ΝΕΔΟΥΣΑ ΑΛΑΓΟΝΙΑΣ ΤΑΥΓΕΤΟΥ-ΔΡΩΜΕΝΟ ΕΥΕΤΗΡΙΑΣ-ΔΡΩΜΕΝΟ-ΕΘΙΜΟ-ΤΕΛΕΤΗ

ΔΡΩΜΕΝΟ-ΕΘΙΜΟ-ΤΕΛΕΤΗ

         Από το 1995, που χρονολογείται η ενασχόλησή μου με το Καρναβάλι της Νέδουσας, αρκετές φορές σε συζητήσεις μου με γνώστες και μη του είδους αυτού των λαϊκών εκδηλώσεων, χρησιμοποίησα και χρησιμοποίησαν τις λέξεις «έθιμο», «δρώμενο» και «τελετή», για να το χαρακτηρίσουμε εν συντομία.

         Διαπιστώνω όμως ότι στη καθημερινότητά μας οι τρεις αυτές λέξεις χρησιμοποιούνται κατά κόρον, χωρίς να προσδιορίζεται η σπουδαιότητα της έννοιάς τους. Θα μπορούσα να αναφέρω δεκάδες συγκεκριμένα περιστατικά, όμως θα αρκεστώ σε γενικόλογη παραδειγματολογία. «Δρώμενο» ονόμασε ο Δήμος μας τις πρωτοχρονιάτικες εκδηλώσεις του στην πλατεία στις 31.12.2004. «Δρώμενο» χαρακτήρισαν χορευτική εκδήλωση με λίγο λόγο και λίγη παντομίμα. «Δρώμενο» αποκάλεσαν τα ποιήματα και τα σκετσάκια νηπίων σε καλοκαιρινή εκδήλωση. Κάποιοι άλλοι, αλλά και πολιτιστικοί σύλλογοι, προσπαθούν να αναβιώσουν τοπικά «έθιμα της παλιάς εποχής» για να προσελκύσουν τουρίστες, ή να ευχαριστήσουν τους εναπομείναντες ξωμάχους στα χωριά μας, οι περισσότεροι των οποίων ούτε θυμούνται τα υπό αναβίωση έθιμα. Άλλοι ονομάζουν τις εκδηλώσεις τους «τελετή», για να δώσουν τίτλο σοβαρότητας και στίγμα τελετουργίας. Αλλά αυτές οι παραπάνω ενδεικτικά αναφερόμενες εκδηλώσεις, δεν μπορούν να ονομάζονται με λέξεις σοβαρές και επιστημονικές. Βέβαια οι  πράξεις (και σίγουρα όχι όλες)  στις οποίες αποδίδονται οι παραπάνω τίτλοι,  εκτός από τον επιστημονικό προσδιορισμό τους, έχουν και τη δυναμική τους, μπορούν να μεταβάλλονται και να «κοινωνικοποιούνται» με βάση τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Γράφει ο κ. Βάλτερ Πούχνερ :  

Άροση στη Νέδουσα. φωτο Χ.Ν.Ζερίτης

         Οι έννοιες «έθιμο», «δρώμενο» και «τελετή» φαίνεται ότι υποδηλώνουν διαφορετικά πράγματα. Ωστόσο, πρόκειται για συγγενείς έννοιες μιας συμβατικής ορολογίας, που προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους: προσδιορίζουν ένα ευρύ κύκλο συμβολικών «πραττομένων» και πράξεων, που τελούνται για κάποιο μαγικό ή θρησκευτικό ή και για κανένα έκδηλο σκοπό, ρυθμίζονται από ένα ορισμένο τυπικό και επαναλαμβάνονται σε ορισμένη ημερομηνία του εορτολογίου ή άλλη συγκυρία, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται ο αυτοσχεδιασμός και η τέρψη. Αυτά τα παραστατικά δρώμενα αποτελούν συνήθως δυνητικούς «εξέλιξης» προς πρώτες μορφές λαϊκού θεάτρου. Για να γίνει αυτό, πρέπει να αποβληθεί σταδιακά η καθορισμένη εθιμοτυπία, η αναγκαστική επανάληψη σε ορισμένη στιγμή και η απαίτηση για σωστή εκτέλεση, τρεις παράγοντες στους οποίους έγκειται η υποτιθέμενη αποτελεσματικότητα  των πράξεων αυτών. Τα δρώμενα, χωρίς τους όρους αυτούς, αποκτούν περισσότερο αισθητική ή και διασκεδαστική υπόσταση, έχουν αυτοσκοπό και ο συμβολισμός τους μετατρέπεται  σε θεατρική παραστατικότητα. Η μετάβαση από το Δρώμενο στο Δράμα και από το Έθιμο στο Θέατρο είναι και μια διαδικασία της φολκλοροποίησης, η οποία ανέκαθεν υπήρχε στους λαϊκούς πολιτισμούς, σήμερα όμως παρατηρείται σε πρωτοφανή κλιμάκωση. Η εννοιολογική δέσμη «Δρώμενο-Έθιμο-Τελετή» που αποτελεί τη μήτρα του λαϊκού θεάτρου, αλλά και του θεάτρου γενικότερα, μπορεί να εξεταστεί σε ανθρωπολογικό, σε κοινωνιολογικό, σε ψυχαναλυτικό και σε λαογραφικό επίπεδο».

         Κατά την κ. Κατερίνα Κακούρη: το δρώμενο ορίζεται ως «μαγικοθρησκευτικό δραματοποιημένο θέαμα» ή «δραματοποιημένη ιερουργία», που τελείται με την εξωλογική πίστη ότι θα εξασφαλίσει τη καλοχρονιά στη κοινότητα. Η σημερινή ανθρωπολογία, η οποία, όπως αναφέρει ο Β. Πούχνερ, «δυσκολεύεται στη διαφορετική διάγνωση του ιερού και του κοσμικού, ονομάζει «δρώμενον» κάθε πράξη που ακολουθεί ένα τυπικό, επαναλαμβάνεται με τυποποιημένη μορφή ή ανήκει σε ολόκληρη καθορισμένη εθιμοτυπία, είτε θρησκευτικού είτε μαγικού περιεχομένου, είτε χωρίς κανένα έκδηλο νόημα».

         Εύκολα διαπιστώνει κάποιος τη σοβαρότητα των προαναφερομένων λέξεων από τα παραπάνω κείμενα δύο σπουδαίων επιστημόνων, του κ. Πούχνερ και της κ. Κακούρη.        Βέβαια δεν είναι απαραίτητο να συμφωνεί κάποιος με τις απόψεις του κ. Πούχνερ, όσον αφορά την «εξέλιξη» των δρωμένων διότι π.χ. το Δρώμενο της Νέδουσας, μπορεί να αποτελεί μία πρώιμη μορφή λαϊκού θεάτρου έτσι όπως είναι δομημένο σήμερα, ΔΙΌΤΙ η καθορισμένη εθιμοτυπία, η αναγκαστική επανάληψη συγκεκριμένη στιγμή (Καθ. Δευτέρα) και η απαίτηση για επιτυχημένη εκτέλεση, είναι παράγοντες σοβαρότατοι. Όταν οι ίδιοι που εκτελούν το Δρώμενο πιστεύουν ακράδαντα ότι δε μπορεί να αλλάξει ο ρυθμός και η σειρά των τελετών, ότι δε μπορεί να γίνει άλλη μέρα εκτός της Καθ. Δευτέρας (επειδή κάθε τότε το έκαναν οι πρόγονοί τους), και ότι από την επιτυχία εκτέλεσης εξαρτάται η καλή ή η κακή χρονιά, τότε δε μπορούμε να μιλάμε για φολκλοροποίηση. Εν κατακλείδι ΜΟΝΟ ΣΤΗ ΝΕΔΟΥΣΑ ΔΕ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΠΟΤΕ ΤΙΠΟΤΑ.-

Βιβλιογραφία

Β. Πούχνερ : Θεωρητικές διαστάσεις στην ερμηνεία της έννοιας «δρωμένου» και «λαϊκού θεάτρου».

Μ. Ζωγράφου : Ευετηρικά λαϊκά χορευτικά δρώμενα, μια πρώτη ανάγνωση.

Χρήστος Νικ. Ζερίτης

16.2.2007