ΖΕΛΕΛΙΔΗΣ-ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΩΜΑΤΕΡΗΣ

Είναι γεωλογικά κατάλληλη η επιλεγείσα θέση στη Μαραθόλακα, στην περιοχή Καρβελίου, για τη δημιουργία του πρόχειρου σκουπιδότοπου του Δήμου Καλαμάτας;

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μεγάλη ανησυχία και προβληματισμό δημιουργεί κάθε φορά η επιλογή μιας θέσης για τη δημιουργία, είτε πρόχειρου, είτε οργανωμένου σκουπιδότοπου. Αν και θα έπρεπε στην οργανωμένη και δημοκρατικά διοικούμενη κοινωνία που ζούμε να υπάρχει εμπιστοσύνη, ότι όλες οι διαδικασίες λειτουργούν με βάση το δημόσιο συμφέρον, μέσα από έρευνες και επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες, οι τελικές επιλογές και η συνήθης πρακτική που ακολουθείται κλονίζουν αυτή την εμπιστοσύνη, και αμφισβητούνται ακόμα και οι σωστές και ενδεχομένως  δίκαιες προθέσεις.

Για τον παραπάνω λόγο και από επιστημονικό ενδιαφέρον και καθήκον επισκέφθηκα για να μελετήσω γεωλογικά την επιλεγείσα θέση για την κατασκευή του πρόχειρου σκουπιδότοπου του Δήμου Καλαμάτας, χωρίς να γνωρίζω αν υπάρχουν γεωλογικές μελέτες, που αν υπάρχουν θα ήθελα να δω.

Η ιδιαίτερη ευαισθησία μου στην προστασία της περιοχής σχετίζεται με το γεγονός ότι σε αυτήν την περιοχή δραστηριοποιούμαι ερευνητικά και επιστημονικά για περισσότερα από 20 χρόνια και έχω δημοσιεύσει  σχετικές επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά (βλ. Βιβλιογραφία).

Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, όταν επιχειρείται η μελέτη ή η έρευνα μιας περιοχής, πρώτο μέλημα είναι η βιβλιογραφική ενημέρωση των μελετητών – ερευνητών για το τι έχει γίνει και τι έχει δημοσιευτεί από άλλους ερευνητές για την περιοχή μελέτης. Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει ταύτιση απόψεων με τα αποτελέσματα των προηγουμένων ερευνών είναι όμως απαραίτητη η στοιχειοθέτηση και τεκμηρίωση της όποιας αντίθετης άποψης με νέα στοιχεία και δεδομένα.

Για την ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας έχει δημοσιευτεί Γεωλογικός χάρτης το 1986, με χαρτογράφηση που έγινε από τον κ. Ψώνη την περίοδο 1980-81, και στην οποία φαίνεται καθαρά, τόσο η τεκτονική της περιοχής, όσο και η στρωματογραφία της. Επιπλέον, στην ευρύτερη περιοχή της πόλης της Καλαμάτας εκπονήθηκε διδακτορική διατριβή (1984-1988), από τον υπογράφοντα, η οποία δίνει επιπλέον στοιχεία για τη λεκάνη της Καλαμάτας, την οποία διατρέχει ο ποταμός Νέδων και οποίος διέρχεται πλησίον του σκουπιδότοπου. Στη διδακτορική αυτή διατριβή αναλύεται με λεπτομέρεια το τεκτονικό και ιζηματολογικό καθεστώς, όπου φαίνονται τα ρήγματα που επηρεάζουν την περιοχή και πώς τροποποιούνται τα περιβάλλοντα ιζηματογένεσης στη διάρκεια του χρόνου, εξαιτίας της τεκτονικής δραστηριότητας και μπορεί κανείς να αντλήσει στοιχεία για την υδρογεωλογική συμπεριφορά της περιοχής.

2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ

Στρωματογραφικά και σύμφωνα με τον γεωλογικό χάρτη η περιοχή που αναπτύχθηκε ο σκουπιδότοπος (Εικ. 1) δομείται από κατακερματισμένους ασβεστόλιθους της ισοπικής ζώνης Γαβρόβου – Τρίπολης (Εικ. 2). Ο κατακερματισμός των ασβεστολίθων οφείλεται στη δράση πολλών ρηγμάτων, και εξαιτίας του κατακερματισμού τους δημιουργείται εσωτερικά τους έντονο δευτερογενές πορώδες. Ο έντονος κατακερματισμός διευκολύνει την κατείσδυση του μετεωρικού νερού, ενώ επίσης, το δευτερογενές πορώδες δημιουργεί τις καταλληλότερες συνθήκες ανάπτυξης υδροφόρων. Έτσι, ενώ φαίνεται πως το έντονο δευτερογενές πορώδες ευνοεί την ανάπτυξη καλών υδροφοριών στην περιοχή, καθότι μεγάλες ποσότητες του μετεωρικού νερού κατεισδύουν και κινούνται υποεπιφανειακά με μεγάλες ταχύτητες εμπλουτίζοντας τους υπάρχοντες υδροφόρους, είναι επικίνδυνη η οποιαδήποτε επιφανειακή ρύπανσή τους, γιατί δεν υπάρχει το παραμικρό φιλτράρισμα και η απόκριση της ρύπανσης στους υδροφόρους γίνεται άμεσα. 

            Οι συγκεκριμένοι ασβεστόλιθοι καλύπτουν μεγάλη έκταση στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας, ενώ επίσης αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης απορροής του ποταμού Νέδωνα. Το μετεωρικό νερό, που ένα μέρος του κατεισδύει μέσω των σπασιμάτων του ασβεστολίθου και κινείται υποεπιφανειακά, ενώ ένα άλλο μέρος του κινείται επιφανειακά, μέσω του ποταμού Νέδωνα προς την πόλη της Καλαμάτας, όπου πριν εκφορτιστεί στον Μεσσηνιακό κόλπο εμπλουτίζει όλα τα κλαστικά ιζήματα που αναπτύσσονται στην περιφέρεια της πόλης της Καλαμάτας. Τα κλαστικά ιζήματα, που αποτελούνται από άμμους και κροκάλες, καθώς και ο υποκείμενος ασβεστόλιθος (που περιγράφτηκε προηγούμενα), αποτελούν τους κύριους υδροφόρους, που υδροδοτούν την πόλη της Καλαμάτας, καθότι οι περισσότερες πηγές υδρομάστευσης αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Νέδωνα.    

            Επίσης, θα έπρεπε να σημειωθεί πως στην περιοχή μελέτης, αλλά και δίπλα σε αυτήν,  αναπτύσσονται λεπτόκοκκα κλαστικά ιζήματα, που θεωρούνται υδατοστεγανοί σχηματισμοί, και αναπτύσσονται, είτε πάνω, είτε κάτω από τους παραπάνω περιγραφέντες ασβεστολίθους. Οι κλαστικοί αυτοί σχηματισμοί εξασφαλίζουν τη στεγανότητα που απαιτείται, έτσι ώστε να αποφέυγεται η διάχυση της ρύπανσης, ενώ τις περισσότερες φορές αναπτύσσονται σε διαφορετικές, και μάλιστα πολύ μικρότερες υδρογεωλογικές λεκάνες από αυτή του ποταμού Νέδωνα, εξασφαλίζοντας αν μη τι άλλο, την προστασία τουλάχιστον της λεκάνης του Νέδωνα.

              

3. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ – ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥ ΣΚΟΥΠΙΔΟΤΟΠΟΥ

Η αυτοψία του λειτουργούντος σκουπιδότοπου έδειξε τα παρακάτω:

1. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από φυσική κλίση του εδάφους προς τον παραπόταμο του Νέδωνα και έτσι χρησιμοποιείται (δηλαδή χωρίς αλλαγή της πρωτογενούς κλίσης του εδάφους). Καθαρίζεται επιφανειακά και ισοπεδώνεται το ανάγλυφο και στη συνέχεια προστίθεται γεω-ύφασμα. Σημειώνεται πως για την επιτυχή εφαρμογή του γεωυφάσματος απαιτείται η προσθήκη αργιλικού υλικού σε πάχος όχι μικρότερο των 30cm πάνω από το έδαφος έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η απόδοσή του και να προστατευθεί το γεωύφασμα από τυχόν ρωγμές. Είναι απορίας άξιον πως οι «ειδικοί» έκριναν ότι «δεν χρειάζεται το αργιλικό υπόστρωμα, αλλά αρκεί να απλωθεί γεω-ύφασμα στη επιφάνεια του εδάφους για να εξασφαλιστεί η μόνωση».

2. Τα σκουπίδια που συγκεντρώνονται στο σκουπιδότοπο ανακατεύονται με αργιλικό υλικό έτσι, ώστε να μην δημιουργηθούν εστίες μόλυνσης. Η παράμετρος αυτή, προς το παρών, φαίνεται να λειτουργεί.

3. Δεν υπάρχει αγωγός συγκέντρωσης των παραγόμενων λυμάτων από την ταφή των σκουπιδιών στο χαμηλότερο υψομετρικά σημείο, έτσι ώστε να είναι εφικτή η μεταφορά τους σε βιολογικό καθαρισμό και η μείωση του κινδύνου διάχυσης των ρύπων στον ποταμό Νέδων. Είναι προφανές, πως η βροχή που πέφτει το χειμώνα στην περιοχή, εμποτίζει το μίγμα σκουπιδιών – αργίλου και μαζί με τα δημιουργούμενα υγρά απόβλητα, ρέουν προς τον παραπόταμο του Νέδωνα και από εκεί στον ίδιο τον Νέδωνα. Η απόσταση από τον σκουπιδότοπο μέχρι την κοίτη του παραποτάμου είναι περίπου 200 μέτρα, ενώ από την κοίτη του Νέδωνα όχι μεγαλύτερη των 800 μέτρων. Το μήκος της κοίτης του ποταμού Νέδωνα από τον σκουπιδότοπο μέχρι την είσοδο του στη λεκάνη της Καλαμάτας και την πλησιέστερη υδρομάστευση του Δήμου της Καλαμάτας, δεν είναι μεγαλύτερη των 4 χιλιομέτρων.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα παραπάνω προκύπτει πως επιβάλλεται η άμεση διακοπή λειτουργίας του σκουπιδότοπου, γιατί δεν μπορεί να θεωρηθεί η παραπάνω εφαρμογή ως διαδικασία λειτουργίας χώρου υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ), αν και επιχειρείται να φανεί ως υγειονομική ταφή απορριμμάτων. Η επιλογή του συγκεκριμένου σκουπιδότοπου δεν βασίστηκε ούτε σε στοιχειώδη γεωλογικά κριτήρια. Πρέπει η Νομαρχία με τις υπηρεσίες της (Υγειονομική υπηρεσία, Εγγείων βελτιώσεων) να επέμβει και να κάνει ελέγχους στην περιοχή και στα ποτάμια για τυχόν ρύπανση, αλλά και έλεγχο νομιμότητας.

Πρέπει να προκηρυχθεί γεωλογική μελέτη, μέσα από την οποία να υποδειχτούν γεωλογικά αποδεκτές λύσεις, για τη λειτουργία οργανωμένου ΧΥΤΑ στο Νομό Μεσσηνίας και όχι πρόχειρου σκουπιδότοπου στο Δήμο της Καλαμάτας. Έτσι, θα διασφαλιστεί η προστασία των  υδροφόρων οριζόντων που υδροδοτούν την πόλη της Καλαμάτας, θα εξασφαλιστεί πόσιμο νερό και για τις επόμενες γενιές, και θα περιοριστούν οι πολλές εστίες ρύπανσης από τους πολλούς αυθαίρετους σκουπιδότοπους στο Νομό.

Πρέπει να λειτουργήσει άμεσα το εργοστάσιο κομποστοποίησης - λιπασματοποίησης και να ξεκινήσει η ενημέρωση του κόσμου για την ανακύκλωση, αλλά και να εφαρμοστεί ο διαχωρισμός στην πηγή.  Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ακόμη και όταν επιλεγεί η λύση των ΧΥΤΑ, κρίνεται απαραίτητη η μείωση του όγκου των απορριμμάτων με την ανακύκλωση στην πηγή, που περιλαμβάνει τη μηχανική διαλογή για την περαιτέρω διαλογή χρήσιμων πρώτων υλών όπως μέταλλα, γυαλί, πλαστικό, οργανικά για κομποστοποίηση (λιπασματοποίηση) κ.ο.κ.. Συνεπώς, με την εφαρμογή της ανακύκλωσης θα επέλθει σημαντική μείωση του όγκου των απορριμμάτων. Όμως η επαναλειτουργία του εργοστασίου είναι πολιτική ευθύνη και βούληση.

Μήπως η διακοπή της λειτουργίας του εργοστασίου κομποστοποίησης - λιπασματοποίησης στην Καλαμάτα οφείλεται στο ότι δεν προχώρησε και δεν οργανώθηκε η ανακύκλωση μέχρι σήμερα; Γιατί άραγε; Γιατί έστω και τώρα δεν προχωράμε στην ανακύκλωση; στη διαλογή στην πηγή που θα είναι χρήσιμη σε όποια από τις μεθόδους τελικά εφαρμοστεί; Είναι απορίας άξιο πως δεν υπάρχουν αντιδράσεις από τους θεσμοθετημένους φορείς, όπως το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΓΕΩΤΕΕ), που πρέπει και απαιτείται να συμμετέχει στην λήψη αποφάσεων που άπτονται των επιστημονικών τους δραστηριοτήτων.   

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

            1. Ζεληλίδης, Α., Κοντόπουλος, Ν.  & Δούτσος, Θ. 1988: Γεωτομή στο Νεογενές και Τεταρτογνές της ΝΔ Πελοποννήσου. -3ο Επιστημονικό Συνέδριο της Ελληνικής Γεωλογικής  Εταιρείας. (10) τ.2, σελ. 149‑166.

            2. Ζεληλίδης, Α. 1991: Αργιλικά ορυκτά σε Πλειοκαινικά-Πλειστοκαινικά περιβάλλοντα ιζηματογένεσης στη ΝΔ Πελοπόννησο. -Ορυκτός Πλούτος, τ.75, σ.35-40.

            3. Zelilidis, A. & Doutsos, T. 1992: An interference pattern of neotectonic faults in the southwestern part of the Hellenic Forearc Basin,Greece.‑ Z.dt.geol.Ges.,143, 95‑105.

            4. Zelilidis, A. & Kontopoulos, N. 1994: Pliocene-Pleistocene fluvial/wave dominated deltaic sedimentation: the Pamisos delta in SW Peloponnesus, GREECE. -Geol.Mag.,131,653-668.

            5.  Zelilidis, A. & Frydas, D. 1994: Paleogeographical and stratigraphical evolution in the Southern Peloponnese,Greece.- Munster Forsch. Geol. Palaont., 76, 255- 262.

            6. Μπούζος, Δ., Ζεληλίδης, Α. & Κοντόπουλος, Ν. 1994: Ολοκαινικά και Πλειο-Πλειστοκαινικά αποθετικά περιβάλλοντα δελταϊκής πλατφόρμας. Παραδείγματα απ’την Δυτική Ελλάδα. - Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας, Τόμος XXX Νο2, 385-396.

            7. Zelilidis, A. & Kontopoulos, N. 1999: Plio-Pleistocene architecture in marginal extensional narrow sub-basins: examples from Southwest Geeece. - Geol.Mag., 136(3), 241-262.

            8. Zelilidis, A. & Kontopoulos, N. 2001: Post-Miocene sedimentary evolution of south Peloponnesus, Greece, (1997) -GAIA , No 16 (1-2), 1-12.

            9. Ψώνης, Κ., Τσαπραλής, Β., Σκούρτση-Κορωναίου, Β., Βάρτη-Ματαράγκα, Μ. & Πετρίδου, Β. 1986: Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος, Φύλλο Καλαμάτα, έκδοση ΙΓΜΕ, Αθήνα.