Η κατάληξη -άκης σε ΜΑΝΗ-ΚΡΗΤΗ

Η κατάληξη -άκης σε ΜΑΝΗ-ΚΡΗΤΗ

         Ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1669 από τους Τούρκους, πολλοί κάτοικοι έφυγαν, αρκετοί ήρθαν και στη Μάνη. Στηρίζουν την άποψή τους αυτή,

α) διότι υπάρχουν επώνυμα που καταλήγουν σε -ακης,

β)στην ομοιότητα προφοράς ιδιαίτερα του και που προφέρεται σαν τσιε και

γ) στη φυσιογνωμική ομοιότητα.

         Όσον αφορά την κατάληξη -ακης. Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό υποστηρίζουν κάποιοι μελετητές διότι απλούστατα η κατάληξη -ακης στα κρητικά επώνυμα άρχισε να διαμορφώνεται αραιά μετά το 1750. Άρα το 1669 ΔΕΝ υπήρχαν, παρά ελάχιστα, επώνυμα σε -ακης στην Κρήτη.

         Ο πυρήνας του μανιάτικου επωνύμου προέρχεται στο μεγαλύτερο ποσοστό, όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, από πατρώνυμο, παρατσούκλι, επαγγελματικό ή εθνικό όνομα, με την προσθήκη των παραγωγικών καταλήξεων -ακης, -εας, -ακος και σπανιότερα -αρος και -ουνης. Από τα επώνυμα με τις τυπικές μανιάτικες καταλήξεις, αυτά που καταλήγουν σε -ακης είναι τα παλαιότερα. Τα συναντάμε ήδη σε διάφορα έγγραφα που έχουν φθάσει ως εμάς και χρονολογούνται από το 1600 και εξής. (Πριν το 1700 στη Μέσα Μάνη η κατάληξη -ακης ήταν η μοναδική πατρωνυμική οικογενειακή κατάληξη). Ο σχηματισμός τους έπαψε, καθώς φαίνεται, οριστικά το 1844 (επίσημη καταγραφή ονομάτων και επωνύμων για τους βουλευτικούς εκλογικούς καταλόγους που συντάχθηκαν μετά την 3η Σεπτεμβρίου 1843 -Σύνταγμα - για τις εκλογές του 1844), οπότε τα επώνυμα αυτά αντικαταστάθηκαν από εκείνα που έχουν τις καταλήξεις -εας και -ακος, γνωστά τυπικά μανιάτικα. Τα επώνυμα με την κατάληξη -ακης διατηρούνται μέχρι σήμερα στη μανιάτικη αποικία της Κορσικής, γιατί η ιστορική πορεία των Μανιατών αυτών υπήρξε διαφορετική. Γνωρίζουμε βέβαια ότι σήμερα τα επώνυμα σε -ακης επιχωριάζουν κυρίως στη Κρήτη.

         Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι που έχουν επώνυμο με κατάληξη -ακης πιστεύουν ότι κατάγονται από αυτό το νησί. Φαίνεται ότι πολλοί οδηγήθηκαν σε αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, επειδή τα ονόματα αυτά έπαψαν να σχηματίζονται κατά την νεότερη περίοδο σε άλλες περιοχές, πλην της Κρήτης.

Άλλος λόγος που προκαλεί την σύγχυση αυτή είναι ότι παλιότερα και οι Μανιάτες φορούσαν βράκες. Οπωσδήποτε πρέπει να εγκαταστάθηκαν λίγοι Κρήτες στη Μάνη και Μανιά­τες στη Κρήτη κυρίως σε κρίσιμες για αυτές τις περιοχές ιστορικές στιγμές όπως, λίγοι όμως, στα 1669 (υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους), στο 1715 (ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους) και στα 1770 (μετά τα Ορλωφικά). Στην Φραγκοκρατία και Τουρκοκρατία οι Κρήτες μετακινήθηκαν, με βάση επίσημα ιστορικά στοιχεία, προς τα Επτάνησα, Ιταλία, αλλά δεν εύρισκαν κατάλληλο μέρος τη Μάνη και ειδικότερα τη βόρεια Μάνη, με εξαίρεση τους Σφακιανούς που η καταγωγή και η νοοτροπία τους είναι δωρική και μοιάζουν με τους Μανιάτες, όπως και ο τόπος τους. Συνεπώς το συμπέρασμα είναι ότι τα επώνυμα της περιοχής μας που καταλήγουν σε -ακης έχουν σχέση με τα παλαιότερα μανιάτικα και σε καμία περίπτωση με τα κρητικά διότι τα μεν μανιάτικα υπήρχαν και πριν το 1600 (βάσει πηγών) ενώ τα κρητικά δεν συναντώνται πριν από το 1750 (με βάση τη μελέτη παλαιοτέρων κρητικών εγγράφων). Ο λόγος υπάρξεως αυτής της κατάληξης από παλιά στη Μάνη οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχεται από ένα παλαιό βυζαντινό πολιτιστικό στρώμα. Τα παλαιότατα αυτά ονόματα είχαν αρχικά κατάληξη σε -ακιος (Σταυράκιος, Ισαάκιος, Ακάκιος, κλπ) που μετέπεσε σε -ακι και μετά σε  -ακης.

Από αυτά πρέπει να δεχθούμε ότι είναι πιθανότερη η μανιάτικη επίδραση στο σχηματισμό των κρητικών επωνύμων.

Παραθέτω σχετική βιβλιογραφία για το παραπάνω θέμα :

1. Ελευθέριος Αλεξάκης. Τα γένη και οι οικογένειες στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης.

2. Δικαίος Βαγιακάκος. Μεσαιωνικά και νέα Ελληνικά επώνυμα.

3. Σταύρος Σκοπετέας. Έγγραφα ιδιωτικά της Δυτ. Μάνης ετών 1547-1830

4. Δικαίος Βαγιακάκος. Οι Μανιάται της Κορσικής.

5. Κυριάκου Κάσση. Ιστορία της Μάνης.

6. Χρ. Τσικρίτση-Κατσανάκη. Κρητικά οικογενειακά ονόματα από παρωνύμια.

7. Αθανάσιος Μπούτουρας. Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνευμένα.

8. Δίκαιος Βαγιακάκος. Βυζαντινά ονόματα και επώνυμα εκ Μάνης.

Χρήστος Νικ. Ζερίτης  

 (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Αδούλωτη Μάνη» τον Σεπτέμβριο 2006)

συμπληρωματικα στοιχεία

         Το περιοδικό μας επισκέφθηκε τον καλό μας συνεργάτη Άρη Πουλημενάκο (ερευνητή, γενεαλόγο) και ζητήσαμε ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία για τα εις -άκης επώνυμα της Μάνης και την ερμηνεία ύπαρξης τους. Ο ίδιος μας τα έδωσε και τα παραθέτουμε:

         Οι Μανιάτες μετανάστες κράτησαν περισσότερο από όλους παίρνοντάς τα και μην αλλάζοντάς τα στις αποικίες και πατρίδες   (όπως: Κορσική, Αμερική, Κρήτη, Γιάννενα, Ζάκυνθο) που βρισκόντουσαν, κρατώντας έτσι την πολιτιστική τους ταυτότητα. Στην Κορσική μέχρι τις  μέρες  μας υπάρχουν  επώνυμα  με κατάληξη σε -ακης. Αναφέρουμε μερικά από αυτά.

Βολιμάκης, Φρεμιγγάκης, Γαριδάκης, Ραγατζάκης, Φραγγολάκης, Φρυμιγάκης, Δρακάκης, Καποδημάκης, κ.α.

         Πολλά μανιάτικα σημερινά ονόματα εξελίχθηκαν  από  -άκιος  και  άκις,   σε -άκης και μετά σε -άκος. Π.χ. Σταυράκιος - Σταυράκις - Σταυράκης – Σταυράκος.

         Μεγάλα παλαιά μανιάτικα «τζάκια» όπως  Γρηγοράκης,  Τζανετάκης,  Κουμουνδουράκης,   Τζωρτζάκης,   Βενετσανάκης, Δουράκης,    Τρουπάκης, Καλαποθάκης, Παπαδάκης (ο γιατρός) διατήρησαν τα επώνυμα τους λόγω «αξιωμάτων».

         Εάν  ανατρέξουμε  στην  κατάσταση του γιατρού Παπαδάκη που  αναφέρει επώνυμα  Μανιατών   μεταξύ  των  ετών 1715  και  1763  τότε  θα  δούμε  ότι τα περισσότερα είναι σε -ακης, όπως: Αλαφάκης, Αλετουρανάκης, Αληφεράκης, Αμοραζάκης, Αμορατάκης, Βασιλάκης, Βαφεάκης,  Βιζηράκης,  Βλαχάκης, Βλασάκης, Βλαστάκης, Βλασταράκης, Βολάκης, Βορβολάκης, Βρετάκης, Βοηδονηκολάκης,Γαλητζάκης, Γαλιφάκης, Γαρδελάκης, Γηοργατζάκης,Γερακαράκης, Γεωργακάκης, Γηοργακάκης, Γηουλάκης, Γιανακάκης, Γιανουκάκης, Γιοργάκης, Γιοργουλάκης, Γουράκης, Γραματηκάκης,   Γρυβάκης,   Δηκεάκης, Διμακάκης,   Διμιτράκης,   Διμνηανάκης, Δοδορακάκης,  Ζαμπουνάκης,   Ζερβάκης,  Ζερβογιάκης.  Ζηριμονάκης,   Ζουλάκης, Θοδορακάκης,   Θομογιανάκης, Καλαμουτάκης, Καληάκης, Καλκαντάκης, Καπετανάκης, Καπεταγιωργάκης, Καραμπατακάκης, Καρκαβελάκης, Κατελουζάκης, Κατζημπράκης, Κατζιωμαντάκης, Κηρανιανάκης, Κηραζάκης, Κοβορινάκης, Κουφονηκολάκης, Κεφαντζάκης, Κηριακάκης, Κηρηακουλάκης, Κοκοράκης, Κοντομηχαλάκης, Κουβαράκης, Κουζουνάκης, Κουμεντακάκης, Κορδιχάκης, Κουλεμπεάκης, Κουνεντάκης, Κουρογιανάκης, Κουρορχιδάκης, Κουσκάκης, Κουτζηογκανάκης, Κουτζογιανάκης, Κοσταντάκης, Κοσταταράκης, Κρεκράκης, Κριθαράκης, Κτενάκης, Λαδακάκης, Λεκάκης, Λεκαράκης, Ληάκης, Ληακουτζάκης, Ληγοράκης, Ληκουρεζάκης, Ληράκης, Ληροφονάκης, Διγορακκάκης, Λιωμπεράκης, Λουκάκης, Λουλουδάκης, Λουμπαρδάκης, Μαβρακάκης, Μαζαράκης, Μανετάκης, Μανολάκης, Μαρκάκης, Μαστρομιχαλάκης, Ματαράκης, Ματζιαράκης, Μηχαλακάκης, Μηχελάκης, Μονεδογιανάκης, Μοράκης, Μουγάκης, Μουνκάκης, Μουντουράκης, Μουσάκης, Μπαζάκης, Μπατελάκης, Μπεταλάκης, Μπεχράκης, Μπιστηκάκης, Μπογάκης, Μπουβαλάκης, Μπουζογρεγάκης, Μπουλάκης, Νικωλουδάκης, Νιωνάκης, Ξαρχάκης, Παναγιωτάκης, Πανιωράκης, ΙΙαπαγιανάκης, Παπαδημητράκης, Παπουλάκης, Πατρικάκης, Περιφανάκης, Πετάκης, Πετρακάκης, Πετράκης, Πετρολαγάκης, Πηεράκης, Πηεροκανάκης, Πιεράκης, Πουληκάκης, Πονιωράκης, Ποντηκάκης, Πουλημενακάκης, Ραυτάκης, Ρικουνάκης, Ροδάκης, Ρουτζάκης, Σαλιμηδάκης, Σημφάκης, Σιγουτάκης, Σιφάκης, Σολομακάκης, Σουκαράκης, Σπιράκης, Στραβουλάκης, Στρατάκης, Στριλάκης, Σχουταράκης, Ταταράκης, Ταουτάκης, Τζαλαμπουκάκης, Τζανετάκης, Τζανουλάκης, Τζερεκάκης, Τζουτζουράκης, Τζηκαράκης, Τζηκουνάκης, Τζητουράκης, Τζικνάκης, Τζιομπελάκης, Τζιμπλιακάκης, Τζιωνάκης, Τζοανετακής, Τζουβελαράκης, Τζουλάκης, Τζουλουφαττάκης, Τζουμπληακάκης, Τρουλοκολάκης, Τομαβροηδάκης, Τουράπης, Τραφαλάκης, Φινογιανάκης, Χανζηακάκης, Χασανάκης, Χοντράκης, Ψιρογιανάκης, Ψουροκολάκης  Πολλοί θα αναγνωρίσουν τα ίδια επώνυμα με τη σημερινή τους κατάληξη σε –ακος.

         Στην Κρήτη παλαιότερα δεν υπήρχαν επώνυμα σε -άκης. Για παράδειγμα, σε Κρητικό κατάλογο του 1582 όπου υπάρχουν 33 επώνυμα όπως: Δραζίνος, Καλούδης, Στειακός, Καριώτης, Βόλτας, Κανέτος, Κατέλος, Καψής, Σακελάρης, Τζέρμιας, Ζουράρης, Κονταλάκαιρος, Πίτσικας, Ζητούνης, Σερέπετσης, Ζητούνης, Σερέπετσης, κ.α., και κανένα σε -άκης Τα εις -άκης τα βρίσκουμε στην Κρήτη μετά το 1750 όταν η Μάνη είχε υπερπληθυσμό και οι Μανιάτες μετανάστευαν παίρνοντας μαζί τα έθιμα τους και μεταξύ αυτών και την κατάληξη των επωνύμων τους σε -άκης.

Όλο το παραπάνω αφιέρωμα στο εν επικεφαλίδι θέμα ήταν με επιμέλεια του Ντόναλντ Μακφαίηλ.