ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1879 ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ και άλλα τινά*

ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1879 ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ και άλλα τινά*

*τα μεταγραφέντα κείμενα  στο πρωτότυπο είναι σε πολυτονικό σύστημα

         Κατά τις έρευνές μου σε αρχεία παλαιών εφημερίδων, συναντώ διάφορα θέματα του ενδιαφέροντός μου και τα οποία αποθηκεύω ανά κατηγορία. Μία από αυτές είναι και η κατηγορία «Εκλογές Καλαμάτας». Δέχτηκα την πρόταση του διευθυντή του ανά χείρας περιοδικού και δίνω για δημοσίευση κείμενο σχετικό με τις Δημοτικές εκλογές του 1879 στην Καλαμάτα. Βυθισμένη η τότε Ελλάδα στον παλαιοκομματισμό,

Γελοιογραφία της εποχής σχετικά με την εκλογική αναμέτρηση του 1920: Ο ψηφοφόρος εικονίζεται να πρέπει να επιλέξει μεταξύ Ελ. Βενιζέλου και Δ. Γούναρη, υπό το βλέμμα του πολέμου. Εικονίζεται και η κάλπη των σφαιριδίων.

δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση η πόλη μας, η οποία στις συγκεκριμένες εκλογές έζησε στιγμές εντόνων διαφωνιών αλλά και φοβερών εγκλημάτων με αφορμή την εκλογική αναμέτρηση. Καταγράφοντας τα γεγονότα, αλλά και τις συναφείς ειδήσεις για άλλες περιοχές της Μεσσηνίας, θέλω να υπενθυμίσω στους αναγνώστες την ρήση του αειμνήστου προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κων. Τσάτσου, ότι «ο κυριότερος ρόλος της Ιστορίας είναι ο φρονηματισμός».

          Οι πανελλαδικές δημοτικές εκλογές του 1879 είχαν οριστεί για την Κυριακή 8 Απριλίου. Είχε ήδη δημοσιευθεί η προκήρυξη, με την υπογραφή του Υπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, για την προμήθεια 12.700 καλπών, προκειμένου να διατεθούν στις πρωτεύουσες των νομών της τότε Ελλάδος. (Σε μελλοντικό σημείωμα θα δημοσιευθεί η προκήρυξη αυτή και συναφή σχόλια).

           Δήμαρχος της Καλαμάτας τότε ήταν ο Εμμανουήλ Μπενάκης, γόνος της γνωστής και ιστορικής οικογένειας.

Εμμ. Μπενάκης. Δήμαρχος Καλαμάτας 1874-1878. (Από το αρχείο του Δήμου Καλαμάτας)

          Ο απερχόμενος δήμαρχος λοιπόν εκφώνησε την λογοδοσία του από το μπαλκόνι του Δημαρχείου. Την δημοσιεύει ολόκληρη η εφημερίδα «Αριστόδημος» στο φύλλο της 28.3.1879 και τα κύρια σημεία της είναι τα παρακάτω: «……..Την περιουσίαν του Δήμου εθεώρησα ιεράν και ουδείς εστερημένος πάσης τιμής, θέλη τολμήσει να μοι αμφισβητήση ότι εφύλαξα καθαράς και αμιάντους τα χείρας. Προσεπάθησα δε εφ’ όσον οι πόροι του Δήμου επέτρεπον, να βελτιώσω και εξωραΐσω την μικράν ημών πόλιν. Ετήρησα την καθαριότητα εφ’ όσον ήτο δυνατόν. Επολλαπλασίασα, ασυγκρίτως προς το παρελθόν, τους φανούς των οδών και διετήρησα ακριβώς τον φωτισμόν της πόλεως κατά τας ασελήνους νύκτας. Έθεσα φανούς εις τας οδούς του προαστείου Καλυβίων και κατά το θέρος εις την μεγάλην της παραλίας οδόν. Έκτισα ανεγείρας εκ βάθρων μεγαλοπρεπή Δημοτικήν αγοράν. Ωκοδόμησα ωραίαν Δημοτικήν Σχολήν. Επεσκεύασα την ετέραν (παλαιάν) και την κατέστησα προσοδοφόρον του Δήμου κτήμα, το οποίον ενοικιάζεται παρά του δημοσίου ως στρατών. Ηγόρασα εις πολύν συμφέρουσα τιμήν το κατάστημα του Νοσοκομείου των Σπυροκώλων, και ήδη ο Δήμος απολαμβάνει ικανόν εκ τούτου ενοίκιον. Κατεσκεύασα δύο αμαξητάς οδούς, την μεγάλην των Γιαννιτζανίκων, και την ετέραν της παραλίας, παραλλήλως προς την δημοσίαν, ηνέωξα εν τη πόλει τρία νέα φρεάτια και επισκεύασα τα παλαιά. Επεσκεύασα την μίαν πλευράν του Γυμνασιακού καταστήματος κινδυνεύουσαν να καταπέση. Κατασκεύασα δύο μαρμαρίνους κλίμακας προς το Γυμνάσιον και άλλας αναγκαίας βελτιώσεις του καταστήματος ενήργησα. Επεσκεύασα τας παλαιάς ξυλίνας γεφύρας του Νέδωνος, δι ών η πόλις συγκοινωνεί με το προάστειον των Καλυβίων και προσέτι κατασκεύασα μία νέαν γέφυραν προς τον βορράν. Επεσκεύασα πλείστας της πόλεως οδούς. Συνέστησα Δημοτικόν Σχολείον εις το χωρίον Γιαννιτζάνικα. Επεμελήθην ενδελεχώς την ακριβή διαχείρησιν των εκκλησιαστικών χρημάτων. Επιμελήθην  και εμερίμνησα δια τον καλλωπισμόν των ναών του Δήμου, από του μεγαλοπρεπούς Ναού της Υπαπαντής μέχρι των μικρών ναών των χωρίων Καλαμίου και Γιαννίτζης. Εν γένει δε προσεπάθησα να χρησιμοποιήσω επωφελώς τους πόρους του τε δημοτικού και εκκλησιαστικού ταμείου. Εύρον χρέη μεγάλα παρά των προκατόχων μου με τον υπέρογκον τόκον δι εύπορον Δήμον, ο οποίος ο των Καλαμών, των 12%, το πλείστον δε μέρος τούτων οφείλεται εις τον κύριον Εφέσιον. Τα χρήματα δε ταύτα δεν ηύξησα ουδαμώς. Προσεπάθησα τούναντίον να μειώσω, επιζητήσας εξόφλησιν των χρεών τούτων να πραγματοποιήσω ενυπόθηκον δάνειον παρά της Τραπέζης, αλλ’ οι  έχοντες συμφέρον επέτυχον και εματαίωσαν τας προσπαθείας μου. Αλλ’ ελπίζω αν και αύθις με τιμήσετε δια της εμπιστοσύνης Σας, να επιτύχω εις το μέλλον. Αύται εν συντόμω είναι αι πράξεις μου……»

          Όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης δίνονται πολλές πληροφορίες για έργα, τα οποία σήμερα έχουν βελτιωθεί ή καταργηθεί.

           Ακολούθως η παραπάνω εφημερίδα στο φύλλο της την 26.4.1879, δεκαπέντε μέρες μετά τις εκλογές, δημοσιεύει τα εξής: «Αι δημοτικαί εκλογαί διεξήχθησαν εις άπαντα τον νομόν Μεσσηνίας και εν τη ομόρω επαρχία Οιτύλου ειρηνικώς και άνευ της ελαχίστης επεμβάσεως των τοπικών αρχών. Η δημοσία τάξις δεν ηπειλήθη ουδαμώς, χάρις εις τα φιλόνομα των πολιτών φρονήματα και την συνετήν των οργάνων της Κυβερνήσεως συμπεριφοράν. Ο λαός ήσκησε τα δικαιώματά του ελευθέρως και ανεξαρτήτως πάσης των αρχών αναμείξεως. Ενταύθα δήμαρχος ανεδείχθη ο κ. Π. Μαυρομιχάλης υπερτερήσας τον κ. Εμμ. Μπενάκην κατά 25 ψήφους. Πρώτος δε πάρεδρος εξελέχθη ο Σπυρ. Φτυχιάκος. Κατά του κύρους της εκλογής ταύτης εγένεντο σπουδαίαι ενστάσεις περί ών προσεχώς».

Πέτρος Αντ. Μαυρομιχάλης. Δήμαρχος Καλαμάτας 1865-1899. (Από το αρχείο του Δήμου Καλαμάτας).

          Η ίδια εφημερίδα είχε γράψει πριν ένα μήνα, περίπου, στις 28.3.1879, πριν: «Εν Φιλιατροίς γενομένης συμπλοκής ένεκα εκλογών, εφονεύθη εις και επληγώθη έτερος. Ως αυτουργοί των εγκλημάτων αυτών εφυλακίσθησαν δύο αστυνομικοί κλητήρες. Απελύθη δε της υπηρεσίας ο Δημαστυνόμος.

Εις το χωρίον Ρωμανού της Πυλίας οι οπαδοί του Δημάρχου Κυπαρίσση προεκάλεσαν συμπλοκήν λατά την οποίαν εγένετο είς φόνος. Τούτου δ’ ένεκα ο διορισθείς εν Πύλω αντιπρόσωπος της δικαστικής αρχής Πρωτοδίκης κ. Στεφανόπουλος, μετέβη από προχθές εκείσε».

          Οι εκλογές έχουν γίνει και στο φύλλο της 29 Μαΐου 1879 η ίδια εφημερίδα, δημοσιεύει επιστολή  του αναδειχθέντος δεύτερου  Εμμ. Μπενάκη η οποία αρχίζει ως εξής:

«Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΛΟΓΗ ΚΑΛΑΜΩΝ

Γην και ουρανόν εκίνησαν οι περί τον Μαυρομιχάλην δια την ακύρωσιν της εκλογής Καλαμών. Και μη μόνον εδημοσίευσαν την ακυρωτικήν της δικαστικής επιτροπής απόφασιν, αλλά συνώδευσν αυτήν και δι’ απείρων σχολείων. Επειδή όμως η απόφασις αύτη εδημοσιεύθη εν πολλοίς λελανθασμένη, αναδημοσιεύομεν αυτήν, προτάσοντες ολίγας παρατηρήσεις …».

         Παράλληλα δίνεται για δημοσίευση η απόφαση, με τα ανάλογα σκεπτικά, της δικαστικής επιτροπής. Στην ίδια απόφαση, στο τέλος, δημοσιεύεται και η άποψη του προέδρου της επιτροπής ο οποίος μειοψήφησε.

          «Η κατά το αρθ. 16 του περί δημαιρεσιών νόμου δικαστική επιτροπή. Συγκειμένη υπό του νομάρχου Μεσσηνίας Κωνσταντίνου Καλαμίδα, του πρωτοδίκου Ιω. Μαλαματάκου, κωλυομένου του προέδρου των εν Καλάμαις πρωτοδικών Τηλ. Πετρουτζόπουλου, και του αντιπροέδρου του επαρχιακού συμβουλίου Μεσσήνης Χαραλάμπους Κούστα, συνελθούσα εν τω νομαρχείω σήμερον την ενδεκάτην Μαΐου του 1879 έτους, όπως αποφανθή περί του κύρους ή μη της δημοτικής εκλογής του δήμου Καλαμών.

          Λαβούσα υπόψιν τα της εκλογής πρωτόκολλα, εξ ων προκύπτει ότι η εκλογή του δημάρχου, των δημαρχιακών παρέδρων και των δημοτικών συμβούλων του δήμου τούτου, προκηρυχθείσα προσηκόντως, ήρξατο και επερεώθη την 8^ην Απριλίου ε.ε. ημέραν Κυριακήν, ψηφοφορησάντων 2.029 εκλογέων  εκ των εν των οριστικώ βουλευτικώ καταλόγω περιεχομένων 2.508, και ότι γενομένης διαλογής των εν απάσαις τοις κάλπαις περιεχομένων ψήφων, κατά τας διατάξεις του περί δημαιρεσιών νόμου εν συνδυασμώ προς τας σχετικάς του περί εκλογής βουλευτών, έλαβον τας εξής ψήφους:

Α΄.) Δια την θέσιν του δημάρχου 1) Πέτρος Α. Μαυρομιχάλης 1.145. 2) Εμμ. Μπενάκης 1.120. 3) Βασίλειος Παλαμάρης 934.

Β΄.) Δια τας θέσεις των δημαρχιακών παρέδρων 1) Αναστ. Μανέας 578. 2) Ιωάννης Μανωλακάκης 1.202. 3) Δημ. Μπούτσης 1.108. 4) Χρύσανθος Παγώνης 1.170. 5) Παρασκ. Παρασκευόπουλος 1.021. Δημητρ.Δ. Τζάνες 1.237. 7) Δημ. Τζανόπουλος 1.043. 8) Πούλος Φοίφας 1.052. 9) Σπύρος Φτυχιάκος 1.243.

Γ΄.) Δια τας θέσεις των δημοτικών συμβούλων 1) Νικόλ. Βλαντασόπουλος 1.077. 2) Ιω. Γαρίδης 758. 3) Γεώργιος Δαμηλάτης 1.143. 4) Σπύρ. Δουκάκης 1.281. 5) Ηλ. Καπιτσινέας 1.019. 6) Ιω. Κυταριόλος 1.089. 7) Νικολ. Κορφιωτάκης 1.250. 8) Παναγ. Καλλιάνης 1.274. 9) Παναγ. Λυκουρέζος 1.165. 10) Δημ. Λυμπερόπουλος 1.160. 11) Θ. Λυκουρέζος 1.091. 12) Χρήστος Καρδαμάς 1.104. 13) Παναγ. Λυβόπουλος 1.056. 14) Δημ. Μαμαλούκας 1.272. 15) Σταύρος Μαντζιβής 703. 16) Γεωρ. Μελισσουργός 533. 17) Στεφ. Μελισσουργός 1.257. 18) Νικ. Μωράκης 1.151. 19) Ιω. Μπουφέας 1.041. 20) Αθ. Νιάρχος 1.031. 21) Αναγν. Οικονομόπουλος 862. 22) Λυκ. Παλαμάρης 882. 23) Μιχ. Παπαδόπουλος 1.292. 24) Νικ. Πετούσης 1.064. 25) Κωνστ. Ποταρόπουλος 848. 26) Σπυρ. Πικουλάκης 1.220. 27) Ανδ. Σπηλιώτης 1.041. 28) Δημ. Σταθάκος 1.113. 29) Κωνστ. Σαράβας 1.174. 30) Διον. Σταματελάκης 1.228. 31) Ιω. Στρούμπος 1.148. 32) Λυμπ. Σταυριανουλέας 901. 33) Νικητ. Στρατηγόπουλος 1.200. 34) Π.Σκοπέτος 1.146. 35) Παν. Σκορδούλης 1.049. 36) Αθ. Γ. Τζάνες 1.254. 37) Καλ. Μ. Φοίφας 1.405. 38) Παναγ. Φωτόπουλος 1.213. 39) Κωνστ. Χρυσοσπάθης 552. 40) Ιω. Χρηστάκος 1.172. 41) Σ.Π. Χρηστάκος 1.077. 42) Ιωαν. Π. Ψαράς  933. 43) Νικολ. Ψευταγωγιάτης 856. Θεωρούσα ότι άπαντες ούτοι ανεκηρύχθησαν νομίμως υπό του αρμοδίου πρωτοδικείου.

          Λαβούσα υπ’ όψιν τας περί δημοσιεύσεως του αποτελέσματος της εκλογής πράξεις της εφορευτικής επιτροπής, ως και τας περί τριημέρου εκθέσεως των πρακτικών της ψηφοφορίας, καθ’ άς εδόθησαν αι εξής ενστάσεις κατά της εκλογής ταύτης υπό των 1) Ιω. Μπουφέα 2) Λυμπ. Σταυριανουλέα 3) Αντ. Πλατανιά 4) Μιχ. Μπενάκη 5) Δημ. Δ. Τζάνε 6) Παναγ. Γεωργαντάκη 7) Ιω. Ψαρρά 8) Ανδ. Μπόρτζη 9) Ιωαν. Σταυροπούλου 10) Ευστ. Βρακά κλπ., εξαιτουμένων την καθ’ ολοκληρίαν ακύρωσιν της εκλογής ταύτης 1) Διότι εψηφοφόρησαν πλέον των τεσσαράκοντα εκλογέων, στερουμένων του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. 2) διότι απεσύρθη η κάλπη του ανακηρυχθέντος υποψηφίου δημάρχου Α. Δεληγιάννη. 3) διότι εδίδοντο εις τους σφαιριοδότας και υποψηφίους πλείονα των πέντε σφαιριδίων. 4) διότι οι υποψήφιοι ίσταντο πλησίον των καλπών των και εστηρίζοντο επ’ αυτών εις τρόπον ώστε ήκουον τα υπό των εκλογέων ριπτόμενα εις τας κάλπας σφαιρίδια 5) διότι επέτρεπον αι εφορευτικαί επιτροπαί και εισήρχοντο πλέον των πέντε εκλογέων 6) διότι οι εκλογείς εισήρχοντο προς ψηφοφορίαν με διακριτικά σημεία. 7) διότι έλαβεν χώρα δωροδοκία προς διαφθοράν των συνειδήσεων των εκλογέων. 8) διότι οι δημοτικοί σύμβουλοι Στεφ. Μελισσουργός και Αθ.Γ.Τζάνες, κατέχοντες άλλας θέσεις , ασυμβιμβάστους, δεν παραιτήθησαν εγκαίρως, ο ε Νικολ. Κορφιωτάκης είναι ανήλιξ και 11) του Δημ. Δ. Τζάνε, εξαιτουμένου την ακύρωσιν της εκλογής, όσον αφορά μόνον εις τους Σπυρ. Πικουλάκην και Κωνστ. Σαράβαν, συμβούλους, διότι δεν έχουσι κεκτημένον το δικαίωμα του δημότου Καλαμών.

