως αποδίδοντες τρανώς απεδείξαμεν ήδη, ότι πάντες εν αυτοίς μετέχομεν, άρχοντες και αρχόμενοι, απατεώνες και αγαπώντες να απατώνται, ανήκοντες εις κόμματα και άγευστοι τούτων, οι δήθεν ανεξάρτητοι και συλλήβδην πας ο δήμος και πας ο ηνιαρχών, επιβάτης και άρμα, Λαός και Λαεγέρται, Λαός χαϊδευμένος μέχρι παιδικής ιδιοτροπίας ανέκαθεν από τους καπεταναίους του, προς κορεσμόν των ατομικών των ορέξεων, άξιος κατά πάντα μεν της ελευθερίας, αμέτοχος όμως των εφοδίων εκείνων της πείρας και της γνώσεως εξ ων και η ελευθερία αυτή γινώσκεται, ως συγκεκριμένου πολιτικού βίου δεδοκιμασμένον απαύγασμα, τυχών δ΄ εν τούτοις άκρας και αχαλινώτου τοιαύτης, ωμοίασε προς το παιδίον εκείνο, το οποίο εξ ανεπαρκείας ακόμη των δυνάμεων του επιστητού, σχετίζει τον έγχελυν με τον όφιν και συμβαίνει τα δηχθή θανασίμως πολλάκις υπό του τελευταίου. Ο όφις τοιούτος υφέρπων υπό τον διαγελώντα τάπητα των συνταγματικοφανών ελευθεριών υπήρξεν η επάρατος Σ υ ν α λ λ α γ ή της οποίας δηλητηριώδες δήγμα ενέχυσε τον ιόν της διοικητικής παραλυσίας και διαφθοράς και του φρονήματος την νοθείαν. Επί το ευφημώτερον εκλήθη η ολεθρία αύτη πολιτική εξέλιξις Σ ύ σ τ η μ α και του συστήματος τούτου ιεροφάνται υπήρξαν πάντες οι κατά καιρούς πολιτευόμενοι, ικέτης δε τρέχων κατόπιν των μυστηρίων αυτού και ζητών να μυηθή εν αυτοίς σύμπας σχεδόν ο Λαός, όστις δυστυχώς ευμοιρήσας κατά πάντα τα άλλα, της προόδου στοιχεία εστερήθη εν τούτοις της καλώς νοουμένης πολιτικής ανατροφής…».
Ο Τρικούπης μετρά τα σφαιρίδια, Ρωμηός 15.4.1895
Δόθηκε δείγμα μεγαλύτερο του αναγκαίου προκειμένου να γίνει κατανοητή και εφικτή η σύγκριση των θιγομένων θεμάτων της αρθογραφίας του 1895 με αυτή του 2015.Στις 5.3.1895 η παραπάνω καλαματιανή εφημερίδα, στη στήλη «Διάφορα», γράφει: «Εξακολουθούν αι εκλογικαί διαδόσεις και τα χρώματα της υποψηφιακής ίριδος, διαδοχικώς εμφανίζονται εις τον εκλογικόν ορίζοντα. Ενταύθα είνε να αναμνησθή κανείς μίαν λατινικήν ρήσιν, την οποίαν συνήθως εν τη Δύσει αναγράφουσιν εις τα μεγάλα ωρολόγια εκκλησιών κλπ. “όλαις η ώραις πληγώνουν, η τελευταία φονεύει”».Προφητικότατο για τις επικείμενες εκλογές. Σε άλλη στήλη στο ίδιο φύλλο και με τίτλο «Εκλογικά συνθήματα» τρολάρει (σύμφωνα με τη νέα λέξη) τα σήματα των κομμάτων, γράφοντας: «Ιδού εν ζήτημα άξιον της προσοχής των κομματικών φακιρών. Τα εκλογικά ενέχυρα να τελούνται κρυπτώς και εν παραβύστω, αλλά τούτο δεν συμβαίνει εις τα συνθήματα, τα οποία είνε ελεύθερα και απαραβίαστα, αφού άλλωστε είνε και τόσον ακίνδυνα. Τα παλαιά δεν πρέπει να τεθώσιν εν χρήσει δια τους εξής λόγους: Εληά ζητεί έλεος. Κορδόνι θέλει ράψιμο διότι κάπως ξέφτυσε. Δάφνη, πιέζει πολύ τους κροτάφους. Μυρτιά, πρώτον ακόμη δεν άνθισε, έπειτα εν μύρτου κλαδί το ξίφος φορήσω κλπ αλλά κάθε άλλο παρά επαναστάσεις. Σφαιρίδιον, τι να κάμη ένα; Ρόδον, αλλά τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα. Και ο διαγωνισμός εξακολουθεί. Δεχόμεθα και άλλας προτάσεις».
