Ο ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΗΡΩΑΣ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΟ 1826 ΚΑΙ «ΠΕΘΑΝΕ ΕΠΙ ΨΑΘΗΣ». ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ ή ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΗΣ ή ΧΟΡΜΟΒΙΤΗΣ ή ΝΤΑΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ή ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΣ.

Ο ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΗΡΩΑΣ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΟ 1826 ΚΑΙ «ΠΕΘΑΝΕ ΕΠΙ ΨΑΘΗΣ».

 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ  Ή ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΗΣ Ή ΧΟΡΜΟΒΙΤΗΣ Ή ΝΤΑΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ

 Ή ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΣ.

                                                                                                     Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη

Σεπτή μνήμη αφανών ηρώων

«Πατρίδα του χρωστάς πολλά αυτουνού του αγωνιστή», στρατηγός Μακρυγιάννης.

         Παρ’ όλο που οι ιστορικές αναζητήσεις μου έχουν στόχο τους Μανιάτες αγωνιστές του 1821, θεώρησα καθήκον μου να συντάξω το παρακάτω κείμενο, προκειμένου να γίνει ευρύτερα γνωστός ένας σπουδαίος αγωνιστής, «αποθανών επί ψάθης», με καταγωγή την Ήπειρο.

      Παρουσιάζω λοιπόν την παρούσα εργασία σχετική με τον ήρωα Κώστα Χορμοβίτη, όπως ήταν το παρατσούκλι τού Κώστα Λαγουμιτζή ή Λαγουμτζή, μετά από μεγάλο διάστημα αναζητήσεων και ερευνών. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν, κατ’ άλλους, Νταλερόπουλος ή Νταλαρόπουλος. Όμως σε μια σημαντική μελέτη του 2009, διατριβή επί διδακτορία στην Θεολογική Σχολή του Α.Π. Θεσσαλονίκης, της Ευτυχίας Αθ. Παππά με τίτλο «Η ΕΠΑΡΧΙΑ ∆ΡΥΪΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΤΗΣ Β. ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟ∆Ο (Τουρκοκρατία, 20ος αιώνας)» αναφέρει πως το επώνυμο του ήταν Παπακυριάκος.

Με το ίδιο επώνυμο αναφέρεται, όπως θα διαβάσει ο αναγνώστης πιο κάτω, και σε διαταγή που του δόθηκε από το Υπουργείο Πολέμου.

          

          1. Καταθέτω προς τους φιλίστορες το πρώτο εύρημά μου. Πρόκειται για την είδηση της εφημερίδος της Αθήνας «ΑΙΩΝ» φύλο 1166 της 6 Ιουνίου 1851 και αναφέρεται στον θάνατο του Κώστα Λαγουμτζή. Οι ασχοληθέντες με την ιστορία του δεν γνωρίζουν την ημερομηνία θανάτου του, όπως θα διαπιστώσει παρακάτω ο αναγνώστης. Αν λάβουμε υπόψη μας το αναφερόμενο από κάποιους συγγραφείς ως έτος γεννήσεώς του το 1781, τότε ο ένδοξος αγωνιστής πέθανε σε ηλικία 70 ετών :

«Απεβίωσεν εν Αθήναις επί ψάθης και ετάφη δια δημοσίων εξόδων ο συνταγματάρχης Κώστας Λαγουμτζής (Υπονομοποιός), ένας εκ των ωφελιμωτέρων αγωνιστών υπέρ της ανεξαρτησίας της πατρίδος. Καιρόν δεν έχομεν του να περιγράψωμεν τας χρησίμους και τόσω αποτελεσματικάς υπηρεσίας τούτου, καθ’ όλον τον αγώνα. Εις την ιστορίαν απολείπεται η εκπλήρωσις έργον τοιούτου, και ήδη σημειούμεν μόνον, ότι εις τας δύω περιωνύμους πολιορκίας του Μεσολογγίου και της Ακροπόλεως των Αθηνών ο Κώστας Λαγουμτζής φέρει ειδικήν θέσιν, μόνος χρησιμεύων αντί 1.000 και 2.000 στρατιωτών. Αλλά τον Μακαρίτην συναγωνιστήν Κώσταν, ορμώμενον εκ της Ηπείρου, διέκρινε πάντοτε  και ευσέβεια, και ηθική αυστηρά, και τρόπος κοινωνικός, και πατριωτισμός ένθερμος. Επί του νεκρού του εξεφώνησε κατάλληλον λόγον ο ιεροκήρυξ Κύριος Κ. Καστόρχης*. 

Αιωνία σου η μνήμη συναγωνιστά Κώστα! Αν οι άνθρωποι σ’ ελησμόνησαν αποθανόντα επί της ψάθης, το όνομά σου όμως μένει αθάνατον εν όσω υπάρχουσι Μεσολόγγιον και Αθήναι. Ο άγιος Θεός αναπαύσοι την ψυχήν σου εν χώρα ζώντων και εν σκηναίς δικαίων».

* Καλλίνικος Καστόρχης : «Αρχιθύτης Φθιώτιδος και Ελλάδος απάσης ρήτωρ μέγας, ο Καλλίνικος ώφθη».

Υπήρξε μεγάλη προσωπικότητα που γεννήθηκε στην Δημητσάνα το 1789, διακρίθηκε ως αγωνιστής του 1821, που χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή Βουλκάνου και πέθανε το 1877 ως Επίσκοπος Φθιώτιδος. Τον επικήδειο στο ξόδι του Κώστα Λαγουμτζή τον εξεφώνισε ως σπουδαίος ρήτωρ και Ιεροκήρυξ Αθηνών.

2. Παραθέτω το περιεχόμενο της σημαντικής εκδόσεως της «Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος» και συλλογής του «Εθνικού Ιστορικού Μουσείου» με τίτλο «Ιστορικά Προσωπεία» Αθήνα 2010. «Στην έκδοση αυτή παρουσιάζεται η συλλογή 23 πρωτοτύπων προσωπείων και των αντιγράφων τους. Ανήκουν σε επιφανείς Έλληνες οι οποίοι έζησαν το 19^ο αιώνα και το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα. Από τα πρωτότυπα τα 20 είναι γύψινα εκμαγεία και το ένα ορειχάλκινο. Τα δύο άλλα είναι προσωπεία ζώντων, ένα πήλινο και ένα από υαλοβάμβακα». Γράφει στην σελίδα 76 :

«Κώστας Νταλαρόπουλος, Χορμοβίτης ή Λαγουμιτζής.

Έξοχος αγωνιστής, ο πιο άξιος και γενναίος υπονομοποιός του Αγώνα. Καταγόταν από το Χόρμοβο της Βορείου Ηπείρου. Νταλαρόπουλος ήταν το επίθετό του, το Λαγουμιτζής επικράτησε ως προσωνύμιό του επειδή έγινε ξακουστός από την τέχνη του υπονομοποιού. Πολέμησε με γενναιότητα στην δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και διασώθηκε κατά την Έξοδο του 1826. Με διαταγή της Κυβερνήσεως κατέβηκε στην Αθήνα με το σώμα του Νικολάου Ζαχαρίτσα και προσέφερε τις μοναδικές υπηρεσίες ως υπονομοποιού κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως. Απεβίωσε στην Αθήνα-το συμπεραίνουμε από την ύπαρξη του νεκρικού εκμαγείου του μεταξύ των εκμαγείων που φυλάσσονταν μέχρι το 1886 στο Σχολείο των Τεχνών- και προ του 1850, δεδομένου ότι ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του, που συντάσσονται μέχρι το 1850, μιλάει σε παρελθόντα χρόνο για τον Λαγουμιτζή και τον αποκαλεί «αθάνατο». Σχετικά αναφέρει «{…} όταν κολλήσαμεν εις το κάστρο, βαστούσαμεν και τον μαχαλά της Πλάκας ως την Αρβανίτικη Πόρτα. Από κάτου το κάστρο, ανάμεσα στα σπίτια, ήταν μια εκκλησία και της έδεσε λαγούμι ο αθάνατος περίφημος Κώστας Λαγουμιτζής, γενναίος και τίμιος πατριώτης και με την τέχνη του και με το ντουφέκι του ως λιοντάρι πολέμαγε δια την πατρίδα. Ήμαστε  μαζί και αγωνιζόμαστε ως αδελφοί νύχτα και ημέρα. Και δουλεύαμεν με τους ανθρώπους, τους αγαθούς Αθηναίους και φκιάχναμεν τα λαγούμια και ήμαστε όλοι πάντα αγαπημένοι κι’ ενωμένοι. Εις το Μεσολόγγι και παντού αυτός ο γενναίος άνδρας θάματα έχει κάμει. Πατρίδα του χρωστάς πολύ αυτηνού του αγωνιστή. Θησαυρούς του δίνει ο Κιτάγιας να γυρίση, δια σένα, πατρίδα, όλα τα καταφρονεί {…}» (Βλαχογιάννης τ. Β. Απομνημονεύματα, σ.193).

         Σημείωση της εκδόσεως σελ.15. «Προέκταση των καταλοίπων του σώματος θεωρούμε τις προσωπίδες ή άλλως προσωπεία ή εκμαγεία, τα οποία ως ακριβή αποτυπώματα του ανθρωπίνου προσώπου διατηρούν τη μνήμη του σώματος. Υπό αυτή τη θεώρηση το Μουσείο φυλάσσει προσωπεία ιστορικών προσωπικοτήτων της νεότερης Ελλάδας, κυρίως αγωνιστών της Επανάστασης του 1821. Ως προϊόντα καλλιτεχνικής δραστηριότητας -της πλαστικής- και με κριτήριο το υλικό κατασκευής –γύψος, μέταλλο κ.α.- τα εκμαγεία υπάγονται στη συλλογή των γλυπτών. Είναι δε το εκμαγείο ή προσωπείο ή μάσκα ένα ακριβές αποτύπωμα του ανθρωπίνου προσώπου. Από πηλό, κερί, γύψο, μέταλλο ή άλλο κατάλληλο υλικό, κατασκευάζεται από «τύπο» (μήτρα, καλούπι) που πλάστηκε επί του προσώπου του νεκρού αλλά συχνά και ζώντος.

Διευκρινήσεις κατασκευής: Το καλούπι, την εποχή που αναφερόμαστε σχηματιζόταν με την παρακάτω διαδικασία : αλειφόταν πρώτα το πρόσωπο με μια λιπαντική ουσία, στη συνέχει απλώνονταν επάνω του επάλληλα λεπτά στρώματα κεριού ή γύψου. Λεπτότατες κλωστές ή γάζες ενδιάμεσα διασφάλιζαν την αντοχή του καλουπιού. Στη μάσκα, που προερχόταν από το καλούπι, γινόταν, αν υπήρχε ανάγκη, διορθωτική αισθητική παρέμβαση για να αποδοθεί ακριβέστερα η φυσιογνωμία του προσώπου ή, αν επρόκειτο για μάσκα αποθανόντος, να απαλυνθούν τα νεκρικά χαρακτηριστικά».

          3.  Καταθέτω το βιογραφικό του Λαγουμιτζή ή Λαγουμτζή όπως το συνέθεσε η κυρία Ευτυχία Αθ. Παππά http://ikee.lib.auth.gr/record/122863/files/PAPPA%20EFTIXIA.pdf :

             «Κώστας Λαγουµτζής. Το επώνυµό του ήταν Παπακυριάκος και καταγόταν από την Λέκλη. Η προσωνυµία Λαγουµτζής ήταν η επαγγελµατική του ειδικότητα και ο ίδιος υπέγραφε: «Κώστας Λαγουµιτζής». ∆εν γνωρίζουµε χρόνο γέννησης και θανάτου του. Στο πολιορκηµένο Μεσολόγγι ήρθε από το Ναύπλιο µε εντολή του υπουργείου του Πολέµου περί τα τέλη Σεπτεµβρίου, διορισµένος από τη ∆ιοίκηση για να εκπληρώσει τη κατασκευή υπονόµου. Είχε υπό τις διαταγές του 18 τεχνίτες και κτίστες, των οποίων ο µισθός θα ήταν των πρώτων έξι 100 γρ., των άλλων έξι 50 γρ. και των υπόλοιπων 60 γρ., ενώ ο δικός του µισθός ήταν 200 γρόσια. το µήνα. Μαζί µε τον Παναγιώτη Σωτηρόπουλο που υπήρξε πολύ σπουδαίος κατασκευαστής υπονόµων και τον Θεοχάρη Βρύσα εργάστηκε ακούραστα για την κατασκευή του υπόνοµου που απέδωσε λαµπρά αποτελέσµατα. Αλλά πέρα από τις τεχνικές επιδόσεις του, ο Κώστας αγωνιζόταν και µε τα όπλα, παλικαρίσια, όπως βέβαια και οι άντρες του, που έφθασαν τους 99 «εντός του Μεσολογγίου». Κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου ο Κ. Λαγουµιτζής διασώθηκε για να συνεχίσει το έργο του στην Ακρόπολη της Αθήνας. Στις αρχές Ιανουαρίου  του 1826 η Προσωρινή διεύθυνση της ∆υτικής Ελλάδος δήλωσε ότι ο χιλίαρχος Κώνστας κτίστης υπονόµων ωφέλησε τα µέγιστα στην παρούσα δεινοτάτη πολιορκία του Μεσολογγίου, γι’ αυτό συνιστάται θερµώς στην εύνοια της Σεβαστής ∆ιοικήσεως. Τον επόµενο µήνα ο Λαγουµιτζής από το Ναύπλιο απευθύνεται προς το Εκτελεστικό Σώµα και παρακαλεί να του δοθούν οι µισθοί του και διαταγή για να συνάξει 200 στρατιώτες αναγκαίους για το έργο της κατασκευής υπονόµων στην Ακρόπολη της Αθήνας. Και αυτή τη φορά αντιµετώπισε µε επιτυχία το έργο του και σώθηκε η πολιορκηµένη από τον ίδιο τον Κιουταχή η Ακρόπολη. Το σώµα του Κώστα Παπακυριάκου-Λαγουµτζή αποτελούνταν από 46 άντρες µε προοπτική να ενισχυόταν µε άλλους 12, οι οποίοι καταγόταν από όλα τα µέρη της Ελλάδος. Ανάµεσά τους, από την επαρχία ∆ρυϊνουπόλεως ήταν: από τη Λέκλη, ο Ιωάννης Παπακυριακού, λοχαγός, που ήταν και αδερφός του, ο Κυρίτζης Μιχαήλος, υπολοχαγός, ο Χρήστος Αλεξίου, λοχίας, ο Ιωάννης Σάββας δεκανέας και ο Κώστας Σάββας, στρατιώτης, από το Τερµπούκι, ο Μήτρος Κέντρου, στρατιώτης, από το Αργυρόκαστρο, ο Αθανάσιος Παπάς, στρατιώτης, από το Ειρίντι, ο Νάνος Σάββας, λοχίας και ο Κώστας Ζάχος και ο Νικόλαος Ζάχος, στρατιώτες. Τον Ιούνιο του 1827 έγινε πολιτάρχης στη Σαλαµίνα και το 1830 αναφέρεται ως Ταγµατάρχης. Το 1837 τιµήθηκε καθ’ όλα επάξια, µε το παράσηµο του Ταξιάρχη του Σωτήρα, παρότι ακόµα Ταγµατάρχης, δηλ. ισότιµα µε τον Υποστράτηγο Γκόρντον και τους Συνταγµατάρχες Κ. ∆εληγιάννη, Γ. Γιατράκο και Λυκ. Λογοθέτη. Το 1839 εντάχθηκε ως «ο Ταγµατάρχης της φάλαγγος Κώστας Λαγουµιτζής εις τους πρεσβύτες προβιβαζόµενος Αντισυνταγµατάρχης», αν και αλλού µνηµονεύεται ως Συνταγµατάρχης».

4. Η ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΚΑΙ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

         Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, περιέχεται πολύτιμος ο θησαυρός της περιόδου της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, που σώθηκε από την καταστροφή (πωλούμενος σε μπακάλικα και ποικίλα εμπορικά καταστήματα για να χρησιμοποιηθεί ως χαρτί περιτυλίγματος), χάρη στις ηρωικές προσπάθειες εμπνευσμένων ερευνητών, υπάρχουν αρκετά έγγραφα που σχετίζονται με τον Κώστα Λαγουμτζή και σε ένα από αυτά βρίσκουμε και την υπογραφή του :

        Το πρώτο που παρουσιάζεται εδώ είναι η εντολή που του δόθηκε από το Υπουργείο Πολεμικών να μεταβεί στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι. Το παρακάτω έγγραφο δημοσιεύθηκε από τον συγγραφέα Κ.Σ. Κώνστα στην «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ-Μηνιαία επιθεώρησις εν Ιωαννίνοις» τον Μάρτιο 1962 στο 119^ο τεύχος του :

Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Το Υπουργείον του Πολέμου
Περίοδος Γ΄
Αριθ. 11324
Προς τον υπονομέα Κύριον Κώνστα Παπακυριακού

      Διατάσσεσαι δια της παρούσης όπως λαβών ταύτην απέλθης, όσο το συντομώτερον, εις Μεσολόγγιον, εκπληρών το του υπονομέως έργον, έχων δε υπό την οδηγίαν σου δέκα οκτώ τεχνίτας κτίστας, των οποίων ο μισθός των μεν έξ θέλει είναι προς εκατόν γρόσια τον μήνα, των δε έξ προς πεντήκοντα, των δε λοιπών έξ προς εξήκοντα, ο ιδικός σου μισθός ανά διακόσια γρόσια τον μήνα. Φθάσας δε εκεί θέλεις υπόκεισαι εις τας αμέσους οδηγίας της τα της Δυτικής Ελλάδος Διευθυνούσης Επιτροπής.

      Το Υπουργείον τούτο λοιπόν βέβαιον εις τον πατριωτικόν ζήλον και προθυμίαν σου ότι θέλεις εκτελέσει το εμπιστευθέν σοι λειτούργημα μετ’ επιμελείας και τιμιότητος, σοί εύχεται αίσιον πλούν και επιτυχίαςν του εγχειρήματός σου προς ματαίωσιν των επιχειρημάτων του εχθρού και επαύξησιν της αγαθής υπολήψεως, την οποίαν συνέλαβεν η Διοίκησις και το Υπουργείον περί του υποκειμένου σου.

Τη 11 Σεπτεμβρίου 1825
εν Ναυλίω
Η Επιτροπή των Πολεμικών
Α. Μεταξάς
Αδάμ  Δούκας
ο Γενικός Γραμματεύς
(τ.σ.) Δημ. Σαλτέρης

       Το δεύτερο παρουσιαζόμενο έγγραφο είναι η ΔΗΛΟΠΟΙΗΣΗ των σπουδαίων υπηρεσιών που προσέφερε ο Λαγουμτζής στην Β’ πολιορκία του Μεσολογγίου και το υπογράφουν όλοι οι γνωστοί τότε στρατηγοί που τον γνώρισαν από κοντά. Και αυτό το έγγραφο το άντλησα από τον συγγραφέα Κ.Σ. Κώνστα στην «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ-Μηνιαία επιθεώρησις εν Ιωαννίνοις» τον Μάρτιο 1962 στο 119^ο τεύχος του :

    

      Το τρίτο παρουσιαζόμενο έγγραφο αποτελεί μνημείο πατριωτισμού  του ήρωα Κώστα Λαγουμτζή, είναι γραμμένο από εγγράμματο άτομο και στο τέλος έχει την υπογραφή του αγωνιστή. Είναι εύρημά μου από τα ΓΑΚ και περιέχεται στο αρχείο του Υπουργείου Πολέμου στον φάκελο 173 και έγγραφο 244.

Προς το Σ(εβαστόν) Εκτελεστικόν Σώμα

        Κατά την υπ’ αριθ. 11324 διαταγήν του Υπουργείου Πολέμου απήλθον εις Μεσολόγγιον και από το αποδεικτικόν της Επιτροπής και των  Στρατηγών, του οποίου σας περικλείω το ίσον, βεβαιώνω το Σ(εβαστόν) τούτο Σώμα δια τας εκδουλεύσεις μου.

       Παρακαλώ λοιπόν το Σ(εβαστόν) Εκτελεστικόν Σώμα, ίνα μου δοθώσιν οι μισθοί μου, και ίνα μου δοθή διαταγή δια να συνάξω διακοσίους στρατιώτας ως αναγκαίους δια το έργον της υπονομίας, βάλλων αυτούς έμπροσθεν φύλακας, ενώ εγώ θέλω δουλεύει υπό την γήν εκτός του Φρουρίου. Κατ’ αυτόν τον τρόπον Σεβαστοί μοι Εκτελεστικόν Σώμα, ημπορώ να φανώ και εις το εξής ωφέλιμος εις την πολιορκίαν του Μεσολογγίου, και θέλω είμαι υπήκοος ημέραν και νύκτα εις τα προσταγάς της Σ(εβαστής) Διοικήσεως, εκπληρών το χρέος μου και όθεν αλλού ήθελε με διατάξη και με το ανήκον σέβας μένω υπήκοος.

Τη 8 Φεβρουαρίου 1826
εν Ναυπλίω
Ο πατριώτης
Κοστας λαγουμτζής

5. Παρακάτω το βιογραφικό του από το site  Himara.gr | Ειδήσεις απ' την Βόρειο Ήπειρο

   https://www.himara.gr/istoria/4300-o-rolos-ton-boriopiroton-stin-apanastasi-toy-1821

       «Το Χόρμοβο, κοντά στο Τεπελένι, που ξεκληρίστηκε από τον Αλή Πασά, πρόσφερε πολλά. Ο Λ. Κουτσονίκας (Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1863) γράφει για τη συμβολή των Χορμοβιτών στον αγώνα της ανεξαρτησίας: «Εις την Ελληνικήν Επανάστασιν συνετέλεσαν ουκ ολίγον οι Χορμοβίται. Το τμήμα της Ρίζης είναι επίσημον δια τους μαχίμους αυτής άνδρας, συντελέσαντας ουκ ολίγον εν τη επαναστάσει της Ελλάδος». Γνωστός για τη δράση του είναι ο Χορμοβίτης Κων. Λαγουμιτζής ή Νταλαρόπουλος. Την καταγωγή του διεκδικούν η Χειμάρα και η Λέκλη, χωριό του Αργυροκάστρου.

      Περισσότερο γνωστός είναι με το παρωνύμιο «Λαγουμιτζής», από την ικανότητα που είχε να ανοίγει «λαγούμια», υπόνομους. Βοήθησε στην άλωση της Ακρόπολης των Αθηνών και το Μεσολόγγι με τους υπόνομους που κατασκεύαζε. Γράφει σχετικά ο συμπολεμιστής του Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του: «Όταν κολλήσαμεν εις το Κάστρο, βαστούσαμεν και τον μαχαλάν της Πλάκας ως την αρβανίτικη πόρτα. Από κάτου το κάστρο εις τα σπίτια ήταν μία εκκλησία και της έδεσε λαγούμι ο αθάνατος περίφημος Κώστας Λαγουμιτζής, γενναίος και τίμιος πατριώτης, και με την τέχνη του και με το ντουφέκι του ως λιοντάρι πολέμαγε δια την πατρίδα. Εις το Μεσολόγγι και παντού αυτός ο γενναίος άνδρας θάματα έχει κάμει. Πατρίδα, του χρωστάς πολύ αυτηνού του αγωνιστή». Ο Κ. Λαγουμιτζής πέθανε το 1851 φτωχός και λησμονημένος».

6.  Από το διαδίκτυο με τίτλο «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ» http://kariatida62.blogspot.com/2010/03/3.html

        Ο Κιουταχής, σέρνοντας μαζί του 6000 πέζουρα, 2000 καβαλαρία και 20 κανόνια και λουμπάρδες, φτάνει στα τέλη του Ιούνη 1826, στην Αττική δίχως να βρει αντίσταση από κανέναν. Στις 3 Ιούλη στήνει το τσαντίρι του στα κάτω Πατήσια στην σημερινή στάση Λεβίδη, όπου κείνο τον καιρό είχε νερό και στέρνες. Από τούτη την μέρα άρχισε το στενό μπλόκο της Αθήνας, που βάσταξε ίσαμε το Μάη του άλλου χρόνου. Στον Σέγγιο (έτσι έλεγαν τότε τον λόφο του Φιλοπάππου) έστησε τα κανόνια του και χτυπούσε την Ακρόπολη, κάνοντας μεγάλη ζημιά στ' αθάνατα μάρμαρα. Πολλές από τις πληγές που βλέπεις τώρα, επισκέπτη της Ακρόπολης, στις κολόνες του Παρθενώνα και στ' άλλα μνημεία τότε έγιναν! Γκρεμίστηκε τότε  και το Ερεχθείο και υπήρξαν  μερικά θύματα (το θυμάμαι καλά και εγώ ως Καρυάτιδα).

        Έτσι εκείνα τα κανόνια του Κιουταχή συμπλήρωσαν την καταστροφή του Βενετσιάνου Μοροζίνη και του Εγγλέζου Ελγίνου, κι ίσως να μην απόμενε σήμερα τίποτε πάνω στον Ιερό Βράχο, αν στις 12 του Ιούλη δεν έσωζε από την καταστροφή τον Βράχο, ο λαγουμιτζής Κώστας Χορμοβίτης. Ο Κιουταχής έβαλε ξακουστούς λαγουμιτζήδες να ανοίξουν λαγούμια κάτω από την Ακρόπολη να τάδενε γερά με μπαρούτι και μετά θα τίναζε τον Βράχο ολάκερο. Μα ο Χορμοβίτης τους αχρήστεψε όλους και έφερε σ' απόγνωση τον Κιουταχή, που του υποσχόταν χρυσάφι όσο το βάρος του κορμιού του, αν γινόταν δικός του! Μα ο Κωσταντής δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή κάτι παρόμοιο και χάλασε τα σχέδια του Κιουταχή. Μα ποιος να κάτσει να στεναχωρηθεί μέναν ταπεινό, ωσάν αυτόν τον αγωνιστή; τόσο ταπεινό που η μεγάλη εγκυκλοπαίδεια ούτε καν ξέρει πως πολέμησε στην Ακρόπολη, μα τόνε φέρνει σκοτωμένο στο Μεσολόγγι! Φρούραρχος του κάστρου ήταν ο Γκούρας με 300 νοματαίους. Έτσι άμα ο Κιουταχής έμαθε πως ο Καραϊσκάκης έφτασε στην Σαλαμίνα, βιάστηκε με κάθε τρόπο να πάρει την πολιτεία.

7. Κείμενο της της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου.

   http://ikivotos.gr/post/162/o-agios-gewrgios-o-aleksandrinos-kai-o-lagoymitzhs

       Νοτιοανατολικά του θεάτρου του Διονύσου, κοντά στην οδό Θρασύλλου, που από τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου οδηγεί βόρεια, προς τα Αναφιώτικα και την Πλάκα, μπορεί κανείς να δει ένα κουκλίστικο σε μέγεθος εκκλησάκι, το ύψος του οποίου φτάνει μόλις το 1,90 μ. και είναι ιδιότυπα κτισμένο. Πρόκειται για έναν ναΐσκο που ξανακτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού του Αγίου Γεωργίου του Αλεξανδρινού. Το προσωνύμιο αποδίδεται πιθανόν σε εικόνα του Αγίου που προερχόταν από την Αλεξάνδρεια και τον παρουσίαζε μελαψό. Για την ιστορία του μνημείου αυτού ως χριστιανικού κτιρίου ελάχιστα είναι γνωστά. Συνδέεται, όμως, με πρόσωπα και γεγονότα που, αν και είναι σημαντικά, πολύ λίγοι τα γνωρίζουν, και μάλιστα σε καιρούς πνευματικής ανυδρίας.

          Ο αρχικός ναός έπεσε και αυτός θύμα των πολεμικών γεγονότων που διαδραματίζονταν γύρω από την Ακρόπολη στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Ο Μακρυγιάννης αλλά και ο Σουρμελής περιγράφουν ότι καταστράφηκε ο ναός το καλοκαίρι του 1826, όταν οι Έλληνες πολιορκούνταν πάνω στον Ιερό Βράχο. Πολεμώντας κοντά στον ναό της Χρυσοσπηλιώτισσας, προκάλεσαν τους Τούρκους να πλησιάσουν στον ναΐσκο, που βρισκόταν σε πολύ καίρια θέση για τους αντιμαχομένους. Το είχαν προηγουμένως γεμίσει με πυρομαχικά, χάρη στην τέχνη του Μεσολογγίτη πολεμιστή και «λαγουμιτζή» Κώστα Χορμοβίτη ή Νταλερόπουλου, που κατασκεύαζε λαγούμια (υπονόμους). Την κατάλληλη στιγμή έβαλαν φωτιά και μαζί με το μνημείο καταπλακώθηκαν και αρκετοί Τούρκοι. «Και πήγε στον αγέρα η εκκλησιά και οι Τούρκοι όλοι», γράφει χαρακτηριστικά ο Μακρυγιάννης.

              Το εκκλησάκι του Αι Γιώργη του Αλεξανδρινού σήμερα, υπό την σκιάν της Ακροπόλεως.

         Αν ρωτήσει κάποιος τους κατοικούντες περί την οδό Λαγουμιτζή, η οποία διασταυρώνεται με τη λεωφόρο Συγγρού στο ύψος του Παντείου Πανεπιστημίου, ποιος ήταν αυτός που δόθηκε το όνομά του στην οδό τούτη, πολύ φοβούμαι ότι απάντηση δεν θα λάβει. Και όμως, πρόκειται για τον πιο άξιο και γενναίο, όπως τον χαρακτηρίζουν, κατασκευαστή λαγουμιών στη διάρκεια του Αγώνα του 1821.

        Οι πληροφορίες και γι’ αυτόν είναι λίγες. Λέγεται ότι γεννήθηκε το 1781 και το επίθετό του ήταν Νταλερόπουλος. Καταγόταν από το Χόρμοβο της Β. Ηπείρου, από όπου και το προσωνύμιο Χορμοβίτης. Επικράτησε, όμως, το «Λαγουμιτζής», επειδή ήταν περίφημος και μοναδικός στην τέχνη του, τέχνη πολύτιμη για την εποχή εκείνη, τόσο για τους πολιορκητές όσο και για τους πολιορκημένους, διότι προσέφερε τη δυνατότητα υπογείως να πλησιάζουν στις θέσεις των εχθρών, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί, και να προκαλούν καταστροφές.

        Το Χόρμοβο υπήρξε κατά τον 18ο αιώνα ανεπτυγμένη πόλη της Β. Ηπείρου στην επαρχία Τεπελενίου, που κατέστρεψε έπειτα από μακροχρόνια αντίσταση των Αλβανών Χριστιανών κατοίκων της ο Αλή Πασάς. Όσοι σώθηκαν πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων στο ’21. Ένας από αυτούς ήταν και ο Νταλερόπουλος. Παρουσιάζεται στο προσκήνιο της ιστορίας κατά τη Β΄ Πολιορκία του Μεσολογγίου και σώζεται κατά την Έξοδο του 1826.

8.  Στην σπουδαία «μηνιαία επιθεώρησις Ηπειρωτική Εστία» έτους ΛΒ΄ τεύχη 374-375-376 –Ιούνιος –Ιούλιος –Αύγουστος 1983- ο συγγραφέας Διονύσης Μιτάκης στις σελ. 353-360 αναφέρεται λεπτομερώς στον Κώστα Λαγουμιτζή. Τα τεύχη της Ηπειρωτικής Εστίας είναι δυσεύρετα πλέον και η βιβλιοθήκη της Σχολής Ανθρωπιστικών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα υπήρξε αρωγός στην προμήθειά τους. Βρίσκονται εκεί όλα τα τεύχη της Ηπειρωτικής Εστίας δωρεά του ομότιμου καθηγητού κ. Μιχάλη Μερακλή. Καταθέτω όλη την σπουδαία αυτή μελέτη του Διονυσίου Μιτάκη :

        «ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΗΣ.  Ούτε και τούτος ο θαυμάσιος Χορμοβίτης αγωνιστής, από τη Λέκλη του Αργυρόκαστρου, μνημονεύεται στο Μητρώο Αξιωματικών του Εικοσιένα!. Ούτε και γι’ αυτόν βρέθηκε στα ΑΕΒ φάκελος, και ούτε επίσης γνωρίζομε χρόνο γέννησης και θανάτου του. Από τους ιστορικούς και θυμησιογράφους μόνο ο Σπηλιάδης μας τον γνωρίζει ως «υπονομοποιόν     Κώσταν Νταλερόπουλον», δηλ. με κανονικό επώνυμό του, αν και αμφισβητιέται ήδη και αυτό, αφού σ’ έγγραφο της Καποδιστριακής εποχής, που θα το δούμε με την σειρά του, επονομάζεται «Παπακυριάκος». Συχνά τον βλέπουμε με την επωνυμία του τόπου καταγωγής του, «Κώστα Χορμόβα ή Χορμοβίτη», συχνότερα να συναναφέρεται με τ’ όνομά του ή επαγγελματική του ειδικότητα, «Κώστας Λαγουμιτζής ή υπονομοποιός», κάποτε ν’ ακούγεται απλά «μαστρο Κώστας», αλλά και απ’ άλλους να γράφεται, όπως ο ίδιος υπογραφόταν : «Κώστας Λαγουμιτζής».

      Το θρυλικό αγωνιστικό του έργο μαρτυριέται ν’ αρχίζει από τα μέσα Μάρτη 1822 στην Ακρόπολη της Αθήνας : «Ήλθε συγχρόνως και ο υπονομοποιός Κώστας Χορμόβας, όστις άρχισε να υπονομεύη προς την τρίτην πύλην, και το πρωί της 18 Απριλίου, ό έστι μετά 33 ημερών μόχθος, άναψε την υπόνομον, δι’ ής έρριψε το κάτω μέρος προς την πύλην τείχους και εφόνευσε 10 Τούρκους φρουρούντας το μέρος εκείνο…. Ήρχισε δε ο υπονομοποιός ν’ ανοίγη την 22 άλλην υπόνομον», (Τρικούπη, ιστορία Ελληνικής  Επαναστάσεως Β΄ 233 και Σπηλιάδη Α΄ 351).

 Η Α΄ πολιορκία της Ακρόπολης 1822.  Πίνακας των Π. Ζωγράφου, Ι. Μακρυγιάννη, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Παρενθετική σημείωση : ΟΤΑΝ ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ, ΜΕ ΘΕΙΕΣ ΕΥΛΟΓΙΕΣ, ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΑΝ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ.

       «Το πυροβολικό, που είχε μεταφέρει και οργανώσει ο Βουτιέ άρχισε να βάλη εναντίον της Ακροπόλεως από την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου, ενώ ο “υπονομοποιός” Κώστας Χορμόβας άρχισε να κατασκευάζη υπόνομο κάτω από την τρίτη πύλη του φρουρίου, που τον ανατίναξε στις 18 Απριλίου, αφού πρώτα έγινε πρόταση στους τούρκους να παραδοθούν. Με την ανατίναξη αυτή κατέρρευσε και αυτή η πύλη του φρουρίου...». Παρακολούθησε και την έφοδο της 18ης Απριλίου 1822: «Οι σκάλες ήταν έτοιμες και πλήθος χωριάτες κατέφθαναν από την Αττική, για να πάρουν μέρος στην επιχείρηση. Το σύνθημα της εφόδου θα ήταν η ανατίναξη τού λαγουμιού. Την παραμονή, ο αρχιεπίσκοπος έκανε λειτουργία μπροστά σε όλο τον πληθυσμό και έδωσε άφεση αμαρτιών, δείχνοντας, όπως στα χρόνια του Κωνσταντίνου, τον ουρανό, όπου τα σύννεφα σχημάτιζαν σταυρό. Όλοι το είδαν σαν καλόν οιωνό. Στις 18 Απριλίου, μια ώρα πριν φέξει, πυροδότησαν το λαγούμι. Η έκρηξη ήταν αποτελεσματική, πολλοί τούρκοι σκοτώθηκαν. Αλλά η φρουρά τού κάστρου βρέθηκε με μιας στο πόδι. Καλάθια γεμάτα πέτρες αδειάζονταν πάνω στους έλληνες, που την ίδια στιγμή, δέχονταν φονικά πυρά. Οι σκάλες αποδείχτηκαν πολύ κοντές και ύστερα από λίγα λεπτά οι έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την επιχείρηση. Έχασαν σαράντα ή πενήντα άνδρες.» https://www.freeinquiry.gr/articles/erevnes/otan-oi-romioi-me-theies-eylogies-vomvardizan-tin-akropoli/2507.html

Συνέχεια κειμένου Διονυσίου Μιτάκη

         Τον ξανασυναντούμε στην εποποιία της Β΄ Πολιορκίας του Μεσολογγίου. Την άφιξή του αναγγέλλουν τα «Ελληνικά Χρονικά» : «προ τινων  ημερών μας έστειλεν η Σ. Διοίκησις ένα χιλιάρχον περίφημον υπονομέα, Κωνσταντίνον καλούμενον, όστις ωφελήθη από ταύτην την περίστασιν να δείξη την εις τοιαύτας μηχανάς επιδεξιότητά του … ο περίφημος ούτος Μηχανικός υπερνίκησεν όλας αυτάς τας δυσκολίας, έκαμε τα αδύνατα δυνατά, και επέτυχεν εις τον σκοπόν του θαυμάσια … κατέθαψεν αρκετόν αριθμόν Οθωμανών». Πρόκειται συγκεκριμένα για την έκρηξη της υπονόμου πο’ γινε το πρωί της 1 Οκτωβρίου και που κομματιάστηκαν «ικανά των εχθρών σώματα και εκαλύφθησαν πολλά από την καταπίπτουσαν αυτήν του πηλού νεφέλην», ενώ στη συνέχεια απομακρύνθηκαν οι Τούρκοι έντρομοι και οι Έλληνες τους κυνήγησαν αρκετά έξω από τα τείχη (Ελληνικά Χρονικά 3.10.1825, σελ.3). «Η εκπυρσοκρότησίς της δεν έκαμε ολιγώτερον αποτέλεσμα από την πρώτην, ανοίγουσα μέγα χάσμα εις την γωνίαν της Τερρίμπελε (Φραγκλίνου) και υψώνοντας έως τα νέφη σκέλη, χείρας, πόδας, όπλα, σκεύη των Τούρκων (και ούτως διότι η υπόνομος ήτον επιτηδείως κατασκευασμένη και όχι ως η της 9 Σεπτεμβρίου, ήτις δια έλλειψιν γνώσεων του διευθυντού έρριψεν εντός του φρουρίου πηλόν, πέτρας κλπ, ώστε μας έφερεν και ημάς βλάβην). Μετά της εκπυρσοκροτήσεώς της επιπίπτομεν εις τα περιταφρώματα, τους διώκωμεν … Εις αυτήν την περίστασιν, πρέπει να εχάθησαν εκ των εχθρών υπέρ των διακοσίων πεντήκοντα και οι Έλληνες απολαύσαντες τόσα λάφυρα δεν έχασαν παρά οκτώ πληγωμένους και τρεις φονευμένους». (Σπυρομίλιου, απομνημονεύματα, σειρά Τσουκαλά, 19, 182). Και ο Τρικούπης συμπληρώνει το αποτέλεσμα : «φαίνεται ότι εξ αιτίας των κατά την 1 Οκτωβρίου συμβάντων απηλπίσθησαν οι εχθροί, και κατέλιπον τους προμαχώνας, τα χαρακώματα, τα απέναντι των δύο άκρων του προτειχίσματος δύο κανονοστάσια και ανεστρατοπεύδευσαν εις τα υπωρείας». (Τρικούπη Γ΄ 305-306 και Σπηλιάδη Β΄ 467).

Διάφορες πολιορκίες του Μεσολογγίου. Είναι ο τίτλος του πίνακα που συνέθεσε ο Παναγιώτης Ζωγράφος
με υπόδειξη του στρατηγού Μακρυγιάννη.

          Στο σημείο τούτο όμως οφείλομε να σημειώσομε ότι από την ελληνική πλευρά ο πόλεμος των υπονόμων διεξαγόταν ωστώρα «υπό την οδηγίαν του περί τα τοιαύτα επιτηδειοτάτου Παναγιώτου Σωτηρόπουλου» (Τρικούπη Γ΄ 296, Ελληνικά Χρονικά της 2 Σεπτέμβρη παινεύουν το Σωτηρόπουλο και ως εφευρέτη «των δια βομβών υπονόμων», Σπυρομίλιου σελ. 164-166), και να μνημονεύσομε δύο  εκρήξεις υπονόμων πο’ γιναν με την επιστασία του. Η  μια πυρσοκρότησε κοντά στον προμαχώνα του Φραγκλίνου ή Τερρίμπελε την 19 Αυγούστου 1825, οπότε «εν ριπή οφθαλμού κατεστράφησαν όλαι αι εργασίαι, τας οποίας εις διάστημα τεσσαράκοντα ημερών ο εχθρός είχε κατασκευάσει. Το δε Ελληνικόν πυρ τοσούτον κατετρόμαξεν τους μοχθηρούς (Ελληνικά Χρονικά 19 και 22.8.1825 σελ. 5 και 2, Τρικούπη Γ΄ 296 και Σπηλιάδη Β΄ 463).   Η άλλη από τον προμαχώνα του Μάρκου Μπότσαρη ή τη Μεγάλη Ντάπια τράνταξε κυριολεκτικά τα δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα την 9 Σεπτέμβρη 1825: «Περί δε την δεκάτην ώραν (τέσσαρας μετά μεσημβρίαν) ούσα ήδη κατά πάντα έτοιμη η υπόνομος, εβάλθη εις ενέργειαν. Το φρικτόν θέαμα παρέσταινεν η εκπυρσοκρότησις του έργου τούτου! Το έδαφος της γης μας ταραττόμενον και μουγκρίζον εκρήγνεται και από τους κόλπους αυτής υψώνεται ορμητικώτερα ζοφερώτατον νέφος συνθέμενον από πηλόν, πέτρας και καπνόν της πυρίτιδος, συμμετεωρούν και πλήθος εχθρικών κεφαλών, σκελών, χειρών, ποδών και καταρρίπτον μέρος αυτών εις τα εχθρικά χαρακώματα δια να ταφώσι, και μέρος εις τους προμαχώνας των Ελλήνων, δια να στήσωσι τα τρόπαια της λαμπράς νίκης των. Το νέφος τούτο καταπίπτει πάλιν αμέσως και εις την επισώρευσίν του σκεπάζει και πλακώνει όσους εις την έκρηξίν του δεν εξεμέλισε. Πανικός τότε και φρίκη εκυρίευσε τους Μωαμεθανούς … εν ριπή οφθαλμού κατεστράφησαν τόσων ημερών μόχθων και ιδρώτων εργασίαι». 

           Συμπαραθέτομε και τα του Κασομούλη: «Καθώς έφθασε το πυρ έως να έβγη από τα σπλάχνα της γης, άρχισε να σείη και να κλονίζη όλον το φρούριον, και να ακούγωνται τα τριξίματα του φρουρίου και των σπιτιών της πόλεως ωσάν στεναγμός κανενός θηρίου μυθολογουμένου, ωσάν τρομερός σεισμός, ώστε εφόβισεν και ημάς και επέσαμεν από την τρεμούλαν της γης όλοι  κάτω. Μετά τον σεισμόν εβγήκεν ένας βρόντος τόσον τρομερός, ώστε μας κούφανεν. Κοιτάζομεν τον ανήφορον προς τον ουρανόν και βλέπομεν ένα πλήθος σώματα ωσάν βαλώματα αναβαίνοντα με τον σκοτεινόν και υλώδη καπνόν. Σκέλη, ποδάρια, κεφάλια, μισούς ανθρώπους, μπούτια, χέρια, εντόσθια έπεσαν προς ημάς, και άλλα προς τους εχθρούς…».

        Ωστόσο τις δύο τόσο φθοροποιές για τον εχθρό και φρικώδεις εκρήξεις ο Κασομούλης τις αποδίνει στον Κώστα (σημ. Λαγουμτζή), ενώ και οι δύο, καθώς και μια Τρίτη της 23 Σεπτέμβρη, κι ακόμα το υπόγειο κλέψιμο του χώματος που σώρευαν επικίνδυνα οι Τούρκοι μπρος στα τείχη, αποτελούν επιδέξια ιστορικά έργα του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου (όσο για μια προσημειωμένη μικρή της 9 Σεπτέμβρη, που χρησίμευε σαν προτέχνασμα, πρέπει να λογιστεί στον Βρίσα Θεοχάρη από το σώμα του Γιώργη Κίτσου).

          Σχετικά με τους δύο πρώτους υπονομοποιούς του Εικοσιένα ο Σπυρομίλιος γράφει : «Κατ’ αυτάς όμως μας ήλθεν από το Ναύπλιον διορισθείς  από την Διοίκησιν ο Κώστας Λαγουμιτζής υπονομοποιός άριστος, μολονότι πρακτικός μόνον. Ούτος εχαίρετο καλήν υπόληψιν δια την επιστήμην του διότι είχε δώσει δείγματα  της επιτηδειότητος του και προ της Επαναστάσεώς μας. Έως τον ερχομόν του τας υπονόμους δεν είχομεν καλούς τεχνίτας να τας κατασκευάζουν, αλλά μεταξύ ημών, όστις είχεν καμμίαν ιδέαν μεθερμήνευεν τους εργάτας και ούτως τας εκατασκευάζαμε, ίσως και όχι μ’ εντέλειαν. Ο επιτήδειος εις ταύτα ήταν ο Καπετάν Παναγιώτης Σωτηρόπουλος. Αυτός λοιπόν είχε την διεύθυνσιν των υπονόμων και αυτός κατασκεύασεν ταύτας τας δύο, δηλαδή της Τερρίμπελε και την τελευταίαν εις την Μεγάλην Ντάπια, όπου αν ήτον τεχνικώτερα κατασκευασμέναι, αναμφιβόλως ήθελε κατορθώσουν και περισσοτέραν φθοράν των Τούρκων» γράφει ο Σπηρομίλιος στα απομνημονεύματα σελ.179.  Και συμπληρώνει τη σύγκριση ο Μακρυγιάννης : « Ήταν κι ένα  γενναίον πολύ παλληκάρι εκεί στολισμένο από γενναιότητα και τερτιπιτζής εις τον πόλεμον, Παναγιώτη Σωτηρόπουλον τον έλεγαν, από το Κράβαρι χωρίον Λομποτινά (σημ. γράφοντος : 1. Πάνος Σωτηρόπουλος, λαγουμιτζής με καταγωγή από την Άνω Χώρα, επονομαζόμενος "ο ήρως της Κλείσουβας". Πήρε μέρος στη πολιορκία του Μεσολογγίου και σκοτώθηκε με τον Καραϊσκάκη στη μάχη του Πειραιά τον Μάρτιο του 1827.            2. Η Άνω Χώρα είναι ορεινό χωριό του νομού Αιτωλοακαρνανίας στην περιοχή της ορεινής Ναυπακτίας. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.060 μέτρων στις δυτικές απολήξεις των Βαρδουσίων, στις πλαγιές του υψώματος που ονομάζεται Κερασοβούνι, και είναι ένα από τα ορεινότερα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας. Απέχει περίπου 52 χιλιόμετρα από την Ναύπακτο, που είναι και η κοντινότερη μεγάλη πόλη. Στο παρελθόν ονομαζόταν Μεγάλη Λομποτινά ενώ την σημερινή της ονομασία την απέκτησε το 1930). Αυτός έκαμε το σκέδιον εις το Μισολόγγι οπού έκλεβαν το χώμα εις τις τάμπιες των Τούρκων, οπού φκιάναν να πλακώσουν τους δικούς μας. Αυτός και η τέχνη του Κώστα Λαγουμιτζή σώσαν το Μισολόγγι (Μακρυγιάννης σελ.256). Απ’ αυτά κι απ’ άλλα προκύπτει πως ο Κώστας Σωτηρόπουλος υπήρξε πολύ σπουδαίος υπονομοποιός, αλλ’ ασύγκριτος ή άριστος ο Κώστας Λαγουμιτζής.

        Ο Γενικός Επιθεωρητής των Οχυρωμάτων της Ιερής πόλης Μ. Κοκκίνης ανέφερε μ’ άλλα τότε ότι, «Μετά την λαμπρήν νίκην της 1 τρέχοντος (Οκτωβρίου), ο εχθρός εβιάσθη αναμφιβόλως να παραιτηθή από κάθε σχέδιον προσβολής κατά του τείχους μας», παρά την τρομερή πυροβολική υπεροχή του και το «τόσον πλήθος εργατών και υπονομέων» (Ελληνικά Χρονικά 7.10.1825 σελ.3). Και δεν αμφιβάλλομε, πως ο Κιουταχής πήρε την απόφαση ν’ αποσυρθεί πρόωρα στις υπώρειες του Ζυγού και εξαιτίας της παρουσίας του δαιμόνιου Λαγουμιτζή, στον οποίο όμως έτσι δεν δόθηκε δυνατότητα να δείξει τη δεξιότητά του άλλη φορά, πλην της μοναδικής την 1 Οκτώβρη.. Αλλά πέρα από τις υπονομευτικές επιδόσεις του ο Κώστας, αγωνιζόταν και με τα όπλα παλληκαρίσια, όπως βέβαια και οι άντρες του, που φθάνουν τους 99 «εντός του Μεσολογγίου» (αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου σελ. 519).

       Μεγάλο ευτύχημα για τη συνέχιση του Αγώνα υπήρξε το ότι στην Έξοδο διασώθηκε, γεγονός που πέρασε στ' απαρατήρητα, ενώ κανενός άλλου εξοδίτη η ζωή δεν είχε τότε τόση μεγάλη σημασία όση η του Κώστα Λαγουμιτζή, όπως θ’ αποδειχθεί στην πολιορκημένη από τον ίδιο τον Κιουταχή, Ακρόπολη.

      Την 20 Ιουλίου 1826 «επροβλήθη από τον μαστρο-Κώσταν Λαγουμτζήν να γίνη ένας τοίχος ξερολιθιά με χώμα» για να βασταχτεί μέρος της πόλης κοντά στην Ακρόπολη, αν πετύχαινε ο εχθρός να μπει στην Αθήνα. Την μεθεπόμενη μέρα έγινε δεκτή η πρόταση με πολλή δυσαρέσκεια, γιατί οι Αθηναίοι ποθούσαν τη φύλαξη όλης της πόλης, κάτι που βέβαια τόθελαν όλοι , όπως και εκείνος που έκανε την πρόταση. Πλην όμως φθάνοντας ο εχθρός μπήκε εύκολα στην πόλη και παραλίγο την 14 Αυγούστου να διώξει τους Έλληνες και από τα τελευταία σπίτια της Πλάκας : «Ολίγον έλειψε να επιτύχουν και εκεί οι Τούρκοι, αλλ’ ο ζήλος μερικών Ελλήνων εβοήθησε τότε, εξ ών πρώτος ήτον ο μαστρο Κώστας Λαγουμιτζής, και όχι μόνον αυτοί δεν έφυγον, αλλά και πολλούς φεύγοντας ετουφέκισαν και τους ηνάγκασαν να οπισθοδρομήσουν εις τα θέσεις των και ούτω δεν απέβη το επιχείρημα των Τούρκων» (Ν. Καρώρη, ημερολόγιον πολιορκίας Αθηνών σελ. 84-86).

        Παρά την ελληνική αυτή επιτυχία, συνεχίζει ο Καρώρης, «εξ αιτίας της αταξίας εσηκώθη η ελπίς του να βασταχθή το μέρος εκείνο» και καταγίνονταν οι Έλληνες εντατικά να τελειώσουν τον υπόνομο που είχε προνοήσει ο Κώστας στου Άι Γιώργη Αλεξαντρινού την εκκλησιά : «Αφού δε εμβήκαν εις αυτήν δύο βαϊράκια τουρκικά, έτρεξεν ένα παιδί Αρβανιτάκη του μαστρο Κώστα Λαγουμιτζή, το οποίον είχε σταθή εκεί κοντά με άλλα δύο Αθηνιωτάκια επί τούτω, έδωκε την φωτιάν εις την υπόνομον και αναποδογυρίσθη ολόκληρος η εκκλησία, εκκλησία παλαιά και δυνατή και με κουμπέν (τρούλλον) επάνω, η οποία είχε χρησιμεύσει πολύ εις τους Έλληνας, όταν επολιόρκουν τους Τούρκους εις την Ακρόπολιν. Η ενέργεια της υπονόμου εξαπλώθη και εις άλλα οσπίτια τριγυρινά, τα οποία και έπεσαν με αρκετήν ζημίαν των Τούρκων. Το συμβάν τούτο κατετρόμαξε τους Τούρκους, οίτινες και εδόθησαν εις φυγήν αφ’ όλα τα μέρη (Καρώρη σε. 111)                                           . 

     Κι ο Μακρυγιάννης : «Έβαλε λαγούμι εις την εκκλησίαν. Πλάκωσε ένα πλήθος Τούρκων. Αρχίσαμεν τον πόλεμον. Κάναμεν ότι τζακιστήκαμεν… αφού γιόμωσε η εκκλησία μέσα κι ως πάνου, στάθηκαν δύο γενναία παλληκάρια, ο Μιχάλης Κουνέλης Αθηναίος κι ο Θωμάς Αργυροκαστρίτης ή Χορμοβίτης, αυτήν οι δύο γενναίοι και οι αθάνατοι, και βάλαν φωτιά. Και πολέμησαν αντρεία και σώθηκαν. Και πήγε εις τον αγέρα η εκκλησία και οι Τούρκοι όλοι. Ύστερα οι άλλοι Τούρκοι οπού ήταν πλησίον εκεί τζακίστηκαν κι από πάνου το κάστρο και από κάτου βαρούσαμεν εις το κρέας και τους αφανίσαμεν. Έγινε μεγάλος σκοτωμός των Τούρκων (Μακρυγιάννη σελ.231). Κι ο Σουρμελής : « Προνοών δε ο Κώστας υπονομοποιός, ότι θέλει προσπαθήσει ο εχθρός να καταλάβη τον ναόν του Αγίου Γεωργίου Αλεξανδρινού,

     Συλλογή Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Άποψη του Χορηγικού Μνημείου του Θρασύλλου (Παναγιά η Σπηλιώτισσα). Στο βάθος διακρίνεται ο Υμηττός και στους πρόποδές του η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Αλεξανδρινού ενώ, στα δεξιά, η θολωτή κατασκευή είναι η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και μεταξύ αυτής και του βράχου υπάρχει το μετόχι της Μονής των Αγίων Ασωμάτων. Οι συγκεντρωμένοι κάτω από το μνημείο είναι κάτοικοι της Αθήνας που περιμένουν τον ιερέα για την λειτουργία στην Παναγιά τη Σπηλιώτισσα. Πρωτότυπος τίτλος A view of this monument as it appears at present. Χρονολογία έκδοσης 1787.

επιχειρεί εντός του ναού υπόνομον και με σπουδήν τελειοποιείται, καθ’ ήν ημέραν ώρμησαν οι εχθροί να τον καταλάβωσι… οι εν αυτώ ημέτεροι προσποιούμενοι δειλίαν έφυγον ευθύς. Αφού εισήλθον εις τον ναόν οι Τούρκοι και ιστάντες πολλοί έξωθεν, βάλλομεν πυρ εις τη υπόνομον, μόλις τελειοποιηθείσαν, και εν τω άμα αναστρέφεται ο ναός… ο αριθμός των φονευθέντων αναβαίνει επέκεινα των 300, εν οις και πολλοί αξιωματικοί (Σουρμελή, ιστορία των Αθηνών, σελ.154). Και ο Σπηλιάδης, που χρονολογεί την έκρηξη στις 19 (αντί 15) Αυγούστου, λέει τους φονεμένους Τούρκους «υπέρ τους τριακοσίους», ενώ ο Καρώρης «υπέρ τους 100» και τους Έλληνες, νεκρούς 2, και λαβωμένους 15.

        Άλλ’ ο πόλεμος των υπονόμων εντείνεται ασταμάτητα τώρα και παίρνει τις πιο αποφασιστικές διαστάσεις. Η Ακρόπολη κατατρυπιέται και απειλείται συθέμελη. Πονούν οι Έλληνες που κινδυνεύει  να καταστραφεί το αιώνιο Μνημείο Κάλλους και Ανθρωπισμού από την δεινή πάλη βάρβαρης θηριωδίας και ιερού χρέους υπεράσπισης της Ανθρώπινης Ελευθερίας. Ο Έλληνας πρωταγωνιστής στον πόλεμο τούτο, όταν βεβαιώθηκε στις 30 Αυγούστου από ενδείξεις ότι οι Τούρκοι είχαν αρχίσει  υπόνομο στην Υπαπαντή κοντά στην Ντάπια του νερού, και την είχαν μάλιστα κατά τον υπολογισμό του μεσιάσει, άρχισε ακαθυστέρητα και δραστήρια υπόνομο αντίθετα στην τουρκική, και στις 5 Σεπτέμβρη : «Εις τα Μνήματα ο εχθρός άρχισε να γίνεται φανερός πλέον ότι δουλεύει υπόνομον, και ο δικός μας Κώστας έκαμε αρχήν να εργάζεται από το αντικρύ χαντάκιν μας έξω του Σερπετζέ εις απάντησιν του εχθρού. Εκείνην την ημέραν ετελείωσε και την άλλη υπόνομον, την οποίαν ετοίμασεν εις την Κατουρημένην πόρταν πλησίον της Ντάπιας του Λεονταριού (Καρώρης σελ. 124-126).

       Οι Τούρκοι καταγίνονται νυχτοήμερα ανοίγοντας τάφρους και υπονόμους. Το ίδιο κάνουν αντίφορα και οι Έλληνες. Ο Γκούρας πληρώνει τέσσερα γρόσια το ημερόνυχτο τους λαγουμιτζήδες «να εργάζωνται με δραστηριότητα υπό την οδηγίαν του μάστρο Κώστα εις την υπόνομον, ήτις έμελλε να απαντήσει εκείνην του εχθρού κατά του Σερπετζέ». Ανάλογα και περισσότερα έδινε και στους δικούς του ο Σερασκέρης : «Οι εχθροί ειργάζοντο με μίαν μεγάλην βίαν να ετοιμάσουν τρεις υπονόμους, εξ ών η μία είχεν ακόμη δύο ημερών δουλειάν. Οι οχυρωματοποιοί ήσαν εις μεν τας δύο Τούρκοι Κωνσταντινοπολίται, εις δε την  τρίτην Χριστιανός Αρβανίτης μαστρο Θανάσης το όνομα. Ότι ο Κιουταχής εις αυτάς είχε τας ελπίδας του όλας και εφιλοδώρει πλουσίως τους οχυρωματοποιούς δια τούτο». Αυτά τα μολόγησαν χριστιανοί  λαγουμιτζήδες που υπηρετούσαν στους Τούρκους και πιάστηκαν αιχμάλωτοι την 13 Σεπτέμβρη, όταν άντρες «της υπονόμου, οπού εδούλευεν ο μάστρο Κώστας με μεγάλο θάρρος εναντίον του εχθρού και εισπηδήσαντες εις το χαντάκι των εφόνευσαν όσους επρόφθασαν, επήραν δύο κεφαλάς, τουφέκια, σπαθιά, πιστόλια και άλλα λάφυρα κυνηγώντες τους εχθρούς έως τα  μέσα του χαντακίου. Ηύραν τρεις υπονόμους, οπού ο εχθρός εδούλευεν εκεί, όπου έπιασαν και οκτώ εργάτες χριστιανούς από την νήσον της Ευβοίας, επήραν όλα τα εργαλεία των, ρακιά, ρούμες και τα τοιαύτα, έπειτα εδούλευσαν έως μισήν ώραν, επιστατούντος πάλιν του φιλόπονου Μακρυγιάννη και εις τούτο και του μάστρο Κώστα (Καρώρης σελ. 127-132).

       Ο Μακρυγιάννης ανεβάζει τους αιχμαλώτους σε 25 και μνημονεύει πως χρησιμοποίησε τέχνασμα για να πιστέψουν οι Έλληνες πως θάπαιρναν από τους εχθρούς θησαυρόν ή χασνέ : «… βγάνουν τα μαχαίρια και σα λιοντάρια ρίχνονται εις τους Τούρκους. Αλήθεια χαζνέ πήραν, πήραν ντουφέκια, πήραν σπαθιά, σκότωσαν και τους Τούρκους. Κυργέψαμεν τρία λαγούμια, οπού μας φέρναν εναντίον μας να μας αφανίσουνε εμάς και το κάστρο. Πιάσαμεν καμμία εικοσιπενταριά ζωντανούς, τους λαγουμιτζήδες τους κι άλλους…» (Μακρυγιάννης σελ. 233, Τρικούπης Δ΄ 70-71).

       Μόλο που ο Έλληνας αρχιλαγουμιτζής υπερείχε συντριπτικά σ’ αξιότητα από τους τρεις αντίπαλους ομότεχνούς του, όμως δεν είναι δυνατό να ευστοχεί πάντα κανείς ή κι αντίστροφα συνεχώς να αστοχεί, όπως θάκρινε ο αρχαίος ιστορικός Πολύβιος που έγραφε στα  «Ιστορικά» του ‘’τους εν πράγμασιν αναστρεφομένους ούτ’ ευστοχείν αεί δυνατόν ούθ’ αμαρτάνειν συνεχώς’’. Παρότι ο μάστρο Κώστας κατάφερε να περατώσει στις 16 Σεπτέμβρη το ένα από τα δυο αρχισμένα λαγούμια, το προχωρημένο αντίφορα ως κάτω από το τούρκικο, και να πυροδοτήσει στις 19 Σεπτέμβρη «περί τα 8 ώρας της νυκτός»  (δηλαδή στις 2 η ώρα μετά τα μεσάνυχτα ή στις 2 η ώρα της 20 Σεπτέμβρη όπως θα λέγαμε σήμερα), όμως «η απειρία των στρατιωτών μας» κατά Καρώρη, πότρεξαν πρόωρα «μόλις είδαν την φωτιάν του φυτιλιού» και εκτός από άγνοια, προσθέτει ο Μακρυγιάννης, και το μεθύσι κάποιου δικού μας, που «έβαλε τις φωνές», συντέλεσε να παρασύρει τους δικούς μας σε κάποιο κίνδυνο και συνάμα να ιδεάσει έγκαιρα τους εχθρούς για ν’ αποφύγουν τον όλεθρο. Μ’ άλλα λόγια η εκπυρσοκρότηση της υπονόμου δεν έφερε το περιμενόμενο αποτέλεσμα. Παρόλα αυτά ο Μακρυγιάννης εκμεταλλεύτηκε ψυχολογικά την έκρηξη και φώναξε «βάλτε φωτιά και εις το τρανό λαγούμι τώρα οπού εζύγωσαν οι Τούρκοι, να τους αφανίσωμεν» (δίχως να υπάρχει έτοιμο άλλο λαγούμι) οπότε οι Τούρκοι τόβαλαν στα πόδια έντρομοι και οι Έλληνες βρήκαν ευκαιρία να τους επιφέρουν φθορά σοβαρή, φονεύοντας και παίρνοντας λάφυρα.

Β΄ Πολιορκία της Ακρόπολης 1826-1827. Πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου με την υπόδειξη του στρατηγού Μακρυγιάννη.

    Ο Τρικούπης ιστορεί σχετικά : «Την δε 19 Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι ανέκτησαν την τάφρον όθεν απεδιώχθησαν την 10. Αλλ’ ο προσεκτικός και άοκνος υπονομοποιός Κώστας προείδε την συμβάσαν ανάκτησιν της θέσεως εκείνης και προλαβών διώρθωσε μίαν εκ των καταστραφεισών υπονόμων, ενέθεσε πυρίτιδα και την εσκέπασεν ώστε δεν εφαίνετο. Προς δε το μεσονύκτιον, καθ’ ήν ώραν ειργάζοντο οι εχθροί ανοίγοντες την παραχωθείσαν τάφρον, μετέδωσε πυρ δια τινός αφανούς αγωγού και κατέστρεψε και τους εργάτας και τους φυλάττοντες αυτήν. Εκραγείσης δε της υπονόμου έπεσαν οι Έλληνες επί τους εχθρούς και τους απεμάκρυναν. Θα εκυρίευαν δε και τα πλειότερα 

πυροβολοστάσια αυτών, αν η λιποταξία τινών περί τον Γκούραν δεν έβαλλεν εις αταξίαν τους λοιπούς (γράφει ο Μακρυγιάννης ‘’ η λιποταξία κάποιων εκ των Μανταλαίων, μ’ αρχιλιποτάκτη το Γιάννη Μπαλωμένον-ο τρισκατάρατος τον έχει μπαλωμένον και βουλωμένον τον αναθεματισμένον της Πατρίδας. Αυτός ο άτιμος με κάμποσους συντρόφους του, όταν είχαμεν τον πόλεμο και πετζοκοβόμαστε με τους Τούρκους, πήρε του συντρόφους του και φύγαν σελ. 235).

       Ας δούμε ακόμα τι πληροφορούσε τον Κουντουριώτη (σημ. γράφοντος :πρόεδρος του Εκτελεστικού-πρωθυπουργός δηλαδή) την 26 Σεπτέμβρη ο Φαναρίου και Φαρσάλων Γεράσιμος : «..οι εχθροί έχοντες ετοίμους τρεις υπονόμους και ετοιμαζόμενοι να βλάψουν το μέρος του,

    Hugh William Williams (Scottish, 1773–1829)Title:AN EXTENSIVE VIEW OF THE ACROPOLIS AND ATHENS. Με σημειώσεις τοποθεσιών και ονομάτων εποχής.

 ο ημέτερος καπετάν Κώστας Λαγουμιτζής παρατηρήσας αυτό το βλαβερόν κίνημα των εχθρών και ευρών τας υπονόμους κρυφίως, τας εγύρισε προς το μέρος αυτών, και όντες οι εχθροί εις αυτάς συνηθροισμένοι, έδωσαν φωτιάν και αναποδογύρισεν έως διακοσίους και επέκεινα, κατά την απολογίαν ενός Τούρκου φυγάδος όστις ήλθεν εις Ελευσίνα εις το ελληνικόν στρατόπεδον». Αλλ’ όπως και νάχαν ακριβώς τα πράγματα, ένα αντιλαμβανόμαστε σαν βέβαιο : τα λαγούμια κατέστησαν φόβος και τρόμος των Τούρκων και ο Κώστας Λαγουμιτζής έγινε θρύλος.

        Ευτύχημα είναι ότι σε τούτη την κρίσιμη φάση ο θρυλικός υπονομοποιός έχει στενό συνεργάτη και παραστάτη το στρατηγό Γιάννη Μακρυγιάννη. Οι δύο θαυμάσιοι αγωνιστές του ’21 εμφορούνται από αμοιβαία εκτίμηση, καθένας τους έχει βαθιά συναίσθηση για την αξία του άλλου. Αυτό διαπιστώνεται ιδιαίτερα την 7 Οκτώβρη, που μόλις γλύτωσαν από του χάρου τα δόντια σε κοινή τους προσπάθεια : «… αίφνης την 7 Οκτωβρίου περί την δ΄ ώραν, εκυρίευσαν (οι Τούρκοι) εν των πλησίον του περιτειχίσματος οχυρωμάτων και κατέλαβαν και το στόμα υπονόμου τινός, καθ’ ήν ώραν συνέπεσε να ευρεθή ο υπονομοποιός Κώστας επιτηρών την κατασκευήν της. Ιδών δε ο το παρατείχισμα φυλάττων Μακρυγιάννης τον κίνδυνον του υπονομοποιού, εξήλθεν εις αντίληψίν του και παραλαβών τους περί αυτόν Αθηναίους. Εξήλθαν μετ’ ολίγον και τινές άλλοι, και συγκροτήσαντες δίωρον μάχην, κανονοβολούντων και βομβολογούντων και τω εν τη Ακροπόλει, απεδίωξαν τους εχθρούς και διέσωσαν τον κινδυνεύοντα πολύτιμον συναγωνιστήν των… δέκα Έλληνες εφονεύθησαν κα πολλοί επληγώθησαν, εν οίς και ο Μακρυγιάννης εις την κεφαλήν» (Τρικούπης Δ΄ σελ. 75-76, Σπηλιάδης Γ΄ σελ. 144).

       Παρόμοια τα λέγει και ο Σουρμελής : «Την 7 Οκτωβρίου ορμώσιν οι Γκέκηδες αιφνιδίως και κατά πρώτην προσβολήν κυριεύουσιν εν των οχυρωμάτων μας έξω του Σερπεντζέ, εξ ού κατασκευάζομεν υπόνομον εναντίον των εχθρικών, καθ’ ήν ώραν συνέπεσε να ευρεθή  μέσα ο υπονομοποιός Κώνστας παρατηρών την κατασκευήν. Ο Μακρυγιάννης βλέπων τον κίνδυνον τον οποίον έτρεχεν ο υπονομοποιός, εβγαίνει έξω του Σερπεντζέ, παρορμά τους περί αυτόν και γενόμενος ριψοκίνδυνος διασώζει τον γενναίον υπονομοποιόν. Η μάχη διήρκεσε δύο ολοκλήρους ώρας… ο Μακρυγιάννης, όστις συνεισέφερε τα μέγιστα πληγώθηκε στο κεφάλι» (Σουρμελής σελ.171-173).

        Και ο Καρώρης : «7 Οκτωβρίου… οι Τούρκοι ήρχοντο κατ’ ευθείαν να πατήσουν το έξω χαντάκι, το οποίον ο Μακρυγιάννης είχε κατασκευάσει πολλά επιτηδείως… εις το χαντάκι τούτο ήσαν έως δέκα Έλληνες και ο ίδιος ο Μακρυγιάννης, ενώ ο μάστρο Κώστας ήταν μέσα εις την υπόνομον, οπού έχουν εκεί και την έκτιζε. Ο Μακρυγιάννης προθυμούμενος δια να σώση και τον μάστο Κώσταν με πολύν του αγώνα εστάθη και εβάσταξε και τους άλλους Έλληνας και έρριψαν κατά των εχθρών, ώστε οι Τούρκοι ευρόντες ευθύς αντίστασιν, αφού έπεσαν και τρεις με τον σημαιοφόρον, εδείλιασαν… εξηκολούθει ο πόλεμος μακρόθεν και από τα δύο μέρη με ακατάπαυστον πυροβολισμόν κάθε είδους… μερικοί τολμητίαι Έλληνες ευγήκαν έξω.. εκεί εφονεύθη ο γενναίος στρατιώτης του Κατζικογιάννη Νταλαμάγκας, ο Χαράλαμπος Ζαγκανάς και οι άλλοι εστράφησαν άπρακτοι… ο πόλεμος αυτός εστάθη πολλά επιζήμιος εις τους Τούρκους… εθανατώθησαν δέκα, τους οποίους και έγδυσαν οι Έλληνες παίρνοντας άρματα αξιόλογα κτλ. Από τους ημετέρους εφονεύθησαν εκείνην την ημέραν δέκα, εν οίς και ο καλός αθλητής της Πατρίδος Νερούτζος Μπενιζέλος… Επληγώθησαν δε και άλλοι περί τους είκοσι, εν οίς και ο πατριώτης Μακρυγιάννης, όστις και πληγωμένος έμεινεν αρκετήν ώραν εις την θέσιν εγκαρδιώνων τούς υπό την οδηγίαν του και με το παράδειγμά του ωφελήσας μεγάλως» (Καρώρη σελ. 146-147)».

     Όλη η μελέτη του Διονύση Μιτάκη αποπνέει λεβεντιά και ιδιαίτερα αναδεικνύει του σπουδαιότητα του Κώστα Λαγουμιτζή, μέσα από τα κείμενα των ιστορικών και των απομνημονευματογράφων του Αγώνα του 1821.

9.  Παραθέτω άλλο ένα κείμενο, του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από το Άρδην τ. 91,  που εξηγεί τον τρόπο που δρούσαν οι υπονομοποιοί. http://ardin-rixi.gr/archives/12150

….. Πραγματικά, στους δέκα μήνες που κράτησε η πολιορκία, η φρουρά της Ακροπόλεως διενεργούσε νυχτερινές επιδρομές κατά των πολιορκητών, αλλά και ανατινάξεις των σπιτιών μέσα στα οποία στρατωνίζονταν οι αντίπαλοι, με εκπληκτικά αποτελέσματα. Επίσης, η ομάδα Λαγουμιτζή είχε νικήσει κατά κράτος τις εχθρικές ομάδες σκαπανέων, ανατινάζοντας θέσεις μάχης, αλλά και τους ίδιους τους σκαπανείς του εχθρού, τους οποίους εντόπιζαν και τίναζαν στον αέρα με την τοποθέτηση εκρηκτικών σε παράλληλες γαλαρίες. Χαρακτηριστικά, οι Τούρκοι δεν κατόρθωσαν να ανατινάξουν ούτε μια ελληνική θέση μάχης καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας. Για τον λόγο αυτό, ο Κιουταχής κάλεσε ειδικούς λαγουμιτζήδες, μεταλλουργούς από τα Σκόπια, για να ανατινάξουν έναν προς έναν όλους τους πύργους άμυνας της Ακρόπολης. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν έφυγαν ποτέ από εκεί. Οι τυφλοπόντικες του Λαγουμιτζή προκάλεσαν τόσο βαριές απώλειες στον εχθρό, που ο Κιουταχής διέταξε τη διακοπή της επιχείρησης τον Οκτώβριο…

10.   Το ιστορικό περιοδικό του Μεσοπολέμου «Μπουκέτο» στο τεύχος 10 Νοεμβρίου 1927 στη σελ. 1119 έχει  ένα κείμενο για τον Κώστα Λαγουμτζή: 

            «Βρισκόμαστε στο 1826. Οι Αθηναίοι πολιορκούνται στην Ακρόπολι έχοντες επικεφαλής τον στρατηγό Γκούρα. Ο Κιουταχής βάλθηκε να καταστρέψη την Ακρόπολι και επιβλέπει αυτοπροσώπως τους λαγουμιτζήδες του,  δηλαδή τους υπονομοποιούς του. Ο Ιερός Βράχος διατρέχει τον έσχατο κίνδυνο, αλλά δεν αργεί να φανή και ο άνθρωπος που θα τον σώση. Ήταν σταλμένος τότε στην Αθήνα από το Μεσολόγγι, όπου είχε θαυματουργήσει η τέχνη του και λεγόταν Κώστας Χορμοβίτης Λαγουμτζής. Δεν ήταν μόνο τεχνίτης ο μάστρο Κώστας. Είχε και στρατηγικό μυαλό.

         Μια νύχτα του Ιουλίου κατόρθωσε να μπη στην Ακρόπολι και το πρωί είδε ότι η μικρά εκκλησία του Αλεξανδρινού που ήταν εκεί κοντά θα χρησίμευε για επικίνδυνο ορμητήριο των εχθρών. Φτειάνει λοιπόν ο Χορμοβίτης την πρώτη υπόνομο και στέλνει μερικούς από τους γενναιότερους πολεμιστάς να καταλάβουν την εκκλησία και να φύγουν στην πρώτη καταδίωξη που θάκαναν οι Τούρκοι. Και όταν αυτό έγινε ο Χορμοβίτης έβαλε φωτιά στην υπόνομο. Η ερειπωμένη εκκλησία τινάχτηκε στον αέρα μαζί με μπόλικους Τούρκους που είχαν ορμήσει κατά των Ελλήνων.

       Ήταν φοβερός άνθρωπος ο Κώστας Λαγουμτζής. Τη νύχτα έβαζε το αυτί του στο έδαφος της Ακροπόλεως κι αφουγκραζότανε. Αμέσως καταλάβαινε που εργάζονταν οι Τούρκοι λαγουμτζήδες και ποία διεύθυνση έχει η υπόνομός τους. Τότε σιγά και μυστικά κατασκευάζει ανθυπονόμους και όταν οι Τούρκοι βέβαιοι για το αποτέλεσμα παρατηρούσαν από το λόφο του Φιλοπάππου και περίμεναν να αλαλάξουν  για την καταστροφή των Ελλήνων, δεν έβλεπαν παρά αβλαβείς γλώσσες φωτιάς που ανέβαιναν σαν πυροτέχνημα στον ουρανό και άκουγαν τα γιούχα των πολιορκούμενων που εχλεύαζαν την αποτυχία τους.

        Ο Χορμοβίτης κατόρθωσε να εξουδετερώση και την φοβεράν υπόνομον του Προμαχώνα του  ύδατος με την μέθοδο του ανθυπονόμου. Ολόκληρη τότε η Ακρόπολις συνεταράχθη αλλά τα αιώνια μνημεία της δόξας εσώθηκαν και πάλιν ενώ η ανθυπόνομος του Χορμοβίτη έφερνε φοβερή καταστροφή στους εχθρούς της Αθηναϊκής ελευθερίας. Ο Κιουταχής τάβαλε τότε με τους λαγουμτζήδες του, τους βλαστήμησε και είπε «αχ, ας είχα δικό μου το άπιστο Λαγουμτζή και τόνε ζύγιαζα με μάλαμα…».

11. ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΕΞΟΔΑ ΤΑΦΗΣ ΤΟΥ

          Θα παραθέσω ακόμη τα σχετικά με το ξόδι του Κώστα Λαγουμιτζή. Στη παράγραφο 1 κατέθεσα την είδηση του θανάτου του. Στην κάτω παράγραφο, από της ειδήσεως του θανάτου του, αναγράφεται η είδηση πως : «Απεβίωσεν σήμερον και ο συνταγματάρχης της Φάλαγγος Σταύρος Γρίβας υπό πυρετού κακοήθους, Βουλευτής ών Βονίτσης και Ξεροποτάμου». Ημερομηνία του φύλου της εφημερίδος «ΑΙΩΝ» 6 Ιουνίου 1851. Στην ίδια εφημερίδα στο φύλο 1174 της 7 Ιουλίου 1851 εμφανίζεται σχόλιο με τίτλο «Αι δια δημοσίων εξόδων κηδείαι», ανυπόγραφο, απηχεί όμως τις απόψεις του διευθυντή της εφημερίδος Ιωάννη Φιλήμονα, ο οποίος στρέφεται, ξανά, κατά της Βαυαροκρατίας, η οποία τιμούσε ιδιαίτερα τους στρατιωτικούς που είχαν ενταχθεί στην Βασιλική της Φάλαγγα και ήταν παράλληλα κυβερνητικά στελέχη.

{Βασιλική φάλαγγα ονομάσθηκε ειδικά το από τον Βασιλιά Όθωνα συσταθέν το έτος 1835 σώμα αξιωματικών στο οποίο κατατάχθηκαν «τιμής ένεκεν» οι κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήρωες και αγωνιστές οπλαρχηγοί οι οποίοι είτε λόγω ηλικίας, είτε λόγω έλλειψης στοιχειώδους μόρφωσης και άλλων απαιτουμένων προσόντων ήταν αδύνατον να καταταχθούν στον τακτικό στρατό. Οι καταταχθέντες σ’ αυτή τη φάλαγγα ονομάσθηκαν «Φαλαγγίτες» και έλαβαν, ανάλογα με το χρόνο των υπηρεσιών τους στον Αγώνα της Εθνεγερσίας, διάφορους βαθμούς από του ανθυπολοχαγού μέχρι του συνταγματάρχη. Μισθοδοτούνταν από το δημόσιο ταμείο όπως και οι λοιποί αξιωματικοί του τακτικού στρατού, εκτός ορισμένων στους οποίους προς αμοιβή των υπηρεσιών τους παραχωρήθηκαν εθνικές γαίες. Παράλληλα τους δόθηκε το δικαίωμα της κατοχής και αναγνώρισης ιδιαίτερης σφραγίδας με το όνομά τους για να τους παρέχονται κάποιες «ατέλειες»}. 

Γράφει λοιπόν:

  

      «Είναι ήδη ομολογούμενον, ότι όλοι σχεδόν οι αγωνισταί και όλα σχεδόν τα σημαντικώτερα πρόσωπα του Αγώνος ενταφιάζονται αποθνήσκοντα δια δημοσίων εξόδων. Δεν πρέπει τις ούτε να υποθέση κάν ότι μεσολαβεί εν τη περιπτώσει ταύτη ποταπότης καμμία, ή δυστροπία των τέκνων και οικείων των αποθνησκόντων. Αν και πολλοί τούτων, εν όσω ζώσιν, κατηγορώνται και διασύρονται ως άρπαγες και πλεονέκτες, αποθνήσκοντες όμως δείκνυνται ως μη έχοντες πραγματικώς ούτε τα έξοδα της ταφής των. Άρα γε και αυτός ο αοίδιμος γέρων της επαναστάσεως Θ. Κολοκοτρώνης είχε «τα ταφήκια του» ως  λέγουσιν οι κοινοί, όταν απεβίωσε το 1842; Άρα γε και  ούτος δεν ήθελεν ενταφιασθή δια δημοσίων εξόδων, αν δεν τύχαινε δυνάμενος να τον ενταφιάση δι’ ιδίων ο επιζών υιός του Ι.Θ. Κολοκοτρώνης;

Αλλά σκοπόν δεν έχομεν να αναφέρωμεν μίαν αλήθειαν ομολογουμένην. Θέλομεν δε μόνον να είπωμεν έν αδίκημα, του οποίου την γέννησιν πρέπει να αποδώση τις εις την προσωπικήν πολιτικήν του Υπουργείου. Δια ποίον βεβαίως λόγον το Υπουργείον απεφάσισε,

Δια μεν την κηδείαν του αντισυνταγματάρχου Σταύρου Γρίβα δρχ. 1255.

Δια δε την του υποστρατήγου Π.Γ. Ροδίου δρχ.200.,

Δια δε την του συνταγματάρχου Κώστα Λαγουμτσή δρχ. 100; Και

Δια την του Μητροπολίτου και Αρχιεπισκόπου Ακαρνοαιτωλίας Ιεροθέου δρχ, 100; 

Τάχα ο Σταύρος Γρίβας υπήρξε σημαντικότερος του Ροδίου, μαχιμώτερος δε και επωφελέστερος του Κώστα Λαγουμτσή, πατριωτικότερος δε και ιεροπρεπέστερος  του Ακαρνανίας; Απλούς μικρομπουλουκτσής επί όλου του αγώνος, και ίσως ουδέποτε μυρισθείς της πυρίτιδος εν ταις μάχαις, έπρεπε να θεωρηθεί ανώτερος του Ροδίου, και ανωτέρου όντως κατά τον βαθμόν, και τρις υπουργεύσαντος των Στρατιωτικών επί Κυβερνήτου και Βασιλέως, και Πληρεξουσίου γενομένου γενομένου κατά την Σεπτεμβριανήν Εθνοσυνέλευσιν, και ενός των Διοργανιστών του Τακτικού σώματος εν τη Ελλάδι χρηματίσαντος μετά τον Βαλέστραν και Ταρέλλαν;

Έπρεπεν ωσαύτως να συγκριθή καν με τον όλως μοναδικόν άνδρα κατά τον αγώνα Κώστα Λαγουμτσήν του οποίου τα ανδραγαθήματα και αι μεγάλαι υπηρεσίαι υπέρ της πατρίδος, υπηρεσίαι ως υπονομοποιού θέλουσι πληρώσει σελίδας πολλάς της νέας Ελληνικής ιστορίας; Έπρεπε ωσαύτως να παραβληθή με έναν Ιεράρχην, τον αοίδιμον Ιερόθεον, όστις κατά τας αρχάς ιδίως του αγώνος συνετέλεσεν ωφελίμως δια του πατρωτισμού του και δια του παραδείγματός του;

Αλλ’ ήτο, δύνανται να μας είπωσι, Βουλευτής ο Σ. Γρίβας. Και τούτου δοθέντος, πως δύναται να συγκριθεί ένας Βουλευτής, διοριζόμενος παρά της Εξουσίας, με έναν αγωνιστήν, και διάσημον αγωνιστήν μάλιστα;

Η προσωπική άρα πολιτική υπαγόρευσε την, περί ής ο λόγος, διαφοράν εις τρόπον, ώστε, αν μόνον και ο Ρόδιος και οι άλλοι ήταν αδελφοί Αυλάρχου, ήθελον τύχη κηδείας πολυδαπάνου, ως έτυχε τοιαύτης και ο Σ. Γρίβας δι’ εξόδων δημοσίων, εν ώ δεν υπήρχε ανάγκη τοιούτων.

Άλλ’ η αδικία να προχωρεί και μέχρι του τάφου ακόμη;».

 12.      Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ ΕΓΡΑΨΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΑΓΟΥΜΤΖΗ

           Πολλοί αγωνιστές άφησαν στα απομνημονεύματά τους σχόλια και ειδήσεις για την αξία και την δράση του Κώστα Λαγουμιτζή. Ένας από αυτούς ο Νικόλαος Κασομούλης ο οποίος στα «Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων (1821-1833)» - Τόμος Β΄ σελ. 130 γράφει : «Ο Κώστας Λαγουμτζής εδούλευεν τας υπονόμους, ταις εσφράγιζεν και ταις άφηνεν να χρησιμεύσουν όταν έπρεπεν», ενώ στην σελ. 112 γράφει πως «ο περίφημος Κώστας υπονομοποιός είχε φτάσει (Σημ. εννοεί στο Μεσολόγγι) ως είπαμεν με όλα τα εργαλεία της τέχνης αυτού (τόσον επιτήδειος) ώστε εις 24 ώρες ημπορούσεν να προχωρήση 20 οργιαίς. Αυτός παρατήρησεν τα μέρη και άρχισεν ευθύς να εργάζεται τρεις υπονόμους συγχρόνως. Μίαν άνοιξε εις την τρύπαν πλησίον της Βρύσεως και διευθύνετο προς τα εχθρικά χαρακώματα, και επιχειρίσθη και εκ δευτέρου άλλαις δύο επισημότεραις εις την Τερρίμπιλεν».

13.    Ο ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ

         Στο βιβλίο του Παναγή Δ. Ζούβα «Η εκστρατεία της Χίου υπό τον Φαβιέρον κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν». Αθήναι 1971, αναφέρονται τα εξής : «Τους τελευταίους μήνες του 1827 οι Χιώτες έμποροι της Σύρου και οι, ανά την Ελλάδα και Ευρώπη, διεσπαρμένοι συμπατριώτες τους έστελναν επιστολές στην κυβέρνηση μέσα από τις οποίες την εκλιπαρούσαν να αναλάβει εκστρατεία για την απελευθέρωση της πατρίδας τους. Παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί στον δεύτερο χρόνο της επανάστασης, έκαναν προσπάθειες για να απομακρυνθούν από τον τουρκικό ζυγό προσπερνώντας τις δυσκολίες που θα είχε μια τέτοια επιχείρηση.

         Η Αντικυβερνητική Επιτροπή διέταξε στις 19 Αυγούστου του 1827, και κατόπιν αιτήσεως των Χίων, τον Αρχιστράτηγο των κατά ξηρά ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων Ρίτσαρντ Τσωρτς, να εκδώσει τις αναγκαίες διαταγές προς τον συνταγματάρχη Κάρολο Φαβιέρο ώστε με τη βοήθεια του τακτικού στρατού να ελευθερώσει την Χίο. Στις 17 Οκτωβρίου αποβιβάστηκαν όλοι στον Μαυρολιμένα. Στο νησί βρίσκονταν γύρω στους 2000 Τούρκους από τους οποίους 400 τακτικοί της φρουράς και 700-800 άτακτοι μισθοφόροι, καθώς και 150 πυροβολητές, με επικεφαλής τον Γιουσούφ πασά που είχε στην διάθεσή του και πολεμικά πλοία. Την άλλη μέρα, 18 Οκτωβρίου, έφτασε ο Λόρδος Κόχραν και αποβίβασε 5 όλμους και 1000 βόμβες καθώς και μερικές άλλες προμήθειες. Ο Φαβιέρος έχοντας ωθήσει τους Τούρκους να κλειστούν στο Κάστρο και να εγκαταλείψουν το υπόλοιπο νησί στράφηκε εξ ολοκλήρου στην πολιορκία του. Οργάνωσε τις θέσεις του και τοποθέτησε πολυβόλα σε κατάλληλα σημεία. Η πολιορκία από ξηρά γινόταν όλο και πιο στενή. Ζήτησε από τους Τούρκους να παραδοθούν, αλλά αυτοί αρνήθηκαν, γιατί περίμεναν ενισχύσεις από την θάλασσα. Συνεχώς ο Φαβιέρος ζητούσε από την Επιτροπή των Χίων να μεριμνήσει να αποκλεισθούν και από την θάλασσα οι Τούρκοι, όμως αυτοί ενδιαφέρονταν για την οργάνωση υγειονομικών και άλλων αρχών και έκαναν απολογισμό των εξόδων. Στις 5 Νοεμβρίου 1827 ενισχύθηκε από τον συνταγματάρχη Αλμέιντα, διοικητή του ιππικού, ο οποίος έφτασε στο νησί με δύο ίλες που αποτελούνταν από 80 άλογα και 200 άντρες. Λίγες ημέρες αργότερα ήρθε στο νησί και ο γνωστός υπονομοποιός Κώστας Χόρμοβας ή Λαγουμιτζής για να επιστατήσει και να ανατινάξει τα τείχη του κάστρου. Η εκστρατεία της Χίου, που χρηματοδοτήθηκε από Χιώτες της Σύρου, καθώς και από την Αντικυβερνητική Επιτροπή που διέθεσε τακτικό στρατό υπό τον συνταγματάρχη Φαβιέρο, φαινόταν ότι θα είναι αποτυχημένη, διότι οι Χιώτες αλλά και οι υπόλοιποι Έλληνες, δεν είχαν τα απαιτούμενα οικονομικά μέσα για να την στηρίξουν.

       Παρά τις επιτυχίες του Φαβιέρου, που είχε ως αποτέλεσμα να εκδιωχθούν οι Τούρκοι από την πρωτεύουσα και να περιοριστούν στο φρούριο, η επιχείρηση βρέθηκε τελικά σε αδιέξοδο.

14.  Ο ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

           Μία άλλη ιδιότητα του Κώστα Λαγουμτζή, αυτή του εμπειρικού μηχανικού ειδικού και σε αποστραγγίσεις, «ανακάλυψα» στο διαδίκτυο στο link https://martino.gr/efhmerida/issue26/458-martino-larymna-kopaida. Είναι μέρος των απομνημονευμάτων του Αντώνη Γεωργαντά ήρωα της επανάστασης του 1821 από την Λιβαδειά και φρούραρχου του Μαρτίνου το 1818 όπου αναφέρεται στην σχέση του Μαρτίνου με τη Λίμνη της Κωπαΐδας και τις παραλίμνιες εκτάσεις.

«Περί αποξηράνσεως της Κωπαΐδος πολλά εγράφησαν, αλλ' ουχ ήττον δεν εθεώρησα και εγώ άσκοπον να δημοσιεύσω ό,τι κατά τον μακρόν και πολυμέριμνον βίον μου επί του ζητήματος τούτου είδον και γνωρίζω.

         Κατά τον παρόντα αιώνα, πρώτος ο Αλή πασσάς Τεπελενλής, σατράπης της Ηπείρον, συνέλαβε την ιδέαν της αποξηράνσεως της Κωπαΐδος, επιθυμών ν’ αυξήση τας πολυαρίθμους ιδιοκτησίας του και δια τον περιβλέπτου τούτου κτήματος· αλλ' ως φαίνεται πολιτικαί ανωμαλίαι και κατακτητικά αλλαχόσε σχέδιά του τον απεμάκρυναν από της πραγματοποιήσεως της ιδέας του ταύτης, ήτις άλλως τε δι' αυτόν ούτε δυσεκτέλεστον ήτο ούτε δαπανηρόν έργον. Εν πρώτοις εις την Αλβανίαν υπήρχον εμπειρικοί μηχανικοί λίαν επιτήδειοι, πολλά και διάφορα σπουδαία έργα εκτελέσαντες· τοιούτοι λ.χ. ήτον ο Κώστας Λαγουμτζής, όστις κατά τε την πολιορκίαν του Μεσολογγίου και εις την της Ακροπόλεως των Αθηνών εξετέλεσε ανθυπονόμων. Εκ τούτου έπεται, ότι ο Αλή πασσάς, ευμοιρών τοιούτων και πλείστων άλλων πόρων, ευκόλως ήθελε και ηδύνατο να εκτέλεση πάσαν αναγκαίαν διάτρησιν, την δε τακτοποίησιν και διευθέτησιν των εισερχομένων εις την Κωπαΐδα υδάτων ευχερώς ήθελεν ενεργήσει δι' υποζυγίων, υποχρεών προς τούτο την δωρεάν υπηρεσίαν των κατοίκων μέχρις εντελούς αποξηράνσεως της λίμνης. Όσον αφορά εις την προμήθειαν του αναγκαιούντος υλικού, εσκόπει να επιβάλη και ταύτην δωρεάν εις τους εμπορευομένους, την δε τροφήν των εργατών και αυτήν ωσαύτως εις τους κατοίκους των παρ' αυτού διοικουμένων περιχώρων επαρχιών· ώστε, αν το τοιούτο σχέδιον επραγματοποιείτο, η Ελλάς ήθελεν εύρει κατά την επανάστασιν εν σπουδαίον μέγιστον και προσοδοφόρον έργον, δεν θ’ ανεφύοντο δε και τα τοσαύτα περί Κωπαΐδος νομικά ζητήματα».

15. ΑΜΟΙΒΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ :
1. Με το ΦΕΚ 20 της 30^ης Μαΐου 1837 του απενεμήθη το παράσημο του Ταξιάρχη του Σωτήρος, ταγματάρχη της Φάλαγγος.

2.  Με το ΦΕΚ 14 της 29^ης Μαΐου 1845 του απενεμήθη ο βαθμός του πραγματικού αντισυνταγματάρχη της Φάλαγγος.

16.  Ο ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ ΕΜΠΝΕΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ

        Ο Νίκος Εγγονόπουλος έγραψε για τον Κώστα Λαγουμτζή στο εμβληματικό ποίημά του «Μπολιβάρ» που θα παραθέσω με αποσπάσματα πιο κάτω . 

       Υπήρξε ζωγράφος και ποιητής και θεωρείται ένας από τους μείζονες εκπροσώπους της γενιάς του ’30, ενώ αποτέλεσε και έναν από τους κύριους εκφραστές του υπερρεαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Το έργο του περιλαμβάνει ακόμα μεταφράσεις, κριτικές μελέτες και δοκίμια. Γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1907 κι έφυγε από τη ζωή στις 31 Οκτωβρίου 1985.

      «Νικόλαε Εγγονόπουλε, βράχε τραχύτατε του Ελμπασάν, και πράσινη απαλή δαντέλλα του Βοσπόρου, σε χαιρετώ αλβανιστί, με το δεξί μου χέρι εμπρός εις την καρδιά, και τη θερμή παλάμη μου απλωμένη παράλληλα στο οιονδήποτε χώμα που πατώ…»  Ανδρέας Εμπειρίκος.

Νίκου Εγγονόπουλου ΜΠΟΛΙΒΑΡ ένα ελληνικό ποίημα

 Για τους μεγάλους, για τους ελεύθερους, για τους γενναίους, τους δυνατούς,
Αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα, τα γενναία, τα δυνατά,
Γι’ αυτούς η απόλυτη υποταγή κάθε στοιχείου, η σιγή,  γι’ αυτούς τα δάκρυα,
γι’ αυτούς οι φάροι, κι οι κλάδοι ελιάς, και τα φανάρια.
……………………………………………………………………………………………………..

Μπολιβάρ! Κράζω τ’ όνομά σου ξαπλωμένος  στην κορφή του βουνού Έρε,
Την πιο ψηλή κορφή της νήσου Ύδρας.
Από δω η θέα εκτείνεται μαγευτική μέχρι των νήσων
του Σαρωνικού, τη Θήβα, Μέχρι κει κάτω, πέρα απ’ τη Μονεβασιά,
το τρανό  Μισίρι, αλλά και μέχρι του Παναμά, της Γκουατεμάλα,
της Νικαράγκουα, του Οντουράς, της Αϊτής,  του Σαν Ντομίγκο, της Βολιβίας,
της Κολομβίας, του Περού, της Βενεζουέλας, της Χιλής, της Αργεντινής, της Βραζιλίας,
Ουρουγουάη, Παραγουάη, του Ισημερινού, ακόμη και του Μεξικού.
Μ’ ένα σκληρό λιθάρι χαράζω τ’ όνομά σου πάνω στην
πέτρα, νάρχουνται αργότερα οι ανθρώποι να προσκυνούν.

 Τ’ όνομά σου τώρα είναι δαυλός αναμμένος, που φωτίζει  την Αμερική,
και τη Βόρεια και τη Νότια, και την οικουμένη!
Οι ποταμοί Αμαζόνιος και Ορινόκος πηγάζουν από τα μάτια σου.
Τα ψηλά βουνά έχουν τις ρίζες στο στέρνο σου,
Η οροσειρά των Άνδεων είναι η ραχοκοκκαλιά σου.
Στην κορφή της κεφαλής σου, παλληκαρά, τρέχουν
τ’ ανήμερα άτια και τ’ άγρια βόδια, ο πλούτος της Αργεντινής.
Πάνω στην κοιλιά σου εκτείνονται οι απέραντες φυτείες του καφφέ.
Σαν μιλάς, φοβεροί σεισμοί ρημάζουνε το παν,
Από τις επιβλητικές ερημιές της Παταγονίας μέχρι τα πολύχρωμα νησιά,
Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού και ξερνάνε στα ουράνια την οργή τους,
Σειούνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά,
Τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη.
Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας.

Είχαμε από πολλού περάσει, ήδη, την παλιά μεθόριο:
πίσω, μακρυά, στο Λεσκοβίκι, είχαν ανάψει φωτιές.
Κι ο στρατός ανέβαινε μέσα στη νύχτα προς τη μάχη,
π’ ακούγονταν κιόλα οι γνώριμοί της ήχοι.
Πλάι κατέρχουνταν, σκοτεινή Συνοδεία, ατέλειωτα λεωφορεία με τους πληγωμένους.
Μην ταραχθή κανείς. Κάτω εκεί, να, η λίμνη.
Από δω θα περάσουν, πέρ’ απ’ τις καλαμιές.
Υπομονευτήκαν οι δρόμοι: έργο και δόξα του Χορμοβίτη,
του ξακουστού, του άφταστου στα τέτοια.

Στις θέσεις σας όλοι. Η σφυρίχτρα ηχεί! Ελάτες, ελάτε, ξεζέψτε.
Ας στηθούν τα κανόνια, καθαρίστε με τα μάκτρα τα κοίλα,
τα φυτίλια αναμμένα στα χέρια,
Τα τόπια δεξιά. Βρας!
Βρας, αλβανιστί φωτιά: Μπολιβάρ!

.…………………………………………………………………………………………..

Μπολιβάρ! Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί,
Του Αντωνίου Οικονόμου* ‒που τόσο άδικα τον σφάξαν‒
και του Πασβαντζόγλου* αδελφός,
Τ’ όνειρο του μεγάλου Μαξιμιλιανού ντε Ρομπεσπιέρ
ξαναζεί στο μέτωπό σου.
Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής.
Δεν ξέρω ποια συγγένεια σε συνέδεε, αν είτανε απόγονός σου
ο άλλος μεγάλος Αμερικανός, από το Μοντεβίντεο αυτός,
Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι ο γυιός σου.

Άρχισα 5 Αυγούστου 2015
Τελείωσα 21 Νοεμβρίου 2019