         Λαβούσα υπ’ όψιν και τας επί των ενστάσεων τούτων αντιρρήσεις διαφόρων πολιτών και σκέψεις της εφορευτικής επιτροπής, ής η μεν πλειονοψηφία προτείνει την απόρριψιν των ενστάσεων, η δε μειονοψηφία την παραδοχήν αυτών και την καθ’ ολοκληρίαν ακύρωσιν της εκλογής ταύτης δια τους εν αυταίς εκτεθειμένους λόγους. Διεξελθούσα τας εκθέσεις των παρόντων εν αμφοτέροις τοις εκλογικοίς τμήμασι δικαστικών αντιπροσώπων, δι’ ών βεβαιούται, ότι η εκλογή διεξήχθη εν πλήρει τάξει, ησυχία και νομιμότητι. Σ κ ε φ θ ε ί σ α

Α΄. Ως προς τους εστερημένους των πολιτικών δικαιωμάτων: Επειδή εξ’ ών προσήχθησαν εις την επιτροπήν διαφόρων επισήμων εγγράφων, δικαστικών αποφάσεων και πιστοποιητικών του γραμματέως του ενταύθα πρωτοδικών, ως και του επισήμου καταλόγου των στερουμένων των πολιτικών αυτών δικαιωμάτων, όν ο εισαγγελεύς των εν Ναυπλίω εφετών έπεμψε προς τον πρόεδρον των ενταύθα πρωτοδικών δυνάμει του αρθρ. 19 παρ. 2 του περί εκλογής βουλευτών νόμου, εξήχθη κατά την συζήτησιν ότι εκ των επομένων πολιτών οι μεν Ιω. Ζερμπαρής ή Λαδόγιαννης, Ευστάθιος Μπάκας και Ιω. Ευτυχιάκος κατεδικάσθησαν επί πλημμελήματι εις στέρησιν των πολιτικών δικαιωμάτων, διαρκούσαν κατά την ημέραν της εκλογής. Οι δε Δημήτριος Αγγελέας, Αθ. Λάπας ή Σπυριδάκης ή Κατσαρός, Παναγιώτης Ανδρεάκος, Δημήτριος ή Γαλάνης Πουλάκος,  Ιω Κακογιάννης, Λεωνίδας Κουργιοτάκος, Πιερής Νικολιτσέας ή Σαββατιανέας,  κατεδικάσθησαν επι κακουργήματι και απώλεσαν τα πολιτικά των δικαιώματα, χωρίς να τα ανακτήσωσιν αυτά κατά τας διατυπώσεις του νόμου. Οι δε Θεόδωρος Κουσουλάκος, Ανάστος Τσαρμπόπουλος, Πέτρος Πετρόπουλος, Νικόλαος Δουρδουνάς, Διονύσιος Κ. Παππαδόπουλος, Ιπποκράτης Μαυρογιάννης, Παναγιώτης Γουλόπουλος, Θεόδωρος Αλεξόπουλος, Νικόλαος Αλεξόπουλος, Αντώνιος Γλυμάνος, Αναστάσιος Βισβίκης, Αθανάσιος Καλλιάνης, Γεωργ. Καλλιάνης, Δημήτριος Κολλιόπουλος και Παναγιώτης Γιαννακόπουλος εκηρύχθησαν εν καταστάσει πτωχεύσεως εστερήθηκαν της ελευθέρας διαχειρήσεως της περιουσίας των προς άλλους. Οι δε Λεωνίδας Καμινέας και Δ.Σ. Παναγιωτόπουλος παρεχώρησαν οριστικώς τας περιουσίας των προς άλλους, και ουδεμία προσήχθη απόδειξις, ότι εκτήσαντο άλλην περιουσίαν, επομένως και αυτοί υπάγονται εις την κατηγορίαν του εδαφ. γ΄ του αρθρ. 4 του περί εκλογής βουλευτών νόμου. Ο δε Κωνστ. Κριάλης εψηφοφόρησε δια του Παναγ. Κριάλη. Ο δε Δημήτριος Πυργιανός ή Γερμανός εψηφοφόρησε δ’ αγνώστου, ενώ αυτός, κατά την επίσημον διαβεβαίωσιν του διευθυντού της διοικητικής αστυνομίας Αθηνών και Πειραιώς ευρίσκετο ως αστυνομικός κλητήρ εν Πειραιεί κατά την ημέραν της ψηφοφορίας. Ο δε Γεώργιος Ιω. Ρούσσης εψηφοφόρησεν, εν’ ώ πρό ενός και ημίσεως έτους προυχειρίσθη και διατελεί ως Ιεροδιάκονος του ενταύθα ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου και τέλος ο Ιωάννης Λαμπύρης εψηφοφόρησεν εν αμφοτέροις τοις τμήμασιν.

         Επειδή εστίν όλως αβάσιμος και ανυποστήρικτος ο προταθείς υπό τε της πλειοψηφίας των εφορευτικών επιτροπών και άλλων πολιτών λόγος, ότι δήθεν τινές των επί κακουργήματι καταδικασθέντων ημνηστεύθησαν υπό του λαού κατά την οκτωβριανήν μεταπολίτευσιν, διότι ως τοιούτοι θεωρούνται μόνοι οι κατά την μεταπολίτευσιν ταύτην ευρεθέντες εν ταις φυλακαίς και απολυθέντες υπό του λαού, περί ών ουδεμία προσάγεται απόδειξις, ουχί δε και οι απολυθέντες πρό, ή μετ’ αυτήν δια β. χάριτος, ή δε εκτίσεως της ποινής των, δι ούς εφαρμόζονται αι σχετικαί του νόμου διατάξεις: τουτέστιν η κατά τα κεκανονισμένα αποκατάστασις αυτών εις τα πολιτικά των δικαιώματα, άλλως δε και ο εισαγγελέας των εφετών περιέλαβεν εν των αποσταλέντι προς τον πρόεδρον των πρωτοδικών καταλόγω των εστερημένων των πολιτικών αυτών δικαιωμάτων, εξήκοντα και ένα καταδίκους καταδικασμένους προ της μεταπολιτεύσεως πάντες οι μέχρι ταύτης και κατ’ αυτήν, αν δεν εθεωρούντο ως ημνηστευμένοι δια της μεταπολιτεύσεως πάντες οι μέχρι ταύτης και κατ’ αυτήν καταδικασθέντες, δεν ήθελε συμπεριλάβει εν τω καταλόγω ουδέ ένα εξ’ αυτών, και το ενταύθα πρωτοδικείον, δικάζον τας κατά των εκλογικών καταλόγων ενστάσεις διέγραψεν αυτοδικαίως εξ αυτών, ως εστερημένους των πολιτικών αυτών δικαιωμάτων, πλείστους όσους καταδικασμένους προ της μεταπολιτεύσεως. Επειδή αι περί πτωχεύσεως αποφάσεις εισί προσωρινώς εκτελεσταί και ουδαμώς κοινοποιούνται εις τους πτωχεύσαντες, ούτε εις άλλον τινά, αλλ’ εκτελούνται παραχρήμα, σφραγιζομένης της περιουσίας του πρωχεύσαντος υπό του ειρηνοδίκου και επιλαμβανομένων των πρακτόρων και του εισηγητού της υπό του νόμου διατασσομένης ενεργείας, η πτώχευσις δεν είνε πράξις δημοσίας τάξεως και δύναται να εκδοθεί υπό του εμποροδικείου και αυταπαγγέλτως απόφασις, άμα γνωσθή ότι έμπορος τις έπαυε τας πληρωμάς του. Κατ’ ακολουθίαν αι αποφάσεις αύται ισχύουσι καθ’ όλα τα μέρη μεχρισού ανακληθώσιν δια μεταγενεστέρων οριστικών και αμετακλήτων, ερήμην δ’ αποφάσεις οίαι εξοδόθησαν υπέρ των Ανάστου Τζαρμποπούλου, Πέτρου Πετροπούλου και Νικολάου Δουρδουνά, κατά τας παρατηρήσεις της πλειοψηφίας των επιτροπών κλπ ουδόλως αναστέλλουσι τας περί πτωχεύσεως προεκδεδομένας, εάν δεν επεδόθησαν εις τους πράκτορας και τον εισηγητήν και δεν παρήλθε σιωπηρώς η προς ανακοπήν και έφεσιν προθεσμία, δι ό ουδεμία προσήχθη εις την επιτροπήν βεβαίωσις και επίσημος απόδειξις. Επειδή ιδία, ως προς τον Ιπποκράτην Μαυρογιάννην, προσήχθη μεν πιστοποιητικόν του γραμματέως του πρωτοδικών, δηλούν ότι ανεκλήθη η υπ’ αριθ. 1045 του έτους 1873 απόφασις, αλλ’ υπό των ενισταμένων κατά του κύρους της εκλογής προσήχθη επίσημον αντίγραφον της υ’ αριθ. 933 του 1876 μεταγενεστέρας αποφάσεως, δ’ ής εκηρύχθη αύθις πτωχός.   Επειδή οι παραχωρήσαντες την περιουσίαν των υπάγονται, κατά την κρίσην της πλειοψηφίας της επιτροπής, εις την κατηγορίαν του γ΄. εδαφίου του αρθρ. 4 του περί εκλογής βουλευτών νόμου, ά τε μηδεμίαν έχοντες, προς ελευθέραν διαχείρησιν περιουσίαν, αν δε κατόπιν απέκτησαν τοιαύτην και διαχειρίζονται αυτήν, ουδεμία προσήχθη περί τούτου απόδειξις. Επειδή οι υπαγόμενοι εις τα εδαφ.α΄-γ΄του αρθρ. 4 του περί εκλογής βουλευτών νόμου εισίν εστερημένοι του δικαιώματος του ψηφοφορείν, εν δ’ ενεγράφησαν λεληθότως εν των εκλογικώ καταλόγω και ψηφοφορήσαντες υπάγονται εις την ποινήν του αρθρ. 83 του περί εκλογής βουλευτών του νόμου, δεν έπεται εκ τούτου ότι τιμωρούνται μεν αυτοί, ως παρανόμως ψηφοφοφρήσαντες, δεν ακυρούται δε η εκλογή λόγω ότι οι ούτω ψηφοφορήσαντες ήσαν εγεγγραμένοι εν τω οριστικώ καταλόγω, διότι, καθ’ άπαντας τους περί διοικητικού δικαίου αλλοδαπούς και ημεδαπούς συγγραφείς, το έγκλημα ουδέποτε ούτε παράγει ούτε αφαιρεί δικαιώματα τρίτων, οσάκις δε η ψήφος πολιτών, μη κεκτημένων το δικαίωμα αυτής, επηρεάζει το αποτέλεσμα της εκλογής, συμφωνούσι πάντες ότι η εκλογή έστιν άκυρος. Επί της προκειμένης δ’ εκλογής η αφαίρεσις τριάκοντα και μιας ψήφων επιδρά σπουδαίως επί του αποτελέσματος αυτής, άτε του Πέτρου Μαυρομιχάλη πλειψηφούντος του Εμμ. Μπενάκη κατά εικοσιπέντε μόνον ψήφους.

Β΄) Ως προς την ανακληθείσαν κάλπην του υποψηφίου Δημάρχου Λεωνίδα Δεληγιάννη: Επειδή, κατά τον περί εκλογής βουλευτών νόμον, ισχύοντα και περί των δημαιρεσιών, οι υποψήφιοι δια την θέσιν δημοτικών αρχόντων προτείνονται υπό των εκλογέων, ουδαμού δια του νόμου διείληπται ότι οι υποψήφιοι δύνανται να παραιτώνται της υποψηφιότητος, αλλ’ απεναντίας δικαίωμα παραιτήσεως επεφυλάχθη εις τους εκλεγομένους, και τότε μόνον αν συνηγορούσιν οι προς τούτο νόμιμοι λόγοι, ο δε Λεωνίδας Δεληγιάννης, κληρωθείς τέταρτον αναπληρωματικόν μέλος ης εφορευτικής επιτροπής του πρώτου τμήματος της εκλογής Καλαμών, παρητήθη της υποψηφιότητάς του ως δημάρχου την εσπέραν της παραμονής της ημέρας της ψηφοφορίας, ότε η εφορευτική επιτροπή του τμήματος είχε καταρτισθή και ουδεμία παρίστατο ανάγκη αναπληρώσεως μέλους τινός αυτής. Επειδή, αν μη παραιτείτο της υποψηφιότητος ο Λ. Δεληγιάννης, ου μόνον όλως αλλοίον ήν αν το αποτέλεσμα της εκλογής, διότι ήθελον μεταβάλει πολλαί ψήφοι διεύθυνσιν, αλλά και ηδύνατο να εκλεχθή δήμαρχος αυτός ο παραιτηθείς, άτε της ψηφοφορίας ούσης μυστικής και αγνώστων μενουσών των διαθέσεων των εκλογέων, προς τοιούτον δ’ ενδεχόμενον συνηγορεί και η κοινωνική θέσις, ήν ο Λεωνίδας Δεληγιάννης κατέχει εν τω δήμω Καλαμών, ανήκων εις μίαν των τα πρώτα φερουσών ού μόνον εν τω δήμω, αλλά και καθ’ άπαν το κράτος οικογενειών. Η ανάκλησις άρα της κάλπης αυτού έχει μεγίστην επιρροήν επί του αποτελέσματος της εκλογής και έστι λόγος ακυρότητος αυτής.

Γ΄) Ως προς την ανηλικιότητα του εκλεχθέντος δημοτ. Συμβούλου Ν. Κορφιωτάκη: Επειδή, κατά το προσαχθέν επίσημον του δημάρχου Καλαμών πιστοποιητικόν, ο Ν. Κορφιωτάκης, γεννηθείς την 27 Δεκεμβρίου 1852, άγει σήμερον το 27 έτος της ηλικίας του, το ανήλικον αυτού πιστοποιούσι και πάντες οι μέχρι του νυν συνταχθέντες κατάλογοι περί εκλογής, στρατευσίμων, εθνοφυλακής, εκτάκτους εφεδρείας, και προ πάντων η προ μικρού γενομένη υπ’ αυτού του πατρός τού εκλεχθέντος, κατά τον περί γενικής στρατολογίας νόμον, δήλωσις της ηλικίας των αρρένων αυτού τέκνων, ουδεμία δε περί του εναντίου προσάγεται επίσημος βεβαίωσις.

Δ΄) Ως προς τον Στ. Μελισσουργόν και Αθ. Γ. Τζάνεν: Επειδή ο εν Στ. Μελισσουργός, ων ειρηνοδικιακός πάρεδρος, δεν παραιτήθη της θέσεως ταύτης ή τουλάχιστον δεν προσήγαγεν απόδειξιν ότι παραιτήθη το βραδύτερον την ημέραν, εν ή, κατά το άρθρ. 29 του περί εκλογής βουλευτών νόμου, περιήλθον εις το νομαρχείον αι περί ανακηρύξεως αποφάσεις του πρωτοδικείου: ήτοι την 16^ην Μαρτίου τ.ε. κατά την υπ’ αριθ. 7 από 14 Φεβρουαρίου τ.ε. εγκύκλιον το επί των εσωτερικών υπουργείου. Επομένως θεωρείται ως κακώς εκλεχθείς, άτε μη εγκαίρως παραιτηθείς. Ο δε Αθ. Γ.Τζάνες διατελών επαρχιακός σύμβουλος της επαρχίας Καλαμών, δεν ηδύνατο να εκλεχθή και δημοτικός σύμβουλος, κατά την ρητήν διάταξιν του αρθρ. 3 του περί δημαιρεσιών νόμου, κατ’ ακολουθίαν θεωρείται ως παρά τον νόμον εκλεχθείς δημοτικός σύμβουλος.

Ε΄) Ως προς τους Κ. Σαράβαν και Σπ. Πικουλάκην: Επειδή η εγερθείσα κατ’ αυτών, ως μη κεκτημένων την ιδιότητα του δημότου Καλαμών, ένστασις έστιν όλως αβάσιμος, διότι η ανάκρισις του οριστικού εκλογικού καταλόγου διήλθεν άπαντα τα στάδια, καθ’ ά έδει να προσαχθεί η περί τούτου ένστασις, ουδεμία δε ήδη προσάγεται επίσημος απόδειξις, υποστηρίζουσα την εγερθείσαν ένστασιν.

ΣΤ΄) Ως προς τα λοιπά αντικείμενα, περί ών διέλαβον διάφοροι ενστάσεις: Επειδή τ’ αντικείμενα ταύτα δεν εθεωρήθησαν υπό της επιτροπής ούτε σπουδαία, ούτε βάσιμα, πολλά δε τούτων προυτάθησαν και χάριν αστεϊσμού, εθεωρήθησαν επομένως και θεωρούνται ανάξια πάσης προσοχής, και

Ζ΄) Ως προς το όλον της εκλογής: Επειδή η αφαίρεσις τριάκοντα και μιας ψήφων ως παρανόμων, έχει επιρροήν εις το αποτέλεσμα της εκλογής μόνον των υποψηφίων δημάρχων, μετά δε την άκυρον θεωρουμένην εκλογήν των δημοτ. Συμβούλων Ν. Κορφιωτάκη, Στεφ. Μελισσουργού και Αλ. Γ.Τζάνε, και εις το αποτέλεσμα της εκλογής των ως δημοτ. Συμβούλων εκλεχθέντων Κ.Σαράβα, Ιω. Χρηστάκου, Π.Λυκουρέζου, Δ.Λυμπεροπούλου, Ν.Μωράκη, Ιω. Στρούμπου, Π.Σκοπέτου, Γ.Δαμηλάτου, Δ.Σταθάκου και Χρ. Καρδαρά, ουχί δε και εις το αποτελέσματα των άλλων δημοτ. Συμβούλων και των δημαρχ. Παρέδρων. Δια ταύτα και δυνάμει του αρθρ. 16 του περί δημερεσιών νόμου, αποφαίνεται κατά πλειοψηφίαν:

Α΄) Ακυροί την εκλογήν των υποψηφίων δημάρχων, ως και των δημοτικών συμβούλων Κ.Σαράβα, Ιω.Χρηστάκου, Π.Λυκουρέζου, Δ.Λυμπεροπούλου, Ν.Μωράκη, Ιω.Στρούμπου, Π.Σκοπέτου, Γ.Δαμηλάτου, Δ.Σταθάκου και Χρ. Καρδαρά δια τους εν ταις υπό στοιχ. Α, Β, και Ζ. σκέψεσι λόγους.

Β΄) Ακυροί επίσης την εκλογήν των δημοτικών συμβούλων Ν.Κορφιωτάκη, Στεφ. Μελισσουργού, και Αθ.Γ. Τζάνε δια τους εν ταις υπό στοιχ. Γ. και Δ. λόγους.

Γ΄) Επικυροί την εκλογήν ως προς άπαντας τους δημαρχιακούς παρέδρους Σπυρ. Φτυχιάκον λαβόντα ψήφους 1.245, Δ.Δ.Τζάνεν 1.237, Ιωάννην Μανωλακάκην 1.202 και Χρ. Παγώνην 1.170, και τους επομένους δημοτικούς συμβούλους Καλ. Φοίφαν, Μιχ.Παπαδόπουλον, Π.Καλλιάνην, Σπυρ. Δουκάκην, Δ.Μαμαλούκαν, Διον. Σταματελάκην, Σ.Πικουλάκην, Π.Φωτόπουλον και Ν.Στρατηγόπουλον.

Δ΄) Θεωρεί κεκτημένους το δικαίωμα του δημότου Καλαμών τους Κ.Σαράβαν και Σ.Πικουλάκην.

Ενταύθα εκτίθησιν ο μειοψηφών πρόεδρος δικαστής, τους λόγους δε ούς θεωρεί έγκυρον την εν λόγω εκλογήν εν γένει ή εν μέρει.

Α΄) Θεωρεί απορριπτέαν, ως αβάσιμον, την ένστασιν κατά των εκλογέων 1) Ιω. Ζερμπαφή 2) Ευστ. Μπάκα και 3) Ιω. Ευτυχιάκου, την γενομένην επί τω λόγω ότι εστερήθησαν του δικαιώματος της ψηφοφορίας, ως καταδικασθέντες επί ζωοκλοπή υπό του πλημμελειοδικείου, διότι κατά τα άρθρ. 22 και 23 παραγ. 3 του ποιν. Νόμου και το υπ’ αυτό διάταγμα της 20 Μαίου 1837, εξ’ ών ελήφθη το αρθρ. 5 του περί ζωοκλοπίας νόμου, η στέρησις των πολιτικών δικαιωμάτων δεν συνεπάγεται και την στέρησιν του δικαιώματος του ψηφοφορείν, ειμή μόνον οσάκις η υπό του πλειμμελειοδικείου καταγιγνωσκομένη ποινή είνε τουλάχιστον ενιαύσιος, ενώ επί του προκειμένου όχι μόνον δεν προσάγεται απόφασις τις καταδικαστική, αλλά εκ του πιστοποιητικού του γραμματέως δεν εξάγεται ούτε το είδος των αποφάσεων, τουτέστιν αν είνε ερήμην ή κατ’ αντιμωλίαν, ούτε η διάρκεια της τυχόν καταγνωσθείσης ποινής.

Β΄)  Θεωρεί επίσης απορριπτέαν, ως αβάσιμον, την ένστασιν κατά των εκλογέων 1) Δημ. Αγγελέα, 2) Αθ. Λάπα, 3) Π. Ανδρεάκου, 4) Δ. Πουλάκου, 5) Ιω. Κακογιάννη και 6) Πιερή Κολιτσέα, την γενομένην επί τω λόγω ότι ούτοι εισίν εστερημένοι των πολιτικών δικαιωμάτων των, ως καταδικασθέντες εις εγκληματικήν ποινήν, διότι,καθόσοναφορά εις τον Αθ. Λάπαν, ούτος δεν φαίνεται καταδικασθείς εκ του προσαγομένου πιστοποιητικού, αλλ’ άλλος τις         Α. Σπυριδάκης. Καθόσον δε αφορά εις τους λοιπούς, ούτοι αμνηστεύθηκαν υπό του λαού κατά την μεταπολίτευσιν του 1862 και δια πράξεώς της η Β΄των Ελλήνων συνέλευσις εθεώρησεν αυτούς συγγνωστούς, πολλοί δε εξ αυτών διετέλεσαν μετά ταύτα και εις δημοσίας θέσεις. Εκτός δε τούτου, ούτοι, ως παραδέχεται και η πλειοψηφία, ήσαν εγγεγραμμένοι εις τον υπό του εισαγγελέως των εφετών αποσταλέντα τω προέδρω των πρωτοδικών, όστις ελήφθη υπ’ όψιν υπό του πρωτοδικείου κατά την εκδίκασιν του εκλογικού καταλόγου, και απερρίφθη η περί διαγραφής αυτών πρότασις, ώστε κι λόγω δεδικασμένου η ένστασις αύτη είνε απορριπτέα.

Γ.) Θεωρεί επίσης απορριπτέαν, ως αβάσιμον, την ένστασιν κατά των εκλογέων 1) Ανέστ. Τζερμποπούλου, 2) Π. Πετροπούλου, 3) Ν. Δουρδουνά και 4) Π. Γουλοπούλου, την γενομένην επί τω λόγω  ότι εκηρύχθησαν ούτοι εις κατάστασιν πτωχεύσεως, διότι εκ του υπ’ αριθ. 1183 ε.ε. πιστοποιητικού του γραμματέως των εν Καλάμαις πρωτοδικών ως εμποροδικών, και εκ της υπ’ αριθ. 32 έτους 1857 αποφάσεως των ενταύθα εμποροδικών της αναφερομένης εις την κοινοποιηθείσαν αυτώ «τω Προεδρεύοντι δικαστή» αίτησιν του Π. Μαυρομιχάλη, προκύπτει ότι ανεκλήθη η πτώχευσις αυτών, αι περί ανακλήσεως δε αποφάσεις είνε προσωρινώς εκτελεσταί, οιαιδήποτε και αν ώσιν αύται.

Δ.) Θεωρεί επίσης απορριπτέαν, ως αβάσιμον, την ένστασιν κατά των εκλογέων Λεων. Καμινέα και Δ. Παναγιωτοπούλου, την γενομένην επί τω λόγω ότι ούτοι παρεχώρησαν την την περιουσίαν των, διότι οι παραχωρούντες την περιουσίαν των δεν εθεωρούνται εστερημένοι της ελευθέρας διαχειρίσεως της περιουσίας, ήν μετά την παραχώρησιν δύνανται ν’ αποκτήσωσιν.

Ε.) Θεωρεί απορριπτέαν, ως απαράδεκτον, την ένστασιν κατά του εκλογέως Γ. Ρουσάκη, την γενομένην επί τω λόγω ότι ούτος εστίν ιεροδιάκονος, διότι η ένστασις αύτη δεν προυτάνθη εντός της νομίμου προθεσμίας ενώπιον της επί της παραδοχής των ενστάσεων επιτροπής, ως προκύπτει εκ του κοινοποιηθέντος τω προεδρεύοντι πιστοποιητικού αυτής, εξάγεται δε, κατά την κρίσην του, οφθαλμοφανώς η πλαστότης της ενστάσεως αυτής, διότι το όνομα του Γ. Ρουσάκη φαίνεται ότι προσετέθη κατόπιν εις το τέλος της ενστάσεως του Ιω. Ψαρρά λίαν στενοχωρημένως. Επομένως κατά ταύτα η εκλογή του δήμου Καλαμάτας, ως προς τους δημάρχους, είνε έγκυρος διότι, και μετά την αφαίρεσιν των δέκα πέντε ψήφων, όσας συμφωνεί ο προεδρεύων ν’ αφαιρεθώσιν ως άκυροι, (επί τη υποθέσει ότι ο λόγος της ανικανότητος αυτών, ως πτωχευσάντων, δεν εδικάσθη υπό του πρωτοδικείου κατά την διαδικασίαν της συντάξεως και ανακρίσεως του καταλόγου) πάλιν το αποτέλεσμα δεν μεταβάλλεται.

ΣΤ΄) Θεωρεί απορριπτέαν επίσης και την ένστασιν της ακυρότητος της εκλογής, την γενομένην επί τω λόγω ότι ο Λ. Δεληγιάννης υποψήφιος Δήμαρχος εζήτησε και αφηρέθη η κάλπη του, προτιμήσας την οποίαν είχε θέσιν του παραπληρωματικού μέλους της ενταύθα εφορευτικής επιτροπής, διότι προ της εκλογής είχε το δικαίωμα και την υποχρέωσιν προσέτι να δηλώση ποίαν εκ των δύο ιδιοτήτων, μη δυναμένων να συνυπάρξωσιν, ως ασυμβιβάστων, κατά τον νόμον, προτιμά, και εδικαιούτο να προτιμήση την του μέλους της εφορευτικής επιτροπής, η αδικαιολόγητος παραίτησις της οποίας όχι μόνον απαγορεύεται, αλλά και ποινάς συνεπάγεται, ν’ αποποιηθή δε την ως δημάρχου υποψηφιότητά του.

Ζ.) Θεωρεί επίσης απορριπτέαν, ως αβάσιμον, την ένστασιν κατά της εκλογής του δημοτικού συμβούλου Στ. Μελισσουργού, την γενομένην επί τω λόγω ότι δεν παρητήθη εγκαίρως της θέσεως του ειρηνοδικιακού παρέδρου, διότι γνωστόν είναι και εκ του υπ’ αριθ. 3947 της 30 Μαρτίου ε.ε. εγγράφου του υπουργείου της δικαιοσύνης προκύπτει, ότι δια β. διατάγματος από 28 Μαρτίου τρ.ε. εγένετο δεκτή η από της θέσεως του ειρηνοδικιακού παρέδρου παραίτησις του Σ. Μελισσουργού, ήτις βεβαίως εδόθη προ της εποχής ταύτης και επομένως η παραίτησις αυτού εγένετο εμπροθέσμως, και ταύτα επί τη υποθέσει ότι απαιτείται παραίτησις των ειρηνοδ. Παρέδρων, καίπερ μη όντως εμμίσθων δημοσίων υπαλλήλων, ούς και μόνους εννοεί το άρθρ. 3 παραγ. 2 του περί δημαιρεσιών νόμου. Συνεφώνησε δε, καθ’ όσον αφορά εις την ακύρωσιν της εκλογής των δημοτ. Συμβούλων Ν. Κορφιωτάκη και Αθ. Γ.Τζάνε.

Εγένετο και εξεδόθη αυθημερόν.

Δημοσιευθήτω και εκτελεσθήτω προνοία του νομάρχου.

 Ο Νομάρχης Μεσσηνίας                                           ο προεδρεύων δικαστής

Κ.ΚΑΛΑΜΙΔΑΣ                                                        ΙΩ.  ΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΟΣ

Ο αντιπρ. του επαρχιακού συμβουλίου Μεσσήνης

Χ. ΚΟΥΣΤΑΣ»

Ο τρόπος εκλογής με σφαιρίδια προϋπόθετε την ύπαρξης της κατωτέρω τύπου κάλπης.

Εκλογική κάλπη που χρησιμοποιήθηκε από το 1865 μέχρι και τις εκλογές του 1926 (για τις δημοτικές ίσχυε μέχρι το 1914).

            Αυτού του είδους η ψηφοφορία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του 1865. Ο τρόπος εν συντομία ήταν ο εξής: Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσοι και οι υποψήφιοι. Η κάλπη κάθε υποψηφίου, κατασκευασμένη από λευκοσίδηρο (τσίγκο), ήταν χωρισμένη εσωτερικά σε δύο μέρη, τα οποία εξωτερικά ξεχώριζαν από το διαφορετικό χρώμα τους. Το δεξιό μέρος ήταν λευκό και έγραφε ΝΑΙ και το αριστερό μαύρο και έγραφε ΟΧΙ. Επάνω στην κάλπη υπήρχε, εκτός από την φωτογραφία του υποψήφιου, κολλημένος ένας σωλήνας υπό γωνία, ο οποίος κατέληγε σε στρογγυλή οπή. Ο ψηφοφόρος έπαιρνε από το σφαιροδότη ένα μολυβένιο σφαιρίδιο, σήκωνε ψηλά το χέρι του για να δουν τα μέλη της εφορευτικής επιτροπής ότι κρατά μόνο ένα σφαιρίδιο και στη συνέχεια πλησίαζε την κάλπη, έβαζε το χέρι του μέσα στην οπή του σωλήνα και έριχνε το σφαιρίδιο στο χώρισμα που αντιστοιχούσε στο «ναι» ή το «όχι». Το «ναι» αντιστοιχούσε στην θετική ψήφο και το «όχι» στην αρνητική.

       

           Καταγράφω μία είδηση της αθηναϊκής εφημερίδος «Νέαι Ιδέαι» την 30.4.1879, που φαινομενικά είναι άσχετη, όμως έχει μεγάλη σχέση με τα όσα ακολούθησαν : «Ανεχώρησεν εις Καλάμας ο της τελευταίας Θεσσαλικής επαναστάσεως μετασχών φοιτητής της νομικής κ. Γεώργιος Παλαμάρης». Πιθανότατα ο παραπάνω είχε συμμετοχή στα παρακάτω περιγραφόμενα επεισόδεια  που πυροδότησε και τα όσα επακολούθησαν.        

           Γράφει στις 4.5.1879 η αθηναϊκή εφημερίδα «Νέαι Ιδέαι»: «Μαρτυρολόγιον κατήντησε η κατάστασις της ωραίας επαρχίας Μεσσηνίας, μετά την υπουργική εκεί ήτταν, ιδίως εν τη δημοτική εκλογή Καλαμών και της αφηγήσεως των εκείσε συμβαινόντων δύναται τις να λάβη αμυδροτάτην μόνον ιδέαν περί αυτών. Ούτω την 22 Απριλίου οι Δημήτριος Γαραντζιώτης, Βασίλ. Κατζαράκης, Λιανός, Παλαμάρης και Σταυράκης, ενεδρεύοντες παρά των ποταμώ της πόλεως, επυροβόλησαν κατά του Φ. Πηγαδιώτου και του πατρός του οίτινες εσώθησαν ως εκ θαύματος, αλλά κατόπιν πυροβολήσαντος του Φ.Πηγαδιώτου εφονεύθη ο Δ.Γαραντζιώτης και επληγώθη ο Β. Κατζαράκης. Τη 24 Απριλίου ο υπηρέτης του αστυνόμου κ. Π.Καπετανάκη, αστυνομικός κλητήρ Τουρκολιάς, εφόνευσε τον Δ. Γεωργίκον παρά τω υποκαταστήματι της εθνικής τραπέζης,ο δε φονεύς εφυγαδεύθη, αφ’ ού μέχρι του μεσονυκτίου έμενε μετά του υπαστυνόμου. Τη 27 Απριλίου άγνωστοι επυροβόλησαν κατά του α. δημαρχιακού παρέδρου Σπυρ. Φτυχιάκου όν και επλήγωσαν θανατηφόρως κατά την κεφαλήν. Τη αυτή ο υιός του Δεβαντζή εφόνευσε τον υιόν του Ν. Καρβελά έξωθιν της οικίας του νέου Δημάρχου Π. Μαυρομιχάλη. Τη αυτή έτερος εφονεύθη εις την παραλίαν. Επίσης μεταξύ των χωρίων Γιάννιτζα, Γιαννιτζάνικα εγένεντο τρεις φόνοι, εις το χωρίον Τζαφερεμίνι έτεροι δύο και εις το χωρίον Μικρομάνη άλλοι δύω. Κατά της καταστάσεως ταύτης ήτις μόνον τους βαρβάρους χρόνους φέρει εις ανάμνησιν, ελήφθησαν συντονώτατα μέτρα: οίον εξεδόθησαν σωρεία όλη ενταλμάτων κατά των καταψηφισάντων τον αποτυχόντα δήμαρχον οφειλετών του Δημοσίου οίτινες καταδιώκονται απηνέστατα, ενώ οι εις την μερίδα αυτού και τοι οφείλοντες μεγάλα ποσά μένουσιν ακαταδίωκτοι. Επίσης συνελήφθησαν την επιούσαν της εκλογής οι έμποροι αδελφοί Αλούπη και κατεκρατήθησαν παρανόμως εν των αστυνομικώ τμήματι, εξ ού απελύθησαν υπό του Εισαγγελέως, όστις είναι λίαν αμφίβολον εάν δεν θα ριψοκινδυνεύσι την θέσιν αυτού ένεκα τούτου. Και τέλος πάντες οι συγγενείς των καταψηφισάντων παύονται εκ τως θέσεων αυτών».

         Ακολουθεί η είδηση περί του φόνου του υποψήφιου δημάρχου Βασιλείου Παλαμάρη, τον οποίον ανακοινώνει η εφημερίδα «Αριστόδημος» στο ίδιο φύλλο της 29.5.1879, (ο φόνος του γιατρού Παλαμάρη είχε γίνει στις 21 Μαΐου 1879, απλώς η τοπική εφημερίδα δεν ήταν ημερήσια, μάλιστα το φύλλο της 29.5.1879 βρήκε έναν μήνα μετά την έκδοση του προηγούμενου) γράφοντας: «Μεγάλως κατετάραξε την πόλιν ημών η στυγερά δολοφονία του νέου έτι την ηλικίαν και ατυχούς ιατρού Βασ. Παλαμάρη. Το φοβερόν έγκλημα ήγειρε την κοινήν αγανάκτησιν και αποστροφήν ού μόνον, διότι φύσει τυγχάνει αποτρόπαιον και εναγές, αλλά και διότι διεπράχθη μετά πρωτακούστου θράσους εν μέση ημέρα και αγορά και συνάμα, διότι πηγάζει εξ αιτίας εντελώς παραλόγου και μοχθηρά. Οι συγγενείς του μεγαλυτέρου αδελφού του θύματος εδολοφόνησαν προ ημερών τον Σπ. Φτυχιάκον, τρεις δε εκ των συγγενών τούτου εξεδικήθησαν θηριωδώς εις το πρόσωπον του εντελώς αθώου ιατρού Παλαμάρη!!!. Τον απρόοπτον και πρόωρον θάνατον τούτου εθρήνησεν ειλικρινώς ολόκληρος η πόλις, ευχομένη διακαώς την ταχείαν σύλληψιν κ;αι παραδειγματική των ενόχων τιμωρίαν. Εν τούτοις τον φόνον του ατυχούς Παλαμάρη, δεν ώκνησαν άνθρωποι ουδέποτε υπήρξαντες φίλοι αυτού, και ουδέποτε αγαπήσαντες αυτόν ή συνεργασθέντες μετ’ αυτού ζώντος, να καρποθώσι προς επίτευξιν φατριαστικών ωφελημάτων και δη δάκρυα φώκης χέοντες συκοφαντούσιν υπούλως και δια λαθραίων διαδόσεων τους αντιπάλους των, δολοφόνοι γενόμενοι της αρετής αυτών και παριστώσι τον φόνον συνέπειαν των εκλογικών διενέξεων, μη αναλογιζόμενοι οι βέβηλοι, ότι τοιαύτας μετερχόμενοι συκοφαντίας, δύνανται να παρωθήτωσι τους απλουστέρους εκ των συγγενών του φονευθέντος, διατελούντες εν δεδικαιολογημένω ερεθισμώ, εις αδικαιολογήτους αιματηράς αντεκδικήσεις κατ’ αθώων! Αλλ’ όμως είναι ευτύχημα ότι οι αναπτυγμένοι και νοήμονες εκ των συγγενών του πολυθρηνήτου θύματος, είδον εγκαίρως τα δάκρυα της φώκης και κατενόησαν τους υπό το πρόσχημα των αρτιφανών φίλων κρυπτομένους Ιούδας.

Η κηδεία του ατυχούς Παλαμάρη εγένετο την επομένην του φόνου ημέραν, μετά συγκινητικής μεγαλοπρεπείας. Άπας ο πληθυσμός της πόλεως παρηκολούθησεν, ο δε ιατρός κ. Αλβανάκης εξεφώνησεν ζωηρόν και διδακτικόν επικήδειον».

          Στην αθηναϊκή εφημερίδα «Αλήθεια» στο φύλλο της 13.5.1879 γράφεται είδηση περί της ακύρωσης των εκλογών της Καλαμάτας. Γράφει: «Η δημοτική εκλογή Καλαμών ηκυρώθη, ως τηλεγραφούσιν εκείθεν. Η ακύρωσίς της προξένησεν αλγεινήν αίσθησιν.»

           Όμως τα πράγματα παίρνουν άσχημη τροπή. Γράφει η ίδια εφημερίδα στο φύλλο της 26.5.1879 «Ο αντιμοίραχος κ. Γ. Στεφάνου μετατεθείς εις Καλάμας ενεχώρησεν εκεί κατεσπευσμένως συνεπεία της αυτόθι διαπραχθείσης στυγεράς δολοφονίας του ιατρού Παλαμάρη».

           Η ίδια εφημερίδα λίγες μέρες μετά, στο φύλλο της 25.5.1879, γράφει : «Αφίκετο ο δήμαρχος Καλαμών κ. Π. Μαυρομιχάλης (στην Αθήνα)».

           Ακολουθεί ανακοίνωση των γιατρών της πόλης μας: «Οι ιατροί της πόλεως Καλαμών απηύθυναν προς το υπουργικόν συμβούλιον την επομένην αναφοράν: Κατόπιν των τόσων ανθρωποκτονιών και εγκλημάτων διαπραττομένων αφόβως εν τη πόλει ταύτη υπό τους οφθαλμούς των αρχών, επέπρωτο να ίδωμεν εν τη μέση αγορά στυγερόν ακούργημα κατά της ζωής ενός εκ των πολυτιμοτέρων συναδέλφων μας. Ο ιατρός Βασίλειος Παλαμάρης έπεσε θύμα στυγεράς δολοφονίας. Ημείς οι ομότεχνοι και συνάδελφοι αυτού, υποχρεωμένοι όντες να παρέχωμεν εις πάσαν ώραν της ημέρας και της νυκτός την φιλάνθρωπον συνδρομήν μας  εις την πάσχουσαν ανθρωπότητα, εκ της καταστάσεως ταύτης της εκνόμου εις ήν ευρίσκεται η πόλις μας αύτη, διαστάζομεν μα την αλήθειαν να εκτελώμεν εις το εξής το φιλάνθρωπον ημών καθήκον. Επικαλούμεθα όθεν την προσοχήν της Σεναστής κυβερνήσεως επί της λυπηράς ταύτης καταστάσεως του τόπου και παρακαλούμεν θερμώς αυτήν να μεριμνήση προσηκόντως περί της εδραιώσεως της διασαλευθείσης τάξεως και ασφαλείας της ζωής ημών. Υποσημειούμεθα ευσεβάστως. Οι ιατροί: Γ. Κοτσομητόπουλος, Γ. Χρυσοσπάθης, Μ.Ασημακόπουλος, Δ.Αλβανάκης, Ξ. Μαυρογιάννης και ο Αχιλλεύς Πανταζόπουλος». Εφημερίδα Αθηνών «Αλήθεια» 5.6.1879.

             Ο φόνος αυτός άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου και οι εξελίξεις που ακολουθούν είναι καταιγιστικές. Φαίνεται πως η εδώ δύναμη της χωροφυλακής δεν είναι αρκετή. Η εφημερίδα «Αλήθεια» γράφει στις 6.6.1879: «Τέσσερες ενωμοτίαι χωροφυλάκων αποστέλλονται εις Καλάμας, υπό την διοίκησιν του αντιμοιράρχου κ. Στεφάνου».

           Ο τότε Νομάρχης Μεσσηνίας Κ.Καλαμίδας, με μακροσκελή επιστολή του ημερομηνίας 6.6.1879 και η οποία δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 9.6.1879 της εφημερίδος «Αριστόδημος», αναφέρεται αναλυτικά στο θέμα των εκλογών της Καλαμάτας και παραθέτει πολύτιμες πληροφορίες και για τους λόγους δολοφονίας του γιατρού Παλαμάρη, αλλά κυρίως για τις θέσεις του προκειμένου να ακυρωθεί η εκλογή της Καλαμάτας. Παραθέτω απόσπασμα της επιστολής:

«Ο Νομάρχης Μεσσηνίας υπεραπολογούμενος

Πολλαί καθ΄άπαν το κράτος δημοτικαί εκλογαί ηκυρώθησαν, αλλά περί δύο και μόνον ηγέρθη και εξακολουθεί έτι και νυν μέγας πάταγος, της εκλογής Καλαμών και της εκλογής Αιγίου, και δια τις διότι ενταύθα μεν ανεδείχθη δήμαρχος ο Πέτρος Μαυρομιχάλης…Εν τω νομώ μάλιστα τούτω ηκυρώθησαν και αι δημοτικαί εκλογαί Πυλίων, Κορώνης, Ηλεκτρίδος και Αλιφείρας….Και εις διάφορα της Ελλάδος μέρη και μάλιστα εις τους νομούς Λακωνίας και Μεσσηνίας πολλαί διεπράχθησαν εκ πνεύματος εκδικήσεως ή εκ μοχθηρίας δολοφονίαι. Αλλά μιάς και μόνης εδράξατο η αντιπολίτευσις, ως αφορμής προς εκμεταύλλεσιν της δολοφονίας του καλλίστου μεν και φιλανθρώπου, αλλ’ ατυχούς ιατρού Παλαμάρη δια τι: διότι έλαβεν εν Καλάμαις χώραν μετά τρεις και τεσσαράκοντα ημέρας από του πέρατος της δημοτικής εκλογής, ενώ ουδέ ελάχιστην είχε σχέσιν προς την πολιτικήν, έθιμον δε βάρβαρον, το έθιμον της εκδικήσεως αφείλετο την πολύτιμον του καλού καγαθού τούτου πολίτου ζωήν. Εντεύθεν τηλεγραφήματα επί τηλεγραφημάτων, το έν του άλλου ψευδέστερον, διεβιβάζοντο προς την κυβέρνησιν και εδημοσιεύοντο ως επί το πολύ εν τη «Παλιγγενεσία», μόνον και μόνον ίνα γίγνεται θόρυβος, ως δε παρατηρώ, θα εξακολουθεί και εφεξής ο θόρυβος ούτος, διότι εθεωρήθη ως ακένωτος πηγή εκμεταλλεύσεως…»

         Η οικογένεια του θύματος διαφωνεί με τις απόψεις του Νομάρχη, ότι δηλαδή ο φόνος είχε εθιμικές αιτίες και τον αποδίδει σε πολιτικούς λόγους. Ακολουθεί επιστολή της χήρας Παλαμάρη:

          «Η χήρα του δολοφονηθέντος Παλαμάρη δια τηλεγραφήματός της προς την σύνταξιν της «Παλιγγενεσίας», αυτοπροσώπως δοθέντος εν τω τηλεγραφικώ καταστήματι Καλαμάων, διαψεύδει τα υπό του Νομάρχου κ. Καλαμίδα δημοσιευθέντα, ότι δήθεν η δυστυχής αύτη γυνή διατελεί εν αγνοία των επ’ ονόματί της διαβιβαζομένων ενταύθα τηλεγραφημάτων περί της δολοφονίας του συζύγου της». Εφημερίς «Νέαι Ιδέαι» 19.6.1879.

        Εν τω μεταξύ σε επιστολή αναγνώστη της εφημερίδος «Νέαι Ιδέαι» στο φύλλο 6.6.1879, από την Καλαμάτα, αναφέρονται τα παρακάτω : «Επιστολή εκ Καλαμών πληροφορεί ημάς ότι εν διαστήματι 35 ημερών εν Καλάμαις και Μεσσήνη συνέβησαν 14 φόνοι και 7 τραύματα κατά το μάλλον ή ήττον επικίνδυνα. Ο επιστέλλων απαριθμών ονομαστί τους φονευθέντας και τραυματισμένους…»

        Στην ίδια εφημερίδα και στο ίδιο φύλλο, στην ίδια στήλη, παρεμφερής είδηση προκαλεί τρόμο: «Επίσης εκ Καλαμών πληροφορούμεθα ότι μετά την τέλεσιν μνημοσύνου υπέρ της ψυχής του φονευθέντος Γαραντζιώτου, συγγενείς αυτού μετά δύο στρατιωτών, εισήλθον εις την οικίαν του Πηγαδιώτη ίνα εκδικήσωσι τον θάνατον του. Μη ευρόντες ουδένα των ανδρών εκεί επετέθησαν κατά της μικροτέρας κόρης της οικίας, ήν και επλήγωσεν είς των στρατιωτών δια του ξίφους εις τον λαιμόν, ότε η ετέρα αδελφή αυτής λαβούσα το πυροβόλον εξήπλωσε νεκρόν τον επιτεθέντα…»

       Ουσιαστικά και τελειώνοντας το θέμα, ο λόγος της δολοφονίας του γιατρού και υποψήφιου δήμαρχου ήταν το έθιμο του γδικιωμού. Για όσους ξέρουν σε βάθος τα Μανιάτικα έθιμα, το έθιμο της αντεκδικήσεως στη Μάνη δεν λέγεται βεντέτα, αλλά Γδικιωμός. Αυτό το έθιμο είναι τελείως διαφορετικό από την βεντέτα που υπήρχε (και σε κάποια μέρη συνεχίζεται και σήμερα, κυρίως στην Κρήτη). Εν συντομεία βεντέτα σημαίνει «εκδικούμαι τον ίδιο τον φονιά του συγγενικού μου προσώπου». Ενώ Γδικιωμός σημαίνει εκδικούμαι τον φόνο συγγενικού μου προσώπου στο πρόσωπο του «πιο σπουδαίου μέλους της αντίπαλης οικογένειας, ας είναι άφταιγος». Ακριβώς αυτό έγινε στην περίπτωση του γιατρού Παλαμάρη.

         Στην παλιά Μάνη ήταν πιθανόν ο φονιάς, που ξεκίναγε την έχθρα, να ήταν κάποιος χαζός ή κάποιος χωρίς ιδιαίτερη αξία στην οικογενειακή ιεραρχία. Η εκδίκηση της οικογένειας του θύματος, δεν ξεσπούσε κατά του ίδιου του φονιά, αλλά κατά του πιο σπουδαίου μέλους της οικογένειας του θύτη. «Έτσι πονούσε περισσότερο η εκδίκηση». Και μετά βέβαια ξεκινούσε ο φαύλος κύκλος του γδικιωμού και από τα δύο μέρη. Πολλές οικογένειες στη Μάνη οι οποίες ενεπλάκησαν σε Γδικιωμούς, προκειμένου να προφυλλάξουν τα επιφανή μέλη τους από παρόμοιους εκδικήσεις, τους έστελναν στο εξωτερικό και σε προορισμούς που δεν ανακοινώντουσαν για ευνόητους λόγους. Μου είπε πει κάποτε ο συγγραφέας Κυριάκος Κάσσης, πως το 1890 έγινε γδικιωμός ενός καλά κρυμμένου γιατρού στην Αμερική, από δύο μέλη της αντίπαλης οικογένειας που ταξίδεψαν στην μακρινή τότε χώρα μόνο και μόνο για να γδικιωθούν. (Στην εφημ. Ελευθερία Καλαμάτας στο φύλλο 26,27 Απριλίου 2014, διάβασα για μια κινηματογραφική ταινία με θέμα «την μανιάτικη βεντέτα». Είναι άσχετοι για τα μανιάτικα έθιμα όσοι για εμπορικούς λόγους αποκαλούν το μανιάτικο έθιμο της εκδικήσεως «βεντέτα» αντί για το ορθό «Γδικιωμός». Άλλο το ένα και άλλο το άλλο).  Έκανα αναγκαστικά την παραπάνω παρέμβαση προκειμένου να ερμηνευθεί ο φόνος του γιατρού Βασιλείου Παλαμάρη από μέλη της οικογένειας Φτυχιάκου, διότι ο εκλεγείς με τους περισσότερους ψήφους, πάρεδρος Σπύρος Φτυχιάκος, δολοφονήθηκε από άτομα ανάμεσα στα οποία ήταν και μέλος της οικογένειας Παλαμάρη, πιθανότατα ο Γεώργιος Παλαμάρης, ο οποίος είχε έλθει στην Καλαμάτα μετά τις εκλογές. Εξ άλλου οι παρατεθείσες πιο πάνω ειδήσεις της τοπικής εφημερίδος «Αριστόδημος» και η άποψη του Νομάρχη Καλαμίδα, είναι σαφείς για τους δολοφόνους του Φτυχιάκου και του Παλαμάρη, αλλά και για τις αιτίες. Η οικογένεια Φτυχιάκου ήταν μανιάτικης καταγωγής και φαίνεται πως διατηρούσε τα πατρογονικά έθιμά της.

         Σχετικά με τις αυτοδιοικητικές εκλογές εκείνου του έτους, η εφημερίδα «Νέαι Ιδέαι» στο φύλλο της 3.5.1879, γράφει: «Καθ’ όλον το Κράτος συγκείμενον εκ 366 δήμων επροτάθησαν και ανεκυρήχθηκαν υποψήφιοι δήμαρχοι, δημοτικοί πάρεδροι, σύμβουλοι και παραπληρωματικοί 11.615 πολίται, εκ των οποίων εξελέχθησαν 7.962, ήτοι είς δημοτικός άρχων επί διακοσίων κατοίκων».

           Στην Μεσσηνία, με βάση το δημοσίευμα της εφημερίδος «Αλήθεια»  την 9.4.1879, υπήρξαν τα παρακάτω αποτελέσματα, που ανακοίνωναν τους εκλεγέντες δημάρχους, σε όλες τις τότε πόλεις της τότε Ελλάδος: «…της Καλαμών Π. Μαυρομιχάλης, Οιχαλίας Μπούτος, Νησίου Καρατζάς, Θουρίας Περωτής, Κορώνης Ράλλης, Κυπαρισσίας Ζήρας, Ανδανείας Τρεβιλιάρης, Πυλίων Κυπαρίσσης...».

         Βέβαια στην εφημερίδα «Αριστόδημος» στο φύλλο της 19.3.1879 είχε γραφεί η παρακάτω είδηση : «Εν τω Δήμω Πυλίων ανεκηρύχθησαν υποψήφιοι Δήμαρχοι οι Ηρ. Τσικλητήρας, Επ. Κυπαρίσσης και Επ. Κασσιάνος. Εν τω Δήμω Μεθώνης οι κ. Γεώργιος Σ. Κανάς και Θ. Τορολόπουλος. Εν τω Δήμω Κολωνίδων οι κ. Π. Ράλλιας και Π. Σάκκης, εν τω Δήμω Βουφράσου οι κ. Αθ. Μαργέλης, Ν. Σκαλτσής και Ν. Τσαπόγας και εν τω Δήμω Κορώνης οι κ. Γ. Μιχαλαράκος, Ηλ. Μουκάκος, Δ. Στραβόλαιμος, Α. Κουμούτσος, Δ. Σαραντάκης και Α. Καλέντης…»

         Όσον αφορά την εκλογή της Πύλου υπήρξε η παρακάτω είδηση: «Γενομένης κληρώσεως ενώπιον του δικαστηρίου Καλαμών δια του ισοψηφίσαντας δημάρχους Πύλου κ.κ. Τσικλητήραν και Κυπαρίσσην, ο κλήρος έλαχεν επί τον δεύτερον». «Νέαι Ιδέαι» 2.5.1879.

     

             Η κατάθεση των παραπάνω στοιχείων έχει σκοπό, πέραν από ιστορικούς για την Καλαμάτα λόγους, να καταδείξει και το πώς, σε προηγούμενες φάσης της πολιτικής ζωής του τόπου μας, σκέφτονταν, αντιδρούσαν και συμπεριφέρονταν οι άνθρωποι, αλλά και το πώς μετέδιδαν τις πληροφορίες οι τότε εφημερίδες με βάση τις συμπάθειές τους.-

Χρήστος Νικολάου Ζερίτης

26.4.2014