«Ρωμηός» 4.3.1895
Υπήρξαν πολλά επαγγέλματα που ωφελούντο από τις εκλογές. Ένα από αυτά και του φωτογράφου. Σχετική διαφήμιση στην προαναφερθείσα τοπική εφημερίδα, έγραφε «δια να σας γνωρίζουν οι εκλογείς σας επί τη ευκαιρία των επικειμένων βουλευτικών εκλογών, σπεύσατε εις το φωτογραφείον του κ. Ν. Κάβουρα, παρά τη άνω πλατεία, ή αποστείλατε προς αυτόν φωτογραφίαν, δια να σας ετοιμάση φωτογραφίας εις μέγεθος γραμματοσήμου, τας οποίας θα προσκολλάτε επί των εκλογικών δελταρίων σας τα οποία θα διανείμετε…».Οι εκλογές έγιναν και τα αποτελέσματα της Μεσσηνίας, σύμφωνα με την εφημερίδα Αθηνών «Ακρόπολις» στο φύλλο της 18ης.4.1895, ήταν τα παρακάτω:Καλαμών: Φλέσας-Ραλλικός, Δαγρές-Δηλιγιαννικός, Σάλμας-Αχρωμάτιστος.Μεσσήνης: Μπούτος-Ανεξάρτητος, Μερλόπουλος-Ραλλικός, Δεληγιάννης-Τρικουπικός. Δια την τέταρτην θέσιν ισοψηφούν οι κ.κ. Κ. Κουμουνδούρος-Καραπανικός και Καρατζάς-Τρικουπικός. Ώστε όποιον ευνοήση ο κλήρος.Πυλίας: Σάκκης-Δηλιγιαννικός, Καράπαυλος-Τρικουπικός, Μισυρλής-ΡαλλικόςΤριφυλλίας: Κοκκέβης, Γεωργακόπουλος, Καμαριώτης-Δηλιγιαννικοί, Σωτηρόπουλος-ανεξάρτητος.Όσον αφορά στην ισοψηφία της Μεσσήνης, η εφημερίδα «Ακρόπολις» στο φύλλο της 27ης.4.1895, έχει ανταπόκριση και γράφει: «Ζήτημα άλυτον κατέστη η εκλογή του τελευταίου βουλευτού Μεσσήνης. Είνε βουλευτής ο κ. Κουμουνδούρος ή ο κ. Καρατζάς. Τα πρώτα τηλεγραφήματα ανήγγελλον ισοψηφίαν των δύο αντιπάλων, εκ της εν τω πρωτοδικείω δε κληρώσεως, εξηρτάτο η επιτυχία του ετέρου εξ αυτών. Γίνεται η κλήρωσις κι ο τηλέγραφος αναγγέλει ότι η τύχη ηυνόησε τον κ. Κ. Κουμουνδούρον. Άλλο όμως τηλεγράφημα λέγει ότι ο λαός της Μεσσήνης πανηγυρίζει την νίκην του αντιπάλου κ. Καρατζά, όστις εν τοις πρακτικοίς ευρέθη πλειονοψηφών κατά μίαν ψήφον του κ. Κουμουνδούρου. Τι να πρωτοπιστεύση τις λοιπόν; Μία εξήγησις του πράγματος εφέρετο χθες η εξής: Εις εν τμήμα της επαρχίας εις την κάλπην του κ. Κουμουνδούρου, ευρέθη εις το ΟΧΙ εν σφαιρίδιον επιπλέον του όλου αριθμού των ψηφοφορησάντων, το οποίον κατά νόμον έπρεπε να αφαιρεθή από το ΝΑΙ. Η εφορευτική όμως επιτροπή δεν έπραξε τούτο, αναγράψασα τον εσφαλμένον αριθμόν κατά ένα των ψηφοφορησάντων. Η πλεονάζουσα αύτη ψήφος επέφερε την ισοψηφίαν μεταξύ του κ. Κουμουνδούρου και του κ. Καρατζά και ήτις αφαιρουμένη φέρει πλειοψηφούντα τον τελευταίον. Το λάθος όμως ανεκαλύφθη εις το πρωτοδικείον κατά την εξέλεγξιν, αλλ΄ ο πρόεδρος ουδέν δυνάμενος να πράξη, προέβη εις την κλήρωσιν εξ ής ευνοήθη ο κ. Κουμουνδούρος. Κατά της εφορευτικής επιτροπής θα υποβληθή η δέουσα καταγγελία παρά των ενδιαφερομένων, και εις την Βουλήν επί παραβάσει του εκλογικού νόμου εναπόκειται να μας ειπή ποίος είνε ο τέταρτος βουλευτής Μεσσήνης». Υπάρχει εντυπωσιακή ομοιότης μετά προ μηνών συμβάντα στο Δήμο Μεσσήνης με τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών.
«Ρωμηός» 22.4.1895 Ο νικητής «Μέγας Κορδονάρχης».
Το θέμα, όμως, του 1895 είχε και συνέχεια. Γράφει πάλι η «Ακρόπολις» την 30ή.4.1895 : «Ιδού τι ακριβώς συνέβη εις την εκλογήν της Μεσσήνης: Εν τω Β΄ εκλογικώ τμήματι του Δήμου Εύας εψηφοφόρησαν εν όλω 880. Αλλ΄ εις την κάλπην του κ. Κουμουνδούρου ευρέθη μία ψήφος επιπλέον, την οποίαν όμως η εφορευτική επιτροπή καίτοι κάμνει μνείαν περί αυτής εν τοις πρακτικοίς, δεν αφήρεσεν εκ του ΝΑΙ. Η επιτροπή όμως ετέρου εκλογικού τμήματος, νομίμως αφήρεσεν εκ του ΝΑΙ της κάλπης του κ. Καρατζά τρεις πλεονάζουσας ψήφους. Το Πρωτοδικείον κηρυχθέν αναρμόδιον να αφαιρέση την πλεονάζουσαν ψήφον επι τη βάσει της υπό της εφορ. επιτροπής γενομένης αριθμήσεως, εδέχθη ισοψηφίαν παραπέμψαν το ζήτημα εις την Βουλήν».Τελειώνοντας το μικρό αφιέρωμα στις βουλευτικές εκλογές του 1895, θα μπω στον πειρασμό να δημοσιεύσω και ένα κείμενο σχετικό με τον τρόπο επηρεασμού των ψηφοφόρων. Γράφει η αθηναϊκή εφημερίδα «Καιροί» του Μανιάτη Πέτρου Κανελλίδη, με θέμα τις «Αμαξοδρομίες»: «Οι τρικουπικοί πρώτοι υπήρξαν επινοηταί εκλογικού τεχνάσματος, εφαρμοσθέντος με επιτυχίαν και παραγαγόντος απροσδόκητα αποτελέσματα. Το παντοδύναμον εν Αθήναις κόμμα του κορδονίου κατά την εποχήν εκείνην, κατορθώθη να ηττηθή κατ’ αυτήν την ημέραν των εκλογών δια των αμαξοδρομιών. Αι οδοί τότε των Αθηνών επληρώθησαν τότε αμαξών φερουσών τρικουπικούς εκλογείς και ζητωκραυγάζοντας υπέρ της ελαίας, εμβλήματος του τρικουπικού κόμματος, εκπλήξαντες δε δια της απροσδοκήτου εντυπώσεως τους ασθενείς τον χαρακτήρα εκλογείς, και μετατρέψαντας το εκλογικόν φρόνημα. Ενώ προσεδοκάτο να αναδειχθή νικών ο συνδυασμός του κορδονίου, ανεδείχθη νικών εκ των καλπών ο τρικουπικός συνδυασμός. Αυτό το εκλογικόν τέχνασμα εμιμήθησαν και εφήρμοσαν χθές οι οπαδοί του κ. Δηλιγιάννη, οίτινες εκραύγαζον τα εξ αμάξης από πρωίας μέχρι νυκτός εν ταις οδοίς υπέρ του Κορδόναρου…».Μέθοδοι άλλων εποχών που εφαρμόζονται μέχρι σήμερα με τις κατά παραγγελίαν δημοσκοπήσεις.
Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
Ο δικομματισμός τροφοδοτεί τη λαϊκή γελοιογραφία. Ο Χαρίλαος Τρικούπης εμφανίζεται ως μπόγιας να συλλαμβάνει τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Από το www.mikros-romios.gr
Στην Ελλάδα διεξήχθησαν κοινοβουλευτικές εκλογές στις 16 Απριλίου 1895, επί βασιλείας του Γεωργίου Α΄. Οι υποστηρικτές του Θεόδωρου Δηλιγιάννη αναδείχτηκαν ως η μεγαλύτερη δύναμη στο κοινοβούλιο, με 150 από τις 207 έδρες. Ο Δηλιγιάννης έγινε πρωθυπουργός, για τρίτη φορά, στις 11 Ιουνίου. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: Κόμμα Θεόδωρου Δηλιγιάννη 150 έδρες, κόμμα Χαρίλαου Τρικούπη 20 έδρες, κόμμα Δημητρίου Ράλλη 20 έδρες, κόμμα συνεχιστών Επαμεινώνδα Δεληγιώργη 6 έδρες, κόμμα Καραπάνου 4 έδρες και Ανεξάρτητοι 7 έδρες.Οι εκλογές έγιναν 1,5 χρόνο περίπου έπειτα από τη φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», η οποία αποτελεί μια ιστορική αναφορά που αποδίδεται στον Χαρίλαο Τρικούπη.Ο Τρικούπης λέγεται πως χρησιμοποίησε τη φράση σε ομιλία του στη Βουλή στις 10 Δεκεμβρίου 1893, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και την αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του. Η κυβέρνησή του κήρυξε πτώχευση, η οποία και επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου σε βάρος της Ελλάδας. Έκτοτε, η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να δηλώσει αποτυχία, τόσο για οικονομικά θέματα όσο και για γενικότερους λόγους.Το φαινόμενο του δικομματισμού δεν είναι νέο στην Ελλάδα. Εμφανίστηκε αμέσως μετά την ελληνική εθνεγερσία και βρήκε την ισχυρότερη έκφρασή του στα πρόσωπα δύο πολιτικών, οι οποίοι έδρασαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Του Θεόδωρου Δηλιγιάννη και του Χαρίλαου Τρικούπη. Αιτία δημιουργίας των δύο ισχυρών κομμάτων ήταν η εκλογή με το «σφαιρίδιο», που συνιστούσε ένα είδος πλειοψηφικού συστήματος. Αρχηγοί των δύο κομμάτων ήταν αρχικά ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Χαρίλαος Τρικούπης και μετά το θάνατο του Κουμουνδούρου, το 1883, το δίδυμο Τρικούπης-Δηλιγιάννης κυριάρχησε στο πολιτικό προσκήνιο. Οι εκλογές έγιναν με τη μέθοδο του σφαιριδίου. Κάθε υποψήφιος βουλευτής είχε και τη δική του κάλπη στην εκλογή. H κάλπη ήταν τενεκεδένια, χωρισμένη εσωτερικά στα δύο και βαμμένη εξωτερικά μισή άσπρη με γραμμένο πάνω το «ναι» και μισή μαύρη με γραμμένο πάνω το «όχι» (απ’ αυτό το μαύρο χρώμα του όχι βγήκαν οι φράσεις «θα φας μαύρο» ή «θα σε μαυρίσω»). Κάποιοι ψηφοφόροι ήσαν φανατικά υπέρ ή κατά κάποιων υποψηφίων και δάγκωναν από πάθος το σφαιρίδιο πριν το ρίξουν στο ναι ή στο όχι (απ’ αυτό βγήκε η φράση «το ‘ριξα δαγκωτό» στο ναι ή «μαύρο και δαγκωτό» στο όχι).
«Ρωμηός» 5.4.1895
O ψηφοφόρος περνούσε το χέρι του μέσα στην κάλπη και έριχνε το σφαιρίδιο, το οποίο ήταν ένα μεγάλο μολυβένιο σκάγι, είτε στο «ναι», αν ήθελε να ψηφίσει τον υποψήφιο, είτε στο «όχι», αν ήθελε να τον καταψηφίσει. Στον υποψήφιο υπολογίζονταν μόνον όσες ψήφοι είχαν ριχτεί στο «ναι» και ανάλογα μ’ αυτές οριζόταν και η σειρά επιτυχίας των υποψηφίων. Το θέαμα με τις πολλές κάλπες που έφερε η καθιέρωση του σφαιριδίου, ενός συστήματος που αποτελούσε λείψανο της ενετικής αριστοκρατίας, δημιουργούσε και μία γραφική ατμόσφαιρα… Αρκεί να πούμε ότι σε ένα νομό όπου υπήρχαν πενήντα υποψήφιοι και ογδόντα εκλογικά τμήματα, έπρεπε να τοποθετηθούν τέσσερις χιλιάδες κάλπες και ισάριθμοι αντιπρόσωποι!!!Το κόμμα του Tρικούπη είχε ως έμβλημά του την «EΛHA» και του Δηλιγιάννη το «KOPΔONI». H επίσημη ονομασία του κόμματος του Δηλιγιάννη ήταν «Εθνικό Kόμμα» και το παρωνυμικό «Κορδόνι» οφείλεται σε μια φράση του Δηλιγιάννη, ο οποίος, προπέμποντας τους βουλευτές για την επαρχία τους, τους είπε: «Είμαι βέβαιος ότι ο συνδυασμός σας θα βγει κορδόνι», εννοώντας ότι θα πετύχουν όλοι. Και πράγματι, στις εκλογές εκείνες οι δηλιγιαννικοί βγήκαν «κορδόνι» και η λέξη πολιτογραφήθηκε στο ελληνικό λεξιλόγιο.Οι οπαδοί του Μεγάλου Kορδονάρχη τραγουδούσαν στις εκλογές: «Το Κορδόνι, το Κορδόνι την Εληά την ξεριζώνει». Ή «Το Κορδόνι στο Παλάτι κι η Εληά μεσ’ το αλάτι»! Απ’ την άλλη, οι τρικουπικοί απαντούσαν: «Για δες πώς μας κατάντησε το άθλιο Κορδόνι πενήντα πέντε το ψωμί και δέκα το λεμόνι».Παρακαλώ τον αναγνώστη να δώσει ιδιαίτερη σημασία στα παρακάτω αποσπάσματα από την αρθρογραφία και ειδησεογραφία των εφημερίδων εκείνης της εποχής, για να διαπιστώσει πόσο ταιριάζει με τα σημερινά δεδομένα και συμβαίνοντα.Η καλαματιανή εφημερίδα «Λαϊκή» , με εκδότη τον Νικόλαο Δ. Πύλιουρα και διευθυντή τον Παναγιώτη Α. Σάλμα, με κύριο άρθρο της στο φύλλο της 29ης.1.1895 τοποθετείται υπέρ των εκλογών, προσπαθεί να αποτρέψει τα κόμματα από τη χρησιμοποίηση της Βασιλείας στον προεκλογικό αγώνα, τονίζει πως «πάντες οι Έλληνες εσμέν Βασιλικοί και ουδείς των εν ημίν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι αποτελεί ατομικότητα καθαράν προσκεκολλημένην εις τον Ανώτατο Άρχοντα…». Καταλήγει, δε, αφού συμπεραίνει πως η Βασιλεία δεν έχει ανάγκη προστασίας από τους πολιτικούς, πως «οι μέλλοντες Αντιπρόσωποι είνε κεκλημμένοι να διερμηνεύσωσι το φρόνημα του Έθνους και να καταβιβάσωσιν από του αναρμόστου ύψους την ανικανότητα, τον πολιτικόν εγωϊσμόν και πάσας τας αρνητικάς εκείνας επιρροάς, ών η πρόοδος και η παραγωγή, κακώς συνδυάζονται μετά των συμφερόντων του Έθνους και της ηθικής και υλικής ευημερίας της φιλτάτης πατρίδος».Στις 26.2.1895 η ίδια εφημερίδα στην είδηση «περί Διάλυσης της Βουλής» σχολιάζει σατιρικά: «και ήρχισαν άμα τω ακούσματι (Διάλυσης της Βουλής), αι διαδόσεις και οι αυτοσχέδιοι συνδυασμοί σκέψεων σύμφωνα με το συμφέρον του λέγοντος. Αδιόρθωτος δε φίλος καλαμπουριτζής ή λογοπαίκτης έλεγε: παράδοξον μου εφάνη όταν ήκουσα ότι διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη αυτή η προ πολλού νεκρά και αμαρτωλή. Αυτή κατόπιν τόσων αφορισμών και αναθεμάτων που της είχαν ψάλλει έπρεπε να μείνη αδιάλυτος και τυμπανιαία. Άλλοι πάλιν κατεγίνοντο εις την διατύπωσιν του ορισμού του ανεξάρτητου, τι τάχα είνε αυτοί οι ανεξάρτητοι; Και οι μεν ωνόμαζον αυτούς ελευθέρους σκοπευτάς, οι δε λίγ’ απ’ όλα».
Δηλιγιάννης και Τρικούπης. «Ρωμηός» 12.11.1894
Αργότερα, στις 29.2.1895, πάλι γράφει στο κύριο άρθρο της πως «ουδείς βεβαίως σήμερον υπάρχει εν Ελλάδι, όστις να νομίζη ότι επί ρόδων κοιμώμεθα, ουδέ ότι η νέα προετοιμαζομένη ημίν δια των επικειμένων εκλογών κλιμνοστρωμνή εξ αβρών και ανθηρών πετάλων θα σύγκειται και η Αμάλθεια με το πλούσιον και ακένωτον αυτής κέρας, δαψιλώς του πλουτισμού και του ανέτου πολιτικού βίου τα δώρα μέλλει να χύση προ των εκθάμβων μας οφθαλμών. Συναντηθέντες εν τη πολιτική ατυχία και αλλήλοις τα βάρη και τας ευθύνας της τοιαύτης συναντήσεως αποδίδοντες τρανώς απεδείξαμεν ήδη, ότι πάντες εν αυτοίς μετέχομεν, άρχοντες και αρχόμενοι, απατεώνες και αγαπώντες να απατώνται, ανήκοντες εις κόμματα και άγευστοι τούτων, οι δήθεν ανεξάρτητοι και συλλήβδην πας ο δήμος και πας ο ηνιαρχών, επιβάτης και άρμα, Λαός και Λαεγέρται, Λαός χαϊδευμένος μέχρι παιδικής ιδιοτροπίας ανέκαθεν από τους καπεταναίους του, προς κορεσμόν των ατομικών των ορέξεων, άξιος κατά πάντα μεν της ελευθερίας, αμέτοχος όμως των εφοδίων εκείνων της πείρας και της γνώσεως εξ ων και η ελευθερία αυτή γινώσκεται, ως συγκεκριμένου πολιτικού βίου δεδοκιμασμένον απαύγασμα, τυχών δ΄ εν τούτοις άκρας και αχαλινώτου τοιαύτης, ωμοίασε προς το παιδίον εκείνο, το οποίο εξ ανεπαρκείας ακόμη των δυνάμεων του επιστητού, σχετίζει τον έγχελυν με τον όφιν και συμβαίνει τα δηχθή θανασίμως πολλάκις υπό του τελευταίου. Ο όφις τοιούτος υφέρπων υπό τον διαγελώντα τάπητα των συνταγματικοφανών ελευθεριών υπήρξεν η επάρατος Σ υ ν α λ λ α γ ή της οποίας δηλητηριώδες δήγμα ενέχυσε τον ιόν της διοικητικής παραλυσίας και διαφθοράς και του φρονήματος την νοθείαν. Επί το ευφημώτερον εκλήθη η ολεθρία αύτη πολιτική εξέλιξις Σ ύ σ τ η μ α και του συστήματος τούτου ιεροφάνται υπήρξαν πάντες οι κατά καιρούς πολιτευόμενοι, ικέτης δε τρέχων κατόπιν των μυστηρίων αυτού και ζητών να μυηθή εν αυτοίς σύμπας σχεδόν ο Λαός, όστις δυστυχώς ευμοιρήσας κατά πάντα τα άλλα, της προόδου στοιχεία εστερήθη εν τούτοις της καλώς νοουμένης πολιτικής ανατροφής…».
Δόθηκε δείγμα μεγαλύτερο του αναγκαίου προκειμένου να γίνει κατανοητή και εφικτή η σύγκριση των θιγομένων θεμάτων της αρθογραφίας του 1895 με αυτή του 2015.Στις 5.3.1895 η παραπάνω καλαματιανή εφημερίδα, στη στήλη «Διάφορα», γράφει: «Εξακολουθούν αι εκλογικαί διαδόσεις και τα χρώματα της υποψηφιακής ίριδος, διαδοχικώς εμφανίζονται εις τον εκλογικόν ορίζοντα. Ενταύθα είνε να αναμνησθή κανείς μίαν λατινικήν ρήσιν, την οποίαν συνήθως εν τη Δύσει αναγράφουσιν εις τα μεγάλα ωρολόγια εκκλησιών κλπ. “όλαις η ώραις πληγώνουν, η τελευταία φονεύει”».Προφητικότατο για τις επικείμενες εκλογές. Σε άλλη στήλη στο ίδιο φύλλο και με τίτλο «Εκλογικά συνθήματα» τρολάρει (σύμφωνα με τη νέα λέξη) τα σήματα των κομμάτων, γράφοντας: «Ιδού εν ζήτημα άξιον της προσοχής των κομματικών φακιρών. Τα εκλογικά ενέχυρα να τελούνται κρυπτώς και εν παραβύστω, αλλά τούτο δεν συμβαίνει εις τα συνθήματα, τα οποία είνε ελεύθερα και απαραβίαστα, αφού άλλωστε είνε και τόσον ακίνδυνα. Τα παλαιά δεν πρέπει να τεθώσιν εν χρήσει δια τους εξής λόγους: Εληά ζητεί έλεος. Κορδόνι θέλει ράψιμο διότι κάπως ξέφτυσε. Δάφνη, πιέζει πολύ τους κροτάφους. Μυρτιά, πρώτον ακόμη δεν άνθισε, έπειτα εν μύρτου κλαδί το ξίφος φορήσω κλπ αλλά κάθε άλλο παρά επαναστάσεις. Σφαιρίδιον, τι να κάμη ένα; Ρόδον, αλλά τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα. Και ο διαγωνισμός εξακολουθεί. Δεχόμεθα και άλλας προτάσεις».
Υπήρξαν πολλά επαγγέλματα που ωφελούντο από τις εκλογές. Ένα από αυτά και του φωτογράφου. Σχετική διαφήμιση στην προαναφερθείσα τοπική εφημερίδα, έγραφε «δια να σας γνωρίζουν οι εκλογείς σας επί τη ευκαιρία των επικειμένων βουλευτικών εκλογών, σπεύσατε εις το φωτογραφείον του κ. Ν. Κάβουρα, παρά τη άνω πλατεία, ή αποστείλατε προς αυτόν φωτογραφίαν, δια να σας ετοιμάση φωτογραφίας εις μέγεθος γραμματοσήμου, τας οποίας θα προσκολλάτε επί των εκλογικών δελταρίων σας τα οποία θα διανείμετε…».Οι εκλογές έγιναν και τα αποτελέσματα της Μεσσηνίας, σύμφωνα με την εφημερίδα Αθηνών «Ακρόπολις» στο φύλλο της 18ης.4.1895, ήταν τα παρακάτω:Καλαμών: Φλέσας-Ραλλικός, Δαγρές-Δηλιγιαννικός, Σάλμας-Αχρωμάτιστος.Μεσσήνης: Μπούτος-Ανεξάρτητος, Μερλόπουλος-Ραλλικός, Δεληγιάννης-Τρικουπικός. Δια την τέταρτην θέσιν ισοψηφούν οι κ.κ. Κ. Κουμουνδούρος-Καραπανικός και Καρατζάς-Τρικουπικός. Ώστε όποιον ευνοήση ο κλήρος.Πυλίας: Σάκκης-Δηλιγιαννικός, Καράπαυλος-Τρικουπικός, Μισυρλής-ΡαλλικόςΤριφυλλίας: Κοκκέβης, Γεωργακόπουλος, Καμαριώτης-Δηλιγιαννικοί, Σωτηρόπουλος-ανεξάρτητος.Όσον αφορά στην ισοψηφία της Μεσσήνης, η εφημερίδα «Ακρόπολις» στο φύλλο της 27ης.4.1895, έχει ανταπόκριση και γράφει: «Ζήτημα άλυτον κατέστη η εκλογή του τελευταίου βουλευτού Μεσσήνης. Είνε βουλευτής ο κ. Κουμουνδούρος ή ο κ. Καρατζάς. Τα πρώτα τηλεγραφήματα ανήγγελλον ισοψηφίαν των δύο αντιπάλων, εκ της εν τω πρωτοδικείω δε κληρώσεως, εξηρτάτο η επιτυχία του ετέρου εξ αυτών. Γίνεται η κλήρωσις κι ο τηλέγραφος αναγγέλει ότι η τύχη ηυνόησε τον κ. Κ. Κουμουνδούρον. Άλλο όμως τηλεγράφημα λέγει ότι ο λαός της Μεσσήνης πανηγυρίζει την νίκην του αντιπάλου κ. Καρατζά, όστις εν τοις πρακτικοίς ευρέθη πλειονοψηφών κατά μίαν ψήφον του κ. Κουμουνδούρου. Τι να πρωτοπιστεύση τις λοιπόν; Μία εξήγησις του πράγματος εφέρετο χθες η εξής: Εις εν τμήμα της επαρχίας εις την κάλπην του κ. Κουμουνδούρου, ευρέθη εις το ΟΧΙ εν σφαιρίδιον επιπλέον του όλου αριθμού των ψηφοφορησάντων, το οποίον κατά νόμον έπρεπε να αφαιρεθή από το ΝΑΙ. Η εφορευτική όμως επιτροπή δεν έπραξε τούτο, αναγράψασα τον εσφαλμένον αριθμόν κατά ένα των ψηφοφορησάντων. Η πλεονάζουσα αύτη ψήφος επέφερε την ισοψηφίαν μεταξύ του κ. Κουμουνδούρου και του κ. Καρατζά και ήτις αφαιρουμένη φέρει πλειοψηφούντα τον τελευταίον. Το λάθος όμως ανεκαλύφθη εις το πρωτοδικείον κατά την εξέλεγξιν, αλλ΄ ο πρόεδρος ουδέν δυνάμενος να πράξη, προέβη εις την κλήρωσιν εξ ής ευνοήθη ο κ. Κουμουνδούρος. Κατά της εφορευτικής επιτροπής θα υποβληθή η δέουσα καταγγελία παρά των ενδιαφερομένων, και εις την Βουλήν επί παραβάσει του εκλογικού νόμου εναπόκειται να μας ειπή ποίος είνε ο τέταρτος βουλευτής Μεσσήνης». Υπάρχει εντυπωσιακή ομοιότης μετά προ μηνών συμβάντα στο Δήμο Μεσσήνης με τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών.
Το θέμα, όμως, του 1895 είχε και συνέχεια. Γράφει πάλι η «Ακρόπολις» την 30ή.4.1895 : «Ιδού τι ακριβώς συνέβη εις την εκλογήν της Μεσσήνης: Εν τω Β΄ εκλογικώ τμήματι του Δήμου Εύας εψηφοφόρησαν εν όλω 880. Αλλ΄ εις την κάλπην του κ. Κουμουνδούρου ευρέθη μία ψήφος επιπλέον, την οποίαν όμως η εφορευτική επιτροπή καίτοι κάμνει μνείαν περί αυτής εν τοις πρακτικοίς, δεν αφήρεσεν εκ του ΝΑΙ. Η επιτροπή όμως ετέρου εκλογικού τμήματος, νομίμως αφήρεσεν εκ του ΝΑΙ της κάλπης του κ. Καρατζά τρεις πλεονάζουσας ψήφους. Το Πρωτοδικείον κηρυχθέν αναρμόδιον να αφαιρέση την πλεονάζουσαν ψήφον επι τη βάσει της υπό της εφορ. επιτροπής γενομένης αριθμήσεως, εδέχθη ισοψηφίαν παραπέμψαν το ζήτημα εις την Βουλήν».Τελειώνοντας το μικρό αφιέρωμα στις βουλευτικές εκλογές του 1895, θα μπω στον πειρασμό να δημοσιεύσω και ένα κείμενο σχετικό με τον τρόπο επηρεασμού των ψηφοφόρων. Γράφει η αθηναϊκή εφημερίδα «Καιροί» του Μανιάτη Πέτρου Κανελλίδη, με θέμα τις «Αμαξοδρομίες»: «Οι τρικουπικοί πρώτοι υπήρξαν επινοηταί εκλογικού τεχνάσματος, εφαρμοσθέντος με επιτυχίαν και παραγαγόντος απροσδόκητα αποτελέσματα. Το παντοδύναμον εν Αθήναις κόμμα του κορδονίου κατά την εποχήν εκείνην, κατορθώθη να ηττηθή κατ’ αυτήν την ημέραν των εκλογών δια των αμαξοδρομιών. Αι οδοί τότε των Αθηνών επληρώθησαν τότε αμαξών φερουσών τρικουπικούς εκλογείς και ζητωκραυγάζοντας υπέρ της ελαίας, εμβλήματος του τρικουπικού κόμματος, εκπλήξαντες δε δια της απροσδοκήτου εντυπώσεως τους ασθενείς τον χαρακτήρα εκλογείς, και μετατρέψαντας το εκλογικόν φρόνημα. Ενώ προσεδοκάτο να αναδειχθή νικών ο συνδυασμός του κορδονίου, ανεδείχθη νικών εκ των καλπών ο τρικουπικός συνδυασμός. Αυτό το εκλογικόν τέχνασμα εμιμήθησαν και εφήρμοσαν χθές οι οπαδοί του κ. Δηλιγιάννη, οίτινες εκραύγαζον τα εξ αμάξης από πρωίας μέχρι νυκτός εν ταις οδοίς υπέρ του Κορδόναρου…».Μέθοδοι άλλων εποχών που εφαρμόζονται μέχρι σήμερα με τις κατά παραγγελίαν δημοσκοπήσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου