Μήνυμα

Πάντα να πολεμάς και να αντιστέκεσαι, κι ας μένεις μόνος. Μονάχος, έρημος, γαλήνιος, να πολεμάς για το καλό του Ανθρώπου. ( Ι. Π. Κουτσοχέρας)

Σάββατο 1 Δεκεμβρίου 2012

Σχετικά με την κατάληξη –ακης στα Αλαγονιακά επώνυμα

Σχετικά με την κατάληξη –ακης στα Αλαγονιακά επώνυμα

         Στο φύλλο αρ. 21 της εφημερίδος μας διάβασα ένα αρκετά ενδιαφέρον κείμενο σχετικά με την Ιστορία της Αλαγονίας του κ. Περικλή Παπαβασιλόπουλου. Κάποια όμως στοιχεία που παραθέτει θεωρώ, με τις λίγες γνώσεις μου, ότι επιδέχονται αμφισβήτηση, και για αυτό, με όλο το σεβασμό προς την μνήμη του συγγραφέα, προς τους αναγνώστες σας, αλλά και προς τους συγχωριανούς μας, θα ήθελα να μου επιτραπεί να παρέμβω και να διατυπώσω τις απόψεις μου.
           Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1669 από τους Τούρκους, πολλοί κάτοικοι έφυγαν, αρκετοί ήρθαν και στη Μάνη και για περισσότερη σιγουριά πέρασαν στα πισινά χωριά. Στηρίζει την άποψή του αυτή α) διότι υπάρχουν επώνυμα που καταλήγουν σε –ακης, β)στην ομοιότητα προφοράς ιδιαίτερα του και που προφέρεται σαν τσιε και γ) στη φυσιογνωμική ομοιότητα.
        1. Όσον αφορά την κατάληξη σε   -ακης. Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό που γράφει ο συγγραφέας διότι απλούστατα η κατάληξη   -ακης στα κρητικά επώνυμα άρχισε να διαμορφώνεται αραιά μετά το 1750.  Άρα το 1669 ΔΕΝ υπήρχαν, παρά ελάχιστα, επώνυμα σε –ακης στην Κρήτη.
         Ο πυρήνας του μανιάτικου επωνύμου προέρχεται στο  μεγαλύτερο ποσοστό, όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, από πατρώνυμο, παρατσούκλι, επαγγελματικό ή εθνικό όνομα, με την προσθήκη των παραγωγικών καταλήξεων –ακης, -εας, -ακος και σπανιότερα –αρος και –ουνης.
         Από τα επώνυμα με τις τυπικές μανιάτικες καταλήξεις, αυτά που καταλήγουν σε –ακης είναι τα παλαιότερα. Τα συναντάμε ήδη σε διάφορα έγγραφα  που έχουν φθάσει ως εμάς και χρονολογούνται από το 1600 και εξής. (Πριν το 1700 στη Μέσα Μάνη η κατάληξη –ακης ήταν η μοναδική πατρωνυμική οικογενειακή κατάληξη). Τα παραπάνω επώνυμα είχαν αρχικά υποκοριστική σημασία, που αργότερα εξελίχθηκε σε πατρωνυμική. Ο σχηματισμός τους έπαψε, καθώς φαίνεται, οριστικά γύρω στο 1800, οπότε τα επώνυμα αυτά αντικαταστάθηκαν από εκείνα που έχουν τις καταλήξεις –εας και –ακος, γνωστά τυπικά μανιάτικα. Τα επώνυμα με την κατάληξη –ακης διατηρούνται μέχρι σήμερα στη μανιάτικη αποικία της Κορσικής, γιατί η ιστορική μοίρα των Μανιατών αυτών υπήρξε διαφορετική.
         Γνωρίζουμε βέβαια ότι σήμερα τα επώνυμα σε –ακης επιχωριάζουν κυρίως στη Κρήτη. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι που έχουν επώνυμο με κατάληξη –ακης πιστεύουν ότι κατάγονται από αυτό το νησί.
         Φαίνεται ότι πολλοί οδηγήθηκαν σε αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, επειδή τα ονόματα αυτά έπαψαν να σχηματίζονται κατά την νεότερη περίοδο σε άλλες περιοχές, πλην της Κρήτης. Άλλος λόγος που προκαλεί την σύγχυση αυτή είναι ότι παλιότερα και οι Μανιάτες φορούσαν βράκες. Οπωσδήποτε πρέπει να εγκαταστάθηκαν λίγοι Κρήτες στη Μάνη και Μανιάτες στη Κρήτη κυρίως σε κρίσιμες για αυτές τις περιοχές ιστορικές στιγμές όπως, λίγοι όμως, στα 1669 (υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους), στο 1715 (ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους) και στα 1770 (μετά τα Ορλωφικά).
          Στην Φραγκοκρατία και Τουρκοκρατία οι Κρήτες μετακινήθηκαν, με βάση επίσημα ιστορικά στοιχεία, προς τα Επτάνησα, Ιταλία, αλλά δεν εύρισκαν κατάλληλο μέρος τη Μάνη και ειδικότερα  τη βόρεια Μάνη, με εξαίρεση τους Σφακιανούς που η καταγωγή και η νοοτροπία τους είναι δωρική και μοιάζουν με τους Μανιάτες, όπως και ο τόπος τους. Σίγουρα ούτε δεκάδα οικογενειών και ούτε εκατοντάδα ατόμων από τη Κρήτη δεν έχει περάσει, για διάφορους λόγους, προς τη νότια Πελοπόννησο.  
         Συνεπώς το συμπέρασμα είναι ότι τα επώνυμα της περιοχής μας που καταλήγουν σε –ακης έχουν σχέση με τα παλαιότερα μανιάτικα και όχι με τα κρητικά διότι τα μεν μανιάτικα υπήρχαν και πριν το 1600 (βάσει πηγών) ενώ τα κρητικά δεν συναντώνται πριν από το 1700 (με βάση τη μελέτη παλαιοτέρων κρητικών εγγράφων). Ο λόγος  υπάρξεως αυτής της κατάληξης από παλιά στη Μάνη οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχεται από ένα παλαιό βυζαντινό πολιτιστικό στρώμα. Τα παλαιότατα αυτά ονόματα είχαν αρχικά κατάληξη σε  -ακιος (Σταυράκιος, Ισαάκιος κλπ) που μετέπεσε σε –ακης.
         Από αυτά πρέπει να δεχθούμε ότι είναι πιθανότερη η μανιάτικη επίδραση στο σχηματισμό των κρητικών επωνύμων.
         Πιστεύω λοιπόν ότι οι οικογένειες στα χωριών της Αλαγονίας που έχουν την κατάληξη –ακης στο επώνυμό τους, είναι ντόπιες, και ίσως εκ των παλαιότερων, που η διαμόρφωση του επωνύμου τους ακολούθησε τον κανόνα σχηματισμού από πατρωνυμική ή υποκοριστική αιτία, μιας και η γειτονία με τη Μάνη δεν  αφήνει περιθώρια για άλλες υποθέσεις.

Παραθέτω σχετική βιβλιογραφία για το παραπάνω θέμα :
1. Ελευθέριος Αλεξάκης. Τα γένη και οι οικογένειες στην παραδοσιακή κοινωνία της  Μάνης.                  
                                       
2. Δικαίος Βαγιακάκος. Μεσαιωνικά και νέα Ελληνικά επώνυμα.
3. Σταύρος Σκοπετέας.Έγγραφα ιδιωτικά της Δυτ. Μάνης ετών 1547-1830                                     
4. Δικαίος Βαγιακάκος. Οι Μανιάται της Κορσικής.
5. Κυριάκου Κάσση. Ιστορία της Μάνης.
6. Χρ. Τσικρίτση-Κατσανάκη. Κρητικά οικογενειακά ονόματα από παρωνύμια.
7. Αθανάσιος Μπούτουρας. Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνεύομενα.
8. Δικαίος Βαγιακάκος. Βυζαντινά ονόματα και επώνυμα εκ Μάνης.        

        2. Όσον αφορά το έτερο στοιχείο της άποψης που παραθέτει ο συγγραφέας δηλ. την προφορά του τσιε αντί του και-κε, πιστεύω ότι ο τσιτακισμός είναι φαινόμενο πανελλαδικό και όχι μόνο κρητικό. Ιδιαίτερα στη Μάνη το κ προφέρεται παραπλήσιο του τσ, αλλά όχι με πλήρη τσιτακισμό, περισσότερο σαν οδοντικό και λιγότερο σαν ουρανικό σε ειδικές περιπτώσεις. Αυτό συμβαίνει όταν το κ ακολουθούν τα φωνήεντα  ε ή ι ή και τα ομόηχάτους (αι,η,υ,ει,οι,υι), παραδείγματα (τσ)κεφάλα, (τσ)καιρός, (τσ)κήπος,  ε(τσ)κείνος, Νομι(τσ)κή. Το φαινόμενο δεν παρατηρείται όταν το κ ακολουθείται από τα φωνήεντα α,ο,ω.-

Σχετική βιβλιογραφία :
Κυριάκος Κάσσης. Το γλωσσικό ιδίωμα της Μάνης, σελ. 41.
Κυριάκος Κάσσης. Ιστορία της Μάνης, σελ.44.

        3. Το τρίτο στοιχείο που παραθέτει ο αείμνηστος συγγραφέας είναι ότι οι κάτοικοι των χωριών μοιάζουν φυσιογνωμικά με τους Κρητικούς, από μόνο του καταρρίπτεται αν δεχθούμε τα παραπάνω αναφερόμενα, και κυρίως το ότι δεν υπάρχουν ιστορικές καταγραφές που να πιστοποιούν μετακίνηση Κρητών στην Αλαγονία.-

Χρήστος Νικ. Ζερίτης
Σίτσοβα 29.9.2002


 

1 σχόλιο: