Η οικογενειακή πλευρά του Νικολάου Πολίτη. Της Μαρίας Λίνου Πολίτη.

 Το Κέντρο Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας ιδρύθηκε το 1994 και το 2024 συμπληρώνει 30 χρόνια ανελλιπούς λειτουργίας και προσφοράς στην Λαογραφία. Με αφορμή τα 30χρονα πρόκειται να οργανωθούν λαογραφικές εκδηλώσεις. Παρόμοια εκδήλωση είχε πραγματοποιηθεί πριν από 28 χρόνια.  Η Ομιλία που παρακάτω κατατίθεται, έγινε στα πλαίσια της εκδηλώσεως «Στο Νικόλαο Πολίτη». Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας στις 7/12/1996. Σ' αυτήν συμμετείχε και ο καθηγητής Παναγιώτης Μουλλάς. Οργανωτής Κέντρο Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας

 

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΟΛΙΤΗ                                                                                                            Μαρία Λ. Πολίτη [1]

Φιλόλογος-παλαιογράφος, επιστημονική συνεργάτις του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.

«Το 1954 σε ανάλογη εκδήλωση που είχε οργανώσει η Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νικολάου Πολίτη, είχαν τιμήσει τον πατέρα τους ο πρωτότοκος γιός του Γιώργος, που τον είχε σκιαγραφήσει, και ο μικρότερος, ο Λίνος Πολίτης, που μίλησε για τα μαθητικά χρόνια της Καλαμάτας[2]. Και τώρα ήρθε η δική μου η σειρά, εις προχωρημένην πλέον ηλικίαν κι εγώ, να τον τιμήσω.

Είναι ευτυχής συγκυρία ότι συνέπεσε ο σημερινός εορτασμός με την ημέρα του Αγίου Νικολάου. Έτσι, αφού ευχηθώ Χρόνια Πολλά σε όσους γιορτάζουν, θα ήθελα να στρέψουμε τη σκέψη μας σε όσους δεν είναι πια ανάμεσά μας για να δεχθούν την αγάπη μας αυτή τη μέρα. Όπως ο Νικόλαος Πολίτης,

Νικόλαος Πολίτης (1852-1921)

 που δέχτηκε για τελευταία φορά τις ευχές των συγγενών και των φίλων του πριν από 76 χρόνια, το 1920. Και παρόλο που εκείνες οι ευχές για «Χρόνια Πολλά» δεν τον συνόδεψαν για πολύ στον επίγειο βίο του (πέθανε μετά ένα μήνα, στις 12/1/1921, 69 ετών), ξεπέρασαν τις προθέσεις και τις προσδοκίες των ευχομένων, διαιωνίζοντας την πάντοτε ζωντανή παρουσία του τιμωμένου στην πνευματική και επιστημονική σφαίρα, ως σήμερα τουλάχιστον, που ήδη έχουν συμπληρωθεί περισσότερα χρόνια μεταθανάτιας (76, όπως είπαμε) απ’ όσα της εγκόσμιας ζωής του, λιγότερα από 70. Και είναι βέβαια το έργο του Νικολάου Πολίτη, που του χάρισε αυτή την αθανασία. Ο ίδιος όμως τι λογής άνθρωπος ήταν;

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι τον παππού μου δεν ευτύχησα να τον γνωρίσω. Άλλωστε κι ο ίδιος δεν πρόλαβε ν’ αγκαλιάσει παρά μόνο τον πρώτο εγγονό και κανένα από τα επόμενα εφτά. Έτσι, ο Νικόλαος Πολίτης είναι και για μένα η μυθική και μακρινή μορφή του σοφού που «ανήκει στο έθνος»[3], στον καθέναν από εμάς, εξ αδιαιρέτου. Και γι’ αυτό όταν μου ζητήθηκε η συμβολή μου στην αποψινή τιμητική εκδήλωση, αρχικά εδήλωσα αναρμοδιότητα. Σήμερα όμως ευγνωμονώ το Κέντρο Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας και τον κ. Χρήστο Ζερίτη προσωπικά, που με την ευγενική και τόσο θερμή του επίμονη παράκληση, έγινε αιτία να συνειδητοποιήσω πόσο καλά γνωρίζω την ανθρώπινη πλευρά τού μακαρίτη σοφού προγόνου.

Η γνώση μου αυτή, έμμεση βέβαια, βασίζεται τόσο σε προφορικές μαρτυρίες άμεσες-όπως διηγήσεις των παιδιών του, των μαθητών του (π.χ. του Σωκράτη Κουγέα, του Γεωργίου Μέγα) και άλλων-, όσο και σε γραπτές , όπως το Αρχείο για το οποίο μίλησε διεξοδικά ο κ. Μουλλάς, και είχα την ευκαιρία να μελετήσω ως ερευνητής, και επαληθεύεται η έμμεση αυτή γνώση από την αναβίωση παρόμοιων δεδομένων και παρόμοιων καταστάσεων στην δική μου πατρική οικογένεια. Από τον αντικατοπτρισμό αυτόν λοιπόν θα σας παρουσιάσω κάποιες χαρακτηριστικές εικόνες, που θα φωτίσουν, ελπίζω, την ανθρώπινη διάσταση του σοφού λαογράφου.

Συνήθως τους ανθρώπους του πνεύματος τους φανταζόμαστε συνεχώς καθισμένους μπροστά στο γραφείο τους να γράφουν ή να διαβάζουν. Έτσι φέρνω κι εγώ στο νου μου τον δικό μου πατέρα, τον Λίνο Πολίτη.

Λίνος Πολίτης (1906-1982)

Όμως ποτέ δεν ήταν απρόσιτος κι απομονωμένος εκεί, ποτέ δεν ακούσαμε : «Ησυχία! Ο πατέρας διαβάζει». Αντίθετα, πάντα ήταν διαθέσιμος ν’ ακούσει τις σκέψεις μας, τα προβλήματά μας, ακόμα και να μας βοηθήσει να βρούμε εμεί τη λύση στα απλά προβλήματα της σχολικής αριθμητικής, χωρίς ποτέ να μας αποθαρρύνει. Κι εμείς ούτε που υποψιαζόμασταν βέβαια, πόσο σοβαρή ήταν η δικιά του εργασία, από την οποίαν με τέτοια ευκολία τον διακόπταμε για «ψύλλου πήδημα». Έτσι, όταν έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο (γεγονός που σκόπιμα, για λόγους παιδαγωγικής, δεν τονίστηκε ιδιαίτερα σ’ εμάς τα παιδιά), και η δασκάλα της τότε δωδεκάχρονης Μαρίας την ρώτησε μέσα στην τάξη σε ποία έδρα είχε γίνει καθηγητής ο πατέρας της, εκείνη απάντησε : της Αριθμητικής! (Αντί για της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας). Αυτό το ατομικό μου βίωμα, αντικατοπτρισμός που είπαμε, επαληθεύεται και από άμεση πηγή. Τη διαθεσιμότητα του χρόνου του πατέρα για τα παιδιά του, μαρτυρεί και για τον Νικόλαο Πολίτη ο πρωτότοκος γιός του Γιώργος,

στο κείμενο που ήδη ανέφερα, με το οποίο το 1952 «σκιαγράφησε» τον πατέρα του, κατά τη επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννησή του. Μιλάει λοιπόν ο Γιώργος για τη θερμή ατμόσφαιρα του σπιτιού, όπου ο ίδιος και ο δευτερότοκος Φώτος «αρχίσαμε από μαθητούδια του δημοτικού σχολείου ακόμα, να δοκιμάζουμε τις συγγραφικές μας μιμητικές ικανότητες σε διάφορες χειρόγραφες εφημερίδες πρώτα-πρώτα. Ύστερα προχωρήσαμε και σε περιοδικά, χειρόγραφα πάλι, για να φτάσουμε στερνά και στην ίδρυση ενός «Παιδικού Θεάτρου», που δεν έδωσε όμως ποτέ του παράσταση. Με ακλό μάτι έβλεπε αυτές τις ασχολίες μας ο πατέρας….Και πάντα έβρισκε τον καιρό να μας ορμηνέψει για κάτι σωστό, ποτέ όμως δεν χρησιμοποιούσε το κυριαρχικό δικαίωμα της πατρικής εξουσίας για να μας απαγορέψει κάτι στραβό. Κοίταζε μόνο να ξυπνήσει μέσα μας την κριτική αυτενέργεια και έτσι μόνοι μας να καταλάβουμε τις αστοχίες μας».[4]

Αξίζει να θυμηθούμε εδώ ότι και ο ίδιος ο Νικόλαος Πολίτης είχε λάβει μέρος σε θεατρικές παραστάσεις παλαιότερα, συγκεκριμένα το 1868, ως μαθητής του Γυμνασίου Καλαμάτας, για την ενίσχυση των Κρητών προσφύγων, συνδυάζοντας σ’ εκείνη την εκδήλωση τις θεατρικές και λογοτεχνικές του ανησυχίες (είχε μεταφράσει την κωμωδία του Μολιέρου «ο ακούσιος γάμος») με την φλόγα του πατριώτη που πάντα έκαιγε δυνατά στην καρδιά του. Ξέρουμε ότι λίγα χρόνια πριν, δεκατεσσάρων χρονών αγόρι είχε φύγει κρυφά από το σπίτι του και πήγε με τα πόδια από την Καλαμάτα ως το Ναύπλιο για να μπαρκάρει από κει, να πολεμήσει στην επαναστατημένη Κρήτη. Και τότε τον γύρισαν πίσω, όμως το 1878 διέκοψε τις σπουδές του στη Γερμανία για να καταταγεί εθελοντής στη Θεσσαλία. Και η πατριωτική του δράση δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτά.

[5]
Ο Νικόλαος Πολίτης της φοιτητικής του περιόδου στο Μόναχο.
 Πίνακας του έτους 1880 από τον Γιώργο Ιακωβίδη. Λάδι σε μουσαμά. Εθνική Πινακοθήκη.

Εμείς όμως ας επιστρέψουμε στην οικογενειακή ζωή του Νικολάου Πολίτη. Όλοι, τα παιδιά και οι μαθητές του, μιλούν για τη «θερμή ατμόσφαιρα» στο σπίτι. Και όλοι γνωρίζουν ότι αυτή οφείλεται κατά πολύ και στη σύζυγό του Μαρία, έξυπνη και γλυκειά γυναίκα, και μορφωμένη, αφού είχε τελειώσει το Γυμνάσιο, πράγμα «περιττό» για τις κοπέλες της εποχής της. Όπως μαρτυρεί και ο Στίλπων Κυριακίδης, από προσωπική εμπειρία, ως αποδέκτης αυτής της θερμής ατμόσφαιρας στο σπίτι του Δάσκαλου, αλλά και «ως από του στόματος του ιδίου πολλάκις ήκουσα, υπήρξε δι’ αυτόν πολύτιμος σύντροφος, διότι του εδημιούργησεν το ήρεμον και πλήρες στοργής οικογενειακό περιβάλλον, του οποίου τόσην είχεν ανάγκην δια τα μακράς και επιπόνους μελέτας και έρευνές του». Αλλά κι εκείνος την εκτιμούσε και την αγαπούσε απεριόριστα.

[6]

Από την πλούσια αλληλογραφία τους, που φυλάγεται στο Αρχείο, ξεπροβάλλει μια συζυγική επικοινωνία και αλληλοκατανόηση ζηλευτή και σπάνια. Τα περισσότερα απ’ αυτά τα γράμματα ανταλλάσσονται κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, όταν εκείνη και τα παιδιά λείπουν στην εξοχή (στο Βόλο ή στη Δημητσάνα), ενώ εκείνος παραμένει στην Αθήνα, καθηλωμένος από τις ποικίλες υποχρεώσεις του. Διαρκή είναι τα «παράπονα» της συζύγου και οι παροτρύνσεις προς τον άντρα της να «μην αργήσει να έρθει», όμως κι εκεί διαβλέπει κανείς περισσότερο την αγάπη της και την έγνοια της προς τον άνθρωπό της, που κουραζόταν-υπέρμετρα- είν’ η αλήθεια.

Η ανατροφή των παιδιών ήταν κυρίως μέλημα της μητέρας, σε απόλυτη όμως σύμπνοια με τον πατέρα, που κι εκείνος συνέβαλε στη δημιουργία σωστών χαρακτήρων. Επομένως όσα μας εξιστορεί ο πρωτότοκος Γιώργος αφορούν και τους δυο γονείς. «Η ανατροφή μας γίνεται όχι με αυστηρούς κανόνες τυφλής υπακοής ούτε με συμβουλές και ηθικά παραγγέλματα… μα το περισσότερο η ανατροφή γίνεται με το ζωντανό παράδειγμα, με τ’ οδήγημά μας κοντά στις ίδιες πηγές της πνευματικής ζωής. Από μικρούς μας πήγαινε συχνά ο πατέρας στο θέατρο…. Μορφωτική σημασία για μας είχαν και οι περίπατοι με τον πατέρα. Κάθε τόσο μας έπαιρνε μαζί σε αρχαιολογικούς τόπους… στο φούντωμά της η παιδική περιέργεια δε σκόνταφτε ποτέ επάνω στη βαριεστημένη αδιαφορία του μεγάλου· τον καλοδεχόταν ίσια-ίσια η πατρική φροντίδα, πρόθυμη πάντα να λύσει κάθε απορία μας, να ξυπνά μάλιστα μέσα μας κι άλλες. Δίπλα όμως με την φροντίδα για την πνευματική μας διάπλαση, δεν παραμελούσε ο πατέρας και τη σωματική μας αγωγή. Ό ίδιος μας έμαθε κολύμπι[7]». Αλλού πάλι αναφέρει ότι ο πατέρας του με τα λόγια του και τα μαλώματά του «είχε στόχο να ξυπνήσει μέσα μας τη φωνή του εσωτερικού ανθρώπου[8]».

[9]

Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι εκείνη η αγωγή, που προσπάθησε να δώσει ο Νικόλαος Πολίτης στα παιδιά του, καρποφόρησε.

Πραγματικά «ξύπνησε μέσα τους τη φωνή του εσωτερικού ανθρώπου» και δημιούργησε συνειδητούς και υπεύθυνους ανθρώπους, προς τον εαυτό τους και τη κοινωνία. Και τα παιδιά του, με τη σειρά τους, σα φυσικό επακόλουθο, με τον ίδιο τρόπο ανάθρεψαν τα δικά τους παιδιά, κι εκείνα τα δικά τους.

[10]

Για το χιούμορ μίλησε και ο κ. Μουλλάς. Είμαι σε θέση να μαρτυρήσω ότι πάντοτε κυκλοφορούσε διάχυτο, σε όλες τις εκδηλώσεις τόσο της οικογενειακής όσο και της δημόσιας ζωής των παιδιών, όχι μόνο σε μικρή ηλικία αλλά και στη μετέπειτα σοβαρή διαδρομή τους. Στο Αρχείο σώζεται ένα γράμμα, που στέλνουν στον πατέρα τους τα παιδιά, το καλοκαίρι του 1917 από τη Δημητσάνα. Του διηγούνται που πήγανε και τι έκαναν και τις απαραίτητες παραγγελίες: όταν έρθει να φέρει τις «Διαπλάσεις», να φέρει το ένα, να φέρει το άλλο, τέλος παραγγέλνει και ο δεκαπεντάχρονος Άλκης : «να μας φέρεις και το χαρτί που κολλούν οι μύγες». Οπότε συμπληρώνει ο τριαντάχρονος Γιώργος : «Ναι, γιατί ο Άλκης δεν κάνει καμμία δουλειά και χάφτει μύγες. Αλλά πάλι επειδή βαριέται και αυτή τη δουλειά να κάνει, θέλει να έχει το χαρτί». «Ψέμματα!» διαμαρτύρεται ο Άλκης. Είμαι σίγουρη ότι ο πατέρας τους θα διασκέδασε με τα γραφόμενα και δεν θα ανησύχησε ότι ο γιός του δεν μελετάει.

[11]

Αυτό το χιούμορ βέβαια δηλώνει και μια βαθύτερη αγάπη για τους ανθρώπους, για τα απλά πράγματα, για τη χαρά της ζωής. Ο Παλαμάς, στο ποίημα του για τον Πολίτη που θ’ ακούσουμε, αφού τον προσφωνήσει Σοφό, λέει :

Και μπάζεις μέσα της ζωής το φως και τον αέρα
και της καρδιάς μας την καρδιά μας δείχνεις, το τραγούδι
τ’ ολόδροσο, το πιο όμορφο ρηγόπουλο και κράζεις:
-Ακούστε το πως κελαϊδεί και δέστε το πώς πάει!
Χαρήτε, νιάτα ελληνικά, περηφανέψου, Μάννα!

 

Πιστεύω ότι σήμερα ο Νικόλαος Πολίτης θα ήταν ευτυχής να ξέρει ότι στον τόπο που γεννήθηκε είναι ακόμη ζωντανή η παρουσία του, και θα χαιρόταν πάρα πολύ που υπάρχουν Σύλλογοι που τιμούν και διαδίδουν το έργο του, και που το Κέντρο Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας χαίρεται το τραγούδι και το «δείχνει» με τη σειρά του, ως τρόπο ζωής.-

 

---

[1] 1 Μαρία Πολίτη. Από το αρχείο της οικογένειάς της.

[2] Βλ. «Νέα Εστία» 55 (1954) σελ. 490-521, ιδίως σσ 503-508, Γ.Ν. Πολίτης : Σκιαγραφία του πατέρα μου σ. 509-513, Λίνος Πολίτης : Τα μαθητικά του χρόνια στην Καλαμάτα (1864-1868). Πρβ. και «Έκφραση» 14 (Δεκέμβριος 1995), ιδίως σς. 5-9 και 10-14 αντίστοιχα.

[3] Κριμπά Γρηγορίου, Νικόλαος Πολίτης (1852-1921). Βιογραφικά στοιχεία, περιοδικό «Έκφραση» τόμος 14 Δεκέμβριος 1995, σελ.15-17.

[4] Βλ. «Νέα Εστία», ό.π. σ.505 και 506-508. Πρβ. «Έκφραση», ό.π. σσ. 5 και 8.

[5] Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης.

[6] Μαρία Νικολάου Πολίτη. Φωτογραφία από το βιβλίο του Παναγιώτη Μουλλά «Ο λόγος της απουσίας». Εκδόσεις ΜΙΕΤ 1992.

[7] «Νέα Εστία» ό.π. 506-507 και «Έκφραση» ό.π. σς. 7-8.

[8] Ό.π.

[9] Φωτογραφία από το βιβλίο του Παναγιώτη Μουλλά «Ο λόγος της απουσίας». Εκδόσεις ΜΙΕΤ 1992.

[10] Φωτογραφία από το βιβλίο του Παναγιώτη Μουλλά «Ο λόγος της απουσίας». Εκδόσεις ΜΙΕΤ 1992.

[11] Φωτογραφία από το βιβλίο του Παναγιώτη Μουλλά «Ο λόγος της απουσίας». Εκδόσεις ΜΙΕΤ 1